فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                                                               صفحه 

فصل اول: طرح تحقیق

1-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………1

1-2- شرح و بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………………………………………….4

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………..6

1-4- اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………….8

1-4-1- هدف اصلی …………………………………………………………………………………………………………………………………………..8

1-4-2- اهداف جزئی تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………..8

1-5- پیش فرض های تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………….9

1- 6 – فرضیه­های تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………..9

1-7 – محدودیت های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………….10

1-7-1 – محدودیت­هایی که کنترل آن­ها در اختیار محقق نبود……………………………………………………………………10

1-7-2- محدودیت­هایی که کنترل آن­ها در اختیار محقق بود………………………………………………………………………10

1-8- تعاریف مفهومی و عملیاتی واژه­های تحقیق…………………………………………………………………………………………..10

1-8-1- تعاریف مفهومی………………………………………………………………………………………………………………………………….10

1-8-2- تعاریف عملیاتی…………………………………………………………………………………………………………………………………12

 

فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………14

2-2- یوگا………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….14

2-2-1- تاریخچه یوگا………………………………………………………………………………………………………………………………………15

2-2- 2- فلسفه یوگا…………………………………………………………………………………………………………………………………………16

2-2- 3- فواید یوگا………………………………………………………………………………………………………………………………………….16

 

عنوان                                                                                                                                                                               صفحه 

 

2-2- 4- انواع یوگا…………………………………………………………………………………………………………………………………………..18

2-2- 5- مراحل هشت­گانه یوگا……………………………………………………………………………………………………………………..19

2-2- 6- تمرینات یوگا……………………………………………………………………………………………………………………………………20

2-2- 6- 1-آسانا…………………………………………………………………………………………………………………………………………….21

2-2- 6- 1-1- تفاوت بین تمرینات بدنی یوگا(آسانا) و دیگر تمرینات بدنی………………………………………………22

2-2- 6- 1-2- مشخصات یک آسانای مطلوب…………………………………………………………………………………………… 23

2-2- 6 – 2- اصل ریلکس یا شاواسانا…………………………………………………………………………………………………………..23

2-2- 6- 2-1- کاربرد شاواسانا……………………………………………………………………………………………………………………..24

2-2- 6- 3- پرانایاما……………………………………………………………………………………………………………………………………..24

2-2- 6- 3-1- کاربرد پرانایاما…………………………………………………………………………………………………………………….25

2-3- ایروبیک(هوازی)………………………………………………………………………………………………………………………………….26

2-3- 1- مشخصات تمرین هوازی……………………………………………………………………………………………………………….27

2-3- 2- تأثیر تمرینات استقامتی بر روی اکسیداسیون چربی…………………………………………………………………..28

2-3- 3- تأثیر تمرینات استقامتی بر حداکثر اکسیژن مصرفی…………………………………………………………………..30

2-3- 4- تأثیر تمرینات استقامتی بر روی فشارخون………………………………………………………………………………….31

2-3- 5- تأثیر تمرینات استقامتی بر روی ضربان قلب……………………………………………………………………………….33

2-3- 6- سازگاری­های تنفسی با تمرینات استقامتی…………………………………………………………………………………34

2-3- 7- تأثیر تمرینات استقامتی بر روی ذخایر کراتین فسفات………………………………………………………………36

2-3-8- تأثیر تمرینات استقامتی بر روی سطح مقطع تارهای عضلانی……………………………………………………37

2-4 – ترکیب بدن……………………………………………………………………………………………………………………………………..38

2-4-1- عوامل اثرگذار بر ترکیب بدنی……………………………………………………………………………………………………..39

2-4-2- روش­های ارزیابی ترکیب بدن……………………………………………………………………………………………………..41

2-4-3- کاهش وزن …………………………………………………………………………………………………………………………………41

2-4-3-1- راه­های کاهش وزن و کنترل آن…………………………………………………………………………………………….42

 

عنوان                                                                                                                                        صفحه

 

2-4-3-1-1- کاهش وزن با شیوه­ی رژیم غذایی……………………………………………………………………………………42

2-4-3-1-2- کاهش وزن با فعالیت ورزشی همراه با اصلاح الگوی تغذیه……………………………………………..42

2-4-3-1-3- کاهش وزن از طریق افزایش فعالیت بدنی……………………………………………………………………….43

2-4-4- مکانیزم  کاهش اشتها بر اثر ورزش……………………………………………………………………………………………43

2-5- استقامت قلبی- عروقی……………………………………………………………………………………………………………………44

2-5-1- حداکثر اکسیژن مصرفی……………………………………………………………………………………………………………..45

2-5-2- عوامل موثر بر حداکثر اکسیژن مصرفی……………………………………………………………………………………..46

2-6- فشارخون…………………………………………………………………………………………………………………………………………48

2-6-1- عوامل موثر بر فشارخون……………………………………………………………………………………………………………..48

2-6-2- پرفشارخونی………………………………………………………………………………………………………………………………..49

2-7- عوامل موثر بر ضربان قلب……………………………………………………………………………………………………………….51

2-7-1- مکانیزم­های کنترل کننده قلب…………………………………………………………………………………………………..52

2-7-1-1- مکانیزم­های عصبی………………………………………………………………………………………………………………….52

2-7-1-2- مکانیزم­های کنترلی هورمون­ها……………………………………………………………………………………………….53

2-7-1-3- درون­دادهای محیطی………………………………………………………………………………………………………………53

2-8- تنفس………………………………………………………………………………………………………………………………………………..54

2-8-1-ظرفیت حیاتی بافشار……………………………………………………………………………………………………………………54

2-8-2- حجم هوای بازدمی با فشار در یک ثانیه…………………………………………………………………………………….54

2-8-3- تهویه­ی ارادی بیشینه…………………………………………………………………………………………………………………55

2-8-4- تغییرات حجم ریوی……………………………………………………………………………………………………………………56

2-9- توان بی­هوازی…………………………………………………………………………………………………………………………………..56

2-9-1- عوامل موثر بر توان بی­هوازی………………………………………………………………………………………………………56

2-10- انعطاف­پذیری…………………………………………………………………………………………………………………………………58

2-10-1- روش­های توسعه­ی انعطاف­پذیری…………………………………………………………………………………………….58

 

عنوان                                                                                                                                                                         صفحه

 

2-10-2- کاربردهای انعطاف­پذیری………………………………………………………………………………………………………….59

2-10-3- عوامل اثر گذار بر انعطاف­پذیری……………………………………………………………………………………………….59

2-11- قدرت عضلانی……………………………………………………………………………………………………………………………….61

2-11-1- عوامل موثر بر قدرت عضلانی……………………………………………………………………………………………………61

2-12- پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………….63

 

فصل سوم: روش تحقیق

3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………69

3-2- نوع پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………..69

3-3- جامعه آماری و نمونه آماری………………………………………………………………………………………………………………69

3-4- مراحل انجام تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………..70

3-5- متغیرهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………70

3-5-1- متغیر مستقل………………………………………………………………………………………………………………………………..70

3-5- 2- متغیرهای وابسته…………………………………………………………………………………………………………………………70

3-6- ابزار اندازه­گیری و جمع آوری داده­ها……………………………………………………………………………………………….71

3-6-1- روش اندازه­گیری متغیرهای مورد بررسی……………………………………………………………………………………71

3-6-1-1- قد…………………………………………………………………………………………………………………………………………….71

3-6-1- 2- وزن…………………………………………………………………………………………………………………………………………71

3-6-1-3- ضخامت چین پوستی 4 موضع سه سر، فوق خاصره، شکم، ران……………………………………………71

3-6-1-3-1- ضخامت چین پوستی ناحیه­ پشت بازو………………………………………………………………………………..72

3-6-1-3-2- ضخامت چین پوستی ناحیه­ فوق خاصره…………………………………………………………………………….72

3-6-1-3-3- ضخامت چین پوستی ناحیه­ شکمی…………………………………………………………………………………….72

3-6-1-3-4- ضخامت چین پوستی ناحیه­ جلوی ران……………………………………………………………………………….72

3-6-1-4- نسبت کمر به لگن…………………………………………………………………………………………………………………….72

 

عنوان                                                                                                                                                                         صفحه

 

3-6-1-5- توان هوازی……………………………………………………………………………………………………………………………….73

3-6-1-6- ضربان قلب………………………………………………………………………………………………………………………………..73

3-6-1-7- فشارخون…………………………………………………………………………………………………………………………………..74

3-6-1-8- شاخص­های ریوی……………………………………………………………………………………………………………………74

3-6-1-9- توان بی­هوازی عضلات پا………………………………………………………………………………………………………..74

3-6-1-10- انعطاف­پذیری………………………………………………………………………………………………………………………..75

3-6-1-10-1- انعطاف­پذیری بشین و برس…………………………………………………………………………………………….75

3-6-1-10-2- انعطاف­پذیری خیزتنه………………………………………………………………………………………………………75

3-6-1-11- قدرت دست…………………………………………………………………………………………………………………………..76

3-7- روش انجام تمرینات…………………………………………………………………………………………………………………………76

3-7-1- گروه ایروبیک……………………………………………………………………………………………………………………………….76

3-7-2- گروه یوگا……………………………………………………………………………………………………………………………………..77

3-8- روش­های آماری……………………………………………………………………………………………………………………………….78

 

فصل چهارم: یافته­های تحقیق

4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………….79

4-2- یافته­های توصیفی تحقیق……………………………………………………………………………………………………………….79

4-3- آزمون فرضیه­های پژوهش………………………………………………………………………………………………………………81

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………..97

5-2- خلاصه تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………..97

5-3- یافته­های تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………..98

5-4- بحث…………………………………………………………………………………………………………………………………………………99

 

عنوان                                                                                                                                                                         صفحه

 

5-4-1- عوامل ترکیب بدنی……………………………………………………………………………………………………………………….99

5-4-2- توان بی­هوازی و توان هوازی……………………………………………………………………………………………………..101

5-4-3- فشارخون سیستولی و فشارخون دیاستولی………………………………………………………………………………103

5-4-4- ضربان قلب…………………………………………………………………………………………………………………………………104

5-4-5- شاخص­های ریوی……………………………………………………………………………………………………………………..106

5-4-6- انعطاف­پذیری…………………………………………………………………………………………………………………………….107

5-4-7- قدرت دست………………………………………………………………………………………………………………………………109

5-5- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………….110

5-6- پیشنهادهای تحقیقی……………………………………………………………………………………………………………………110

5-6- پیشنهادهای کاربردی…………………………………………………………………………………………………………………..110

پیوست1. رضایت­نامه………………………………………………………………………………………………………………………………111

پیوست2. مشخصات فردی نمونه­ها………………………………………………………………………………………………………..112

منابع ومأخذ……………………………………………………………………………………………………………………………………………113

مقدمه
امروزه توجه به کیفیت زندگی و تلاش برای ارتقاء سطح تندرستی و پیشگیری از امراض مختلف از اولویت­های ملی است و نه فقط مجامع علمی، تخصصی و طبی، بلکه عامه مردم نیز بطور روزافزونی از تأثیرات عمیق شیوه زندگی بر میزان سلامت جسمی و روحی و کیفیت زندگی، آگاه شده­اند. اهمیت فعالیت بدنی به عنوان بخش مکمل یک زندگی سالم گسترش یافته است. علاوه بر این، شواهد علمی دال بر فواید سلامت بخشی تمرین و ورزش در حال افزایش است (1). تمرین در پیشگیری از بیماری فقر حرکتی مؤثر است. بیماری فقر حرکتی ناشی از فعالیت جسمانی کم است. بیماران مبتلا به فقر حرکتی به کاهش انعطاف­پذیری، انحطاط قلب و عروق، ضعف عضلات و استخوان، سوء عملکردی روده و مثانه دچار می­شوند. عدم فعالیت جسمانی عامل خطرناکی در آمادگی برای امراض قلبی و سکته­ی قلبی است. به علاوه فشارخون و چاقی از عوامل  مهم و خطرناک مرتبط با امراض قلبی هستند که با تمرینات بدنی منظم قابل کنترل هستند(2).

گسترش شناخت رابطه روح، جسم و ذهن به تمایل فزاینده­ی انجام تمرینات سلامتی سنتی از قبیل یوگا منجر شده است. لغت یوگا[1] خود به ذهن دانا و حکیم اطلاق می­شود، و به معنی وحدت و یگانگی است (3). هاتا یوگا از دو واژه­ تشکیل یافته­است. (ها) به معنای خورشید و (تا) به معنای ماه که به ترتیب به منزله روح و فکر آدمی می­باشند. در واقع این دو اشاره به انرژی مثبت و منفی بدن آدمی دارند که در یوگا به تعادل می­رسند (4). بیشتر سبک های یوگا بر اساس مسیر هشت گانه­ای شامل حرکات بدنی، تمرینات تنفسی، گام­های موثر بر تمرکز حواس، مراقبه و رفتارهای اخلاقی است، که در جهت تقویت تمرکز و آرام کردن فکر عمل می­کند. اگر ورزش یوگا به طور صحیح انجام شود می­تواند بر سطوح ساختاری، فیزیولوژی، احساسی-  روانی و روحی اثرات قابل توجهی بگذارد (5). تنفس خوب تأثیرات زیادی در کیفیت زندگی انسان می­گذارد. در واقع نه تنها ضامن سلامتی فیزیکی است, بلکه باعث تقویت حالات احساسی و هیجانی شده و تعادل روحی, روانی را نیز  به دنبال دارد (6). به اعتقاد سانگ[2] فشارهای ذهنی و جسمی اساس نتیجه تنفس سریع­تر، ضربان قلب تندتر و انقباض رگ­های خونی می باشند که سبب می­شوند تا قلب سخت­تر کار کند و فشار خون بالا برود. در تمرینات یوگا به دلیل برقرار کردن ارتباط منظم با انجام آگاهانه­ی تمرینات بدنی، جریان خون تحریک شده و فشار خون بالا کاهش می­یابد (7). روش های یوگا می­تواند برای نیازهای مردم با هر وضعیت جسمی و هر سنی از 5 سال به بالا مناسب باشد. حتی اگر برخی از افراد نتوانند بعضی از فعالیت­های فیزیکی لازم را انجام دهند، باز هم قادر خواهند بود تا از تکنیک­های، تنفسی و تفکری آن بهره­مند گردند (8). اصول یوگا آرامش روانی، تعادل و هماهنگی ارکان روان انسان را تامین می­نماید و نوید دهنده­ی بهبود معنی­داری در بهزیستی جسمی و روانی است (9). چاقی یک مشکل همه­گیر تندرستی است و تقریبا 20 % بزرگسالان تا حدی دارای وزن زیادی هستند. چاقی و اضافه وزن رول مهمی را در بیماری­های گوارشی و مسائل بهداشتی و یا کوتاه شدن زمان زندگی بازی می­کنند (10). یوگا بهترین روش شناخته شده در ایجاد وضعیتی مناسب برای کنترل وزن محسوب می­شود. در این ورزش به گردش خون، تنفس و غده تیروئید که در کنترل وزن نقش اساسی دارد توجه شده­است. تمرین­های کششی و تنفسی یوگا علاوه بر تسکین عضلات و سیستم عصبی، مستقیما بر هضم غذا تأثیر می­گذارد و به متعادل شدن وزن کمک می­کند. علارغم توصیه پزشکان بر استفاده از پروتئین در کاهش وزن، یوگا بر آرامش فکری تاکید می­کند (11). عواملی همچون استقامت و قدرت عضلانی برای سلامتی مهم هستند. این عوامل در حفظ وضعیت قامت و بهبود ظاهر شخص مفید هستند؛ زیرا قدرت عضلانی محافظت کننده­ای نیرومند برای مفاصل است و از آسیب­های مفصلی می­کاهد. میلیون­ها نفر از مردم از کمر درد رنج می­برند و ضعف عضلات شکم و فقدان انعطاف­پذیری در این عارضه مؤثر است. تقویت عضلات و توسعه­ی انعطاف­پذیری به بهبود کمر درد کمک می­کند(3). کاهش در انعطاف­پذیری حتی موجب اختلال در حفظ راستای قامت و به دنبال آن بروز درد می­شود که در نهایت محدود شدن دامنه­ی حرکتی و یا درد مفصلی مزمن را به دنبال دارد. همچنین افزایش قدرت به بهبود و حفظ عضلات و مقدار سوخت و ساز پایه، کاهش خطر آسیب­ها، جلوگیری از پوکی استخوان، کاهش کمر درد، تسکین دردهای آرتروز، بهبود سلامت روانی و احتمالا کاهش و کنترل فشارخون، بهبود سطح کلسترول و به ویژه کنترل قند خون کمک می­کند(1). تحقیقات زیادی نشان داده­اندکه یوگا قدرت عضلات و انعطاف­پذیری را افزایش می­دهد(12, 13, 14, 15). همچنین امروزه متخصصان مختلف اروپایی و آمریکایی به این نکته پی برده­اند، که یوگا به دلایل علمی تسکین بخش اعصاب است، زیرا بیشتر ارگان­های بدن به وسیله­ی اعصاب کنترل می­شوند، که سرچشمه­ی آن­ها در ستون مهره­ها قرار دارند. همچنین اغلب درد­های مفصلی به وسیله­ی برخی از مهره­های تیره پشت تولید می­گردند؛ و یا جابجاشدن مهره­ها باعث ایجاد فشار بر روی سلسله اعصاب می­گردد (16).

یکی دیگر از ورزش­هایی که اخیرا در کشور ما بخصوص در بین زنان طرفداران زیادی پیدا کرده است، ورزش ایروبیک می­باشد. ورزش ایروبیک[3] یا حرکات موزون به عنوان یکی از شیوه­های تمرینی برای کسب آمادگی جسمانی به کار می­رود. این شیوه تمرینی امروزه به شکل ورزشی مفرح و مهیج و پرطرفدار جلوه کرده و در دهه­ی ۱۹۶۰ سال­های آغازین خود را سپری کرد و در سال ۱۹۸0 در زمره­ی پر طرفدارترین ورزش دنیا به حساب آمد (17). این تمرینات علاوه بر ایجاد سازگاری­های قلبی- تنفسی به کارایی دستگاه تنفس می­افزاید. تمرین هوازی مداوم و با شدت متوسط به بالا علاوه بر کاهش تنش عضله (تنش عضله ممکن است، ایجاد درد کند) با کاهش در حالت اضطراب، فشارخون و ضربان قلب همراه است (18). مدارک قابل توجهی نشان می­دهند که شرکت در تمرین ایروبیک فواید فیزیولوژیک و روان شناختی مهمی دارد (19). همچنین ورزش ایروبیک سبب افزایش سطح بتا اندورفین که باعث بهبود افسردگی و مشکلات روانی می­شود، خواهد شد (20).

به نظر می­رسد یکی از روش­های تعاملی که بر ابعاد جسمانی انسان به خوبی تأثیر گذاشته و باعث پرورش آن­ها می­شود، تمرینات یوگا و ایروبیک ­باشد. از این­رو می­توان از این روش­ها­ برای بهبود بعضی اختلالات و بیماری­های روحی و جسمی افراد و یا به عنوان روش کمکی در درمان استفاده نمود. با توجه به اینکه  این دو ورزش در کشور ما هواداران زیادی پیدا کرده، لذا این پژوهش می­تواند اطلاعات مفیدی را در حیطه­ی تمرینات یوگا و ایروبیک و اثرات آن در اختیار محققین و متخصصان تربیت بدنی و علوم ورزشی قرار دهد.

1-2- شرح و بیان مسئله

پیشرفت تکنولوژی فعالیت انسان را از بدنی به فکری هدایت کرده­است. انسان امروز به میزان زیادی عدم فعالیت را تجربه می­کند که یک امر مهم در پیدایش بیماری­های مختلف است. این امر موجب به خطر افتادن سلامتی و کاهش عملکرد اعضای حرکتی، قلبی- عروقی،  دستگاه تنفس و دیگر اندام­های بدن می­گردد. کاهش توانایی­های عملکردی بدن انسان در دنیای مدرن، با افزایش بیماری­های فشارخون و چاقی همراه است. این بیماری­ها از جمله مواردی هستند که با فعالیت­های بدنی منظم می­توانند درمان شوند (21).

یکی از روش­های جدید که در این زمینه می­تواند مؤثر واقع شود، ورزش یوگا است. تمرینات یوگا باعث بهبود قابل ملاحظه­ای شاخص­های سلامت عمومی و قلبی­-­ عروقی و همچنین موجب بهبود جنبه­های مرتبط با سلامتی و آمادگی جسمانی می­گردد، بدون اینکه دارای اثرات جانبی نامطلوب خاصی باشد (22). همچنین تمرینات یوگا در بهبود عوامل روانی و کاهش اضطراب و استرس اثرگذار است (23). بر طبق نتایج تحقیق شستوپال[4] شرکت دانشجویان درکلاس­های یوگا فواید جسمانی و روانی مثبتی را از طریق افزایش تغییرات در خود پنداری و عزت نفس و مولفه­های انعطاف پذیری و استقامت فراهم می­آورد(24). تمرینات یوگا علاوه بر بهبود چشم­گیر در انعطاف­ تنه و همسترینگ (25)، سبب افزایش قدرت و بهبود کارایی تنفس می­شود(26، 27). در بیماران مبتلا به سرطان، انجام تمرینات یوگا می­تواند علائم بیماری را کنترل کرده، استرس را کاهش دهد و کیفیت زندگی بیماران را ارتقاء بخشد (28). تمرینات یوگا باعث کاهش فعالیت سامانه­ی عصبی مرکزی و خودکار در طی تمامی حالت­های پراسترس می­شود و با کاهش فعالیت سامانه عصبی سمپاتیک سبب کاهش کاتکولامین پلاسما می شود، حتی در برابر برخی از تمرین­ها مانند پرانایاما، بسیاری از عوامل زیستی­ـ شیمیایی مانند کولین استراز سرم، لیپید سرم، کلسترول سرم و قند خون کاهش پیدا می­کند(29). در اغلب فعالیت­های بدنی، هدف انجام حرکات جسمانی بدون دخالت فکر است، اما در یوگا چنین نیست زیرا هدف نهایی انجام هر حرکت در کمال هوشیاری فکر می­باشد یا به عبارتی با اندیشه متمرکز، هر حرکت با بهره­گیری از فکر و فارغ از هر احساس دیگری انجام می­شود به همین جهت روح و جسم در تمرینات یوگا توام می­شوند (11). در طول جلسات یوگا تمرین ها در وضعیتی اجرا می شوند که در یک زنجیره از توالی حرکات به یکدیگر متصل هستند که این زنجیره­ها بدون تکرار است. شواهد نشان می­دهد که اجرای منظم این توالی حرکات باعث بیشتر شدن انعطاف پذیری جسمی، قدرت عضلات و افزایش زنده­دلی و کاهش فشارهای روانی می­شود و بیماری قلبی- عروقی را کاهش می­دهد (30).

اساس ورزش ایروبیک از حرکات موزون و سنتی کشورهای اروپایی است. شیوه تمرینی ایروبیک موجب توسعه و افزایش آمادگی هوازی می­شود و این مسأله موجب افزایش قدرت، سرعت و هماهنگی بین اعصاب و عضلات، انعطاف پذیری و چابکی می­شود. در اجرای حرکات ایروبیک تمرکز ذهنی از اهمیت بسزایی برخوردار است. این مسأله موجب رشد ذهنی و توسعه خلاقیت می­شود (31). بررسی­ها نشان می­دهد که فعالیت بدنی (هوازی) با تکرار­، شدت و مدت مناسب و بر اساس برنامه­های منظم، مزایای چشمگیری در برداشته و در مواردی موجب پیشگیری از گسترش برخی بیماری­ها می­شوند. اگر چه تمرینات هوازی می­تواند موجب بهبود عملکرد سیستم­ها و بخش­های مختلف بدن از قبیل تنفس و انتقال اکسیژن، قلب و عروق، سیستم عصبی، سیستم غدد داخلی، حجم خون عضله و ترکیب بدن می­شود ولی اغلب از بعد سلامتی نیز مورد توجه است و می­تواند منجر به کاهش فشارخون، چربی، کلسترول و تری­گلیسرید، ناراحتی­های ارتوپدی و بیماری­های قلبی شود (1). کوپر محقق و فیزیولوژیست معروف معتقد است که، تمرینات ورزشی هوازی کلیدی است برای گشودن دری که آن را تندرستی جسمانی و روانی می­نامند. به نظر تعدادی از محققان همچون بلو[5] و کاواناف، نقش معجزه آمیز دویدن در کاهش افسردگی انکارناپذیر است(32). شرکت در فعالیت­های بدنی ریتمیکی، هماهنگی همه­ی اندام­ها و دستگا­ه­های بدن را بالا می برد و نقش محافظتی بر توانایی عملکردی قلبی- عروق، دستگاه تنفس، غدد، اعضای حرکتی و دستگاه­ عصبی دارد. طبق تحقیقات انجام شده توسط نویسنده­های مختلفی همچون دوراسکویک و همکاران[6] (1992)، پاتون و همکاران[7] (1996)، اسچمیت و همکاران[8] (2001)، چمبلیس[9] (2005) و کوستیک و همکاران[10] (2006) تأثیر مثبت فعالیت­های بدنی ایروبیک در جهت بهبود کیفی توانایی­های عملکردی، ترکیب بدنی و قدرت عضلات را تأیید کرده­اند (21).

با توجه به توسعه­ی زندگی شهر نشینی و بیماری­های ناشی از آن و اثرات مختلف تمرینات یوگا و ایروبیک روی سیستم­های مختلف بدن، نیاز به انجام تحقیقات بیشتری در این زمینه احساس می­شود، لذا در این تحقیق، محقق برآن است که تأثیر تمرینات ویژه­ی یوگا و ایروبیک را روی میزان ترکیب بدنی، توان هوازی، فشارخون، ضربان قلب، شاخص­های ریوی، توان بی­هوازی، انعطاف­پذیری و قدرت دست زنان غیرورزشکار دچار اضافه وزن را را مورد مطالعه و اثرات این دو ورزش را باهم مورد مقایسه قرار دهد. با شناخت تأثیرات مثبت فیزیولوژیکی این ورزش­ها می­توان گام مثبتی در جهت پیشگیری و درمان برخی بیماری­ها برداشت و باعث ارتقاء سلامت جسمی و روانی شد.

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

پایه و بنیان یک زندگی موفق و سرشار از تلاش و سازندگی، سلامتی است. طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی, سلامتی عبارت است از سلامتی جسمانی, روانی و اجتماعی فرد. سلامتی همواره به عنوان تعادل فیزیولوژیکی و تعادل پویای عناصری که شکل دهنده و عمل کننده ارگانیسم وجودی انسان در رابطه با نیازمندی­های بیرونی هستند, تعریف شده است. این تعادل پویا با نیروی جسمانی و روانی و با کارائی بیومکانیک غدد مترشحه داخلی و با قدرت منسجم, غیر ارادی دستگاه عصبی به حیات خود ادامه می­دهد (18). کاهش قابل ملاحظه­ای در فعالیت­های بدنی افراد جامعه به علت داشتن زندگی ماشینی دیده می­شود. مردم روز به روز بی­تحرک­تر شده و بسیاری از افراد فقط در اوقات فراغت امکان انجام فعالیت­های بدنی و ورزشی را پیدا می­کنند. این امر علاوه بر اینکه منجر به آتروفی عضلات و ضعف جسمانی کل ارگانیسم انسان می­شود, احتمال ابتلا به بیماری­های قلبی- عروقی ناشی از تصلب شراین را برای آن­ها شدید می­نماید, لذا تحرک فیزیکی از وسایلی است که برای این افراد ارزش بالایی پیدا می­کند (1). از طرف دیگر, بررسی عوامل فیزیولوژیکی و آمادگی جسمانی نه تنها به دلیل پیشگیری از بیماری­های جسمانی و روانی بلکه به دلیل بروز مشکلات اجتماعی و اقتصادی نیز دارای اهمیت است. روشن است که ارزش اقتصادی فشار روانی و عدم تناسب عوامل فیزیولوژیکی بدن افراد، در مواردی چون مخارج مربوط به دوران غیبت از کار، هزینه­ی ترخیص بیمار و صورت حساب بیمارستان و غیره، کاملا در خور توجه است (33). همچنین تمرینات یوگا و ایروبیک برای زنان که نمی­توانند در محافل عمومی ورزش کنند، می­تواند مفید باشد.

فعالیت بیش از اندازه سیستم عصبی سمپاتیک باعث تنش، بی­خوابی ونهایتا انواع بیماری مهلک مانند سرطان می­شود. هاتایوگا قادر به کنترل فعالیت سیستم سمپاتیک خواهد بود که با کنترل این سیستم می­توان ضربان قلب را آهسته کرد (34). بدن با عملکرد طبیعی ریه­ها، اکسیژن موردنیاز خود را دریافت و دی­اکسید کربن را دفع می­کند. با وجود این در افراد زیادی دیده شده­ است که اختلال در عملکرد ریوی باعث می­شود که انتقال اکسیژن در خون مختل و تحمل فعالیت ورزشی آنها محدود می­شود. علت اختلال در عملکرد ریوی می­تواند آسم، انواع حساسیت­ها، نایژه تنگی ناشی از ورزش و غیره باشد. یوگا باعث عمیق نفس کشیدن و موزون شدن آن می­شود و اختلالاتی مانند پرتهویه­ای و تنگی نفس را درمان یا از پیشرفت آن جلوگیری می­کند (35). با انجام فعالیت بدنی که توام با دقت و تنفس باشد، احشا و غدد مترشحه داخلی تحریک و عملکرد آن­ها بهبود می­یابد. حرکت و تنفس توام جریان خون را بهبود می­بخشد و در مرحله اول بر دستگاه اعصاب مرکزی و خودکار اثر گذار است (36). اثرات تمرینات یوگا بر افسردگی، اضطراب، اختلالات مرتبط با استرس (37) و نیز بی­خوابی مزمن به روشنی بیان گردیده است (38). شاواسانا به عنوان قسمتی از تمرینات یوگا قادر به افزایش توانمندی فرد در موقعیت­های استرس زا می­باشد (39).

شرکت کردن در تمرین­های بدنی ریتمیک، عملکرد همه اندام­ها و دستگاه­های بدن را بالا می­برد و به محافظت توانایی­های عملکردی قلبی­_­عروقی، دستگاه تنفس، غده، اعضای حرکتی و دستگاه عصبی کمک می­کند. علاوه بر آن، فعالیت­های فیزیکی که در حین تمرین انجام می­شوند یک اثر کاهنده بر فشارخون سرخرگی و بیماری پرفشارخونی دارد(21). کالج طب ورزش آمریکا، توصیه می­کند که همه کسانی که می­خواهند توانایی­های قلبی­-­تنفسی خود را حفظ و بهبود بخشند، باید 5-3 بار در هفته با استفاده از فعالیت­های ریتمیک ایروبیک که گروه زیادی از ماهیچه­ها را فعال می­کند، از قبیل راه رفتن، دویدن، دوچرخه­سواری، رقص­های ایروبیک به تمرین بپردازند، شدت تمرین باید حدود 65- 55 % حداکثر ضربان قلب و مدت تمرینات باید 60-20 دقیقه باشد. اگر شدت تمرین کمتر از این مقدار باشد، طول مدت تمرین باید افزایش یابد (40).

تحقیقات زیادی در مورد منافع و اثرات مثبت یوگا و تمرینات هوازی به ثبت رسیده است. بهبود بسیاری از بیماری­های نظیر آسم، سل ریوی، سندرم روده­ی تحریک پذیر، افسردگی خفیف، پرفشارخونی، استئوآرتریت و دردهای مزمن کمری، توان بخشی بیماران پس از سکته قلبی، سندرم یائسگی، دیابت، بیماریهای قلبی – عروقی و بهبودی بیماران پس از انجام تمرینات یوگا گزارش شده است (41). همچنین نتایج قابل ملاحظه­ای در مورد اثرات تمرین­های هوازی بر افزایش بهره هوشی، افزایش سطح انرژی به منظور انجام فعالیت­های طولانی مدت، بهبودی در هضم غذا، اثربخشی در کنترل و کاهش وزن بدن، کنترل افسردگی، اضطراب و هیجان­ها و همچنین روشی مؤثر برای مقابله با عوارض قلبی و عروقی مشاهده شده است (42).

امروزه بیشتر از پیش اثرات تمرینات ورزشی یوگا و ایروبیک بر همه آشکار شده است. با توجه به اثرات تمرین یوگا و ایروبیک بر روی سیستم­های مختلف بدن, در این تحقیق سعی شده است که تأثیر این تمرینات ورزشی بر روی پارامترهای گوناگون ترکیب بدنی، فیزیولوژیکی و آمادگی جسمانی زنان غیر ورزشکار مورد بررسی و اثرات این روش­ها با هم مورد مقایسه قرار گیرد. با توجه به توسعه روز­افزون ورزش یوگا و ایروبیک در داخل کشور، به نظر می­رسد، تعیین اثرات تمرینات یوگا در مقایسه با تمرینات ایروبیک بر عوامل فیزیولوژیکی و شاخص­های آمادگی جسمانی از اهمیت برخوردار باشد تا با توجه به اهداف تمرین کردن, یک برنامه­ی تمرینی مناسب برای افراد گوناگون تدوین گردد. این پژوهش می­تواند ضمن بررسی علمی تمرینات یوگا و ایروبیک و اثرات آن، توجه اندیشمندان داخلی کشور را جلب کرده و اطلاعات مفیدی در اختیار متخصصان تربیت بدنی و علوم ورزشی قرار دهد.

1-4- اهداف تحقیق

1-4- 1- هدف اصلی

مقایسه­ی تاثیر تمرینات یوگا و ایروبیک بر برخی عوامل فیزولوژیکی و آمادگی جسمانی  زنان غیر ورزشکار.

1-4- 2-  اهداف جزئی یا فرعی تحقیق