زندگی و تولد وحشی ……………………………………………………………………………………………………………… 28
آثار وحشی …………………………………………………………………………………………………………………………….. 29
 
بخش دوم : خسمه سرایی و مقلدان………………………………………………………………………………………………. 30
فصل اول : خمسه سرایی به تقلید از نظامی …………………………………………………………………………………… 31
فصل دوم: مقلّدان نظامی ………………………………………………………………………………………………………………. 31
 
بخش سوم : خسرو و شیرین ………………………………………………………………………………………………………. 33
فصل اول : پیشینه ی داستان خسرو و شیرین ………………………………………………………………………………… 34
فصل دوم : درباره ی خسرو و شیرین نظامی …………………………………………………………………………………. 35
 
بخش چهارم : آغاز کتاب خسرو و شیرین و مقایسه آن با چند اثر دیگر ……………………………………….. 40

آغاز کتاب ………………………………………………………………………………………………………………………………. 42
در توحید ………………………………………………………………………………………………………………………………. 45
در مناجات …………………………………………………………………………………………………………………………….. 47
در نعت نبی اکرم (ص) …………………………………………………………………………………………………………… 49
خطاب زمین بوس ………………………………………………………………………………………………………………….. 54
سبب نظم کتاب ……………………………………………………………………………………………………………………… 56
 
بخش پنجم : مقایسه آغاز داستان خسرو و شیرینِ نظامی با چند اثر دیگر………………………………………. 59
مقایسه آغاز داستان خسرو و شیرین نظامی با چند اثر دیگر ……………………………………………………………. 60
 
بخش ششم: چکیده ی داستانها ……………………………………………………………………………………………………. 66
فصل اول : چکیده ی داستان خسرو و شیرین به روایت نظامی ……………………………………………………….. 67
فصل دوم :چکیده ی داستان خسرو و شیرین به روایت شاهنامه ………………………………………………………. 72
فصل سوم : داستان شیرین و خسرو به روایت امیر خسرو دهلوی ……………………………………………………. 75
فصل چهارم : داستان یوسف و زلیخا به روایت جامی …………………………………………………………………….. 84
فصل پنجم : داستان فرهاد و شیرین به روایت وحشی بافقی ……………………………………………………………. 89
 
بخش هفتم : نقد تطبیقی زندگی و تولد وحشی ……………………………………………………………………………………………………………… 28 آثار وحشی …………………………………………………………………………………………………………………………….. 29 بخش دوم : خسمه سرایی و مقلدان………………………………………………………………………………………………. 30 فصل اول : خمسه سرایی به تقلید از نظامی …………………………………………………………………………………… 31 فصل دوم: مقلّدان نظامی ………………………………………………………………………………………………………………. 31 بخش سوم : خسرو و شیرین ………………………………………………………………………………………………………. 33 فصل اول : پیشینه ی داستان خسرو و شیرین ………………………………………………………………………………… 34 فصل دوم : درباره ی خسرو و شیرین نظامی …………………………………………………………………………………. 35 بخش چهارم : آغاز کتاب خسرو و شیرین و مقایسه آن با چند اثر دیگر ……………………………………….. 40 آغاز کتاب ………………………………………………………………………………………………………………………………. 42 در توحید ………………………………………………………………………………………………………………………………. 45 در مناجات …………………………………………………………………………………………………………………………….. 47 در نعت نبی اکرم (ص) …………………………………………………………………………………………………………… 49 خطاب زمین بوس ………………………………………………………………………………………………………………….. 54 سبب نظم کتاب ……………………………………………………………………………………………………………………… 56 بخش پنجم : مقایسه آغاز داستان خسرو و شیرینِ نظامی با چند اثر دیگر………………………………………. 59 مقایسه آغاز داستان خسرو و شیرین نظامی با چند اثر دیگر ……………………………………………………………. 60 بخش ششم: چکیده ی داستانها ……………………………………………………………………………………………………. 66 فصل اول : چکیده ی داستان خسرو و شیرین به روایت نظامی ……………………………………………………….. 67 فصل دوم :چکیده ی داستان خسرو و شیرین به روایت شاهنامه ………………………………………………………. 72 فصل سوم : داستان شیرین و خسرو به روایت امیر خسرو دهلوی ……………………………………………………. 75 فصل چهارم : داستان یوسف و زلیخا به روایت جامی …………………………………………………………………….. 84 فصل پنجم : داستان فرهاد و شیرین به روایت وحشی بافقی ……………………………………………………………. 89 بخش هفتم : نقد تطبیقی شخصیت های داستان در پنج اثر ……………………………………………………………. 102 فصل اول : شخصیت های اصلی …………………………………………………………………………………………………… 104 1- شیرین ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 104 الف)شیرین در منظومه ی نظامی …………………………………………………………………………………………………… 105 ب) شیوه ی عاشقی شیرین در منظومه ی نظامی …………………………………………………………………………….. 107 ج) چگونگی وصال خسرو و شیرین در منظومه ی نظامی ……………………………………………………………….. 108 د) مرگ شیرین به روایت نظامی …………………………………………………………………………………………………… 110 شیرین دهلوی ………………………………………………………………………………………………………………………… 112 الف) چگونگی عاشق شدن شیرین ……………………………………………………………………………………………….. 112 ب) وصال خسرو و شیرین دهلوی ……………………………………………………………………………………………….. 113 ج) مرگ شیرین به روایت امیرخسرو دهلوی …………………………………………………………………………………. 113 نقد و بررسی شیرین دهلوی در مقایسه با شیرین نظامی ………………………………………………………………….. 115 شیرین در شاهنامه …………………………………………………………………………………………………………………… 119 الف) شیوه ی عاشقی …………………………………………………………………………………………………………………… 119 ب) وصال خسرو و شیرین …………………………………………………………………………………………………………… 120 ج) مرگ شیرین به روایت فردوسی ………………………………………………………………………………………………. 121 زلیخا ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 125 الف) چگونگی عاشق شدن زلیخا …………………………………………………………………………………………………. 125 ب) وصال …………………………………………………………………………………………………………………………………… 127 ج) مرگ زلیخا به روایت جامی …………………………………………………………………………………………………….. 128 شیرین در منظومه وحشی ………………………………………………………………………………………………………… 129 الف) شیرین عشق واقعی ……………………………………………………………………………………………………………… 129 ب) شیرین صبور ………………………………………………………………………………………………………………………… 129 ج) شیرین جسور و بی باک …………………………………………………………………………………………………………. 129 نقد و بررسی مرگ شیرین ……………………………………………………………………………………………………………. 130 2- خسرو ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 131 خسرو در منظومه نظامی…………………………………………………………………………………………………………… 131 الف) شیوه ی عاشق شدن ……………………………………………………………………………………………………………. 132 ب) مرگ خسرو به روایت نظامی ………………………………………………………………………………………………….. 132 ج) چگونگی اطلاع شیرین از مرگ خسرو به روایت نظامی …………………………………………………………….. 133 خسرو در شیرین و خسرو دهلوی ……………………………………………………………………………………………. 134 الف)چگونگی عاشق شدن خسرو …………………………………………………………………………………………………. 134 ب) مرگ خسرو به روایت امیرخسرو دهلوی …………………………………………………………………………………. 135 نقد و بررسی خسرو در اثر دهلوی در مقایسه با اثر نظامی ……………………………………………………………… 137 مرگ خسرو به روایت فردوسی …………………………………………………………………………………………………….. 139 رحلت حضرت یوسف به روایت جامی …………………………………………………………………………………………. 141 نقد و بررسی مرگ خسرو ……………………………………………………………………………………………………………. 143 فرهاد به روایت نظامی …………………………………………………………………………………………………………….. 146 فرهاد به روایت دهلوی ……………………………………………………………………………………………………………. 147 فرهاد به روایت وحشی …………………………………………………………………………………………………………… 151 الف) غرض دو شاعر از سرودن داستان ………………………………………………………………………………………… 151 ب) مقایسه شخصیت فرهاد از دیدیگاه دو شاعر …………………………………………………………………………….. 154 فرهاد مهندس و فرهاد پیکرساز ……………………………………………………………………………………………….. 154 فرهاد پهلوان و فرهاد زورمند …………………………………………………………………………………………………… 151 فرهاد نکته دان و نکته سنج …………………………………………………………………………………………………….. 157 بی نیازی و عزت نفس و غرور هنرمندانه ………………………………………………………………………………….. 159 فرهاد دل نازک و دل هوسناک …………………………………………………………………………………………………. 161 نتیجه گیری در مورد فرهاد ………………………………………………………………………………………………………….. 162 شخصیت های فرعی ……………………………………………………………………………………………………………………. 163 مریم ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 164 الف) مریم در خسرو و شیرین نظامی ……………………………………………………………………………………………. 164 ب) مریم در شاهنامه فردوسی ………………………………………………………………………………………………………. 164 ج) مریم در شیرین و خسرو دهلوی ……………………………………………………………………………………………… 165 مهین بانو ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 167 الف) مهین بانو در خسرو و شیرین نظامی …………………………………………………………………………………….. 167 ب) مهین بانو در شیرین و خسرو دهلوی ……………………………………………………………………………………… 167 شکر و بازغه ………………………………………………………………………………………………………………………….. 169 شیرویه …………………………………………………………………………………………………………………………………… 172 باربد و نکیسا …………………………………………………………………………………………………………………………. 173 شبدیز – طاقدیس ……………………………………………………………………………………………………………………….. 175 الف) تخت طاقدیس ……………………………………………………………………………………………………………………. 175 شبدیز ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 176 هرمز ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 178 بزرگ امید ……………………………………………………………………………………………………………………………… 178 شاپور …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 179 نقد و بررسی حوادث داستان در دو منظومه نظامی و دهلوی …………………………………………………………… 180 نقد و بررسی شاهنامه در مقایسه با اثر نظامی …………………………………………………………………………………. 183 نقد و بررسی حوادث داستان منظومه جامی در مقایسه با منظومه ی نظامی ……………………………………….. 184 خوابهای خسرو ………………………………………………………………………………………………………………………….. 184 خوابهای زلیخا ……………………………………………………………………………………………………………………………. 185 خوابهای یوسف ………………………………………………………………………………………………………………………….. 183 نقد و بررسی حوادث داستان در دو منظومه وحشی و نظامی …………………………………………………………… 189 بخش نهم: گفتگوی در داستانها ……………………………………………………………………………………………………. 197 نقد و بررسی گفتگو ها در پنج اثر ………………………………………………………………………………………………… 198 بخش دهم : هنر شاعری ………………………………………………………………………………………………………………. 200 مقایسه و بررسی هنر شاعری در پنج منظومه ………………………………………………………………………………….. 201 بخش یازدهم: عنصر توصیف ……………………………………………………………………………………………………… 208 بررسی عنصر توصیف در پنج منظومه …………………………………………………………………………………………… 209 چکیده پایان نامه: این رساله پژوهشی است در مقایسه ی خسرو شیرین نظامی با داستان خسرو وشیرین در شاهنامه ، شیرین و خسرو امیر خسرو دهلوی ،فرهاد و شیرین وحشی بافقی و یوسف وزلیخای جامی با عنوان (مقایسه ی خسرو و شیرین نظامی با منظومه های هم نام با آن) از آنجاییکه داستان خسرو وشیرین در بین عوام رواج داشته است، شاعران بسیاری از جمله فردوسی و نظامی آنرا به نظم در آورده اند. بعد از نظامی، شاعران بسیاری به تقلید از آثار وی برخاسته اند و شیرین و خسرو دهلوی، فرهاد و شیرین وحشی با فقی و یوسف و زلیخای جامی از نظیره های موفق برای خسرو و شیرین نظامی است. در این پزوهش تلاش کرده ام که مقدمه ی آثار ،چکیده ی داستانها ،شخصیت ها ،حوادث داستانها،گفتارها،هنر شاعر و توصیف در این آثار را مقایسه کنیم. امید است که مورد توجه علاقه مندان و پزوهشگران و ادب دوستان واقع گردد. پایان نامه در یازده بخش تنظیم شده است : بخش نخست: شرح احوال و آثار شاعران بخش دوم : خمسه سرایی به تقلید از نظامی و مقلّدان او بخش سوم: پیشینه ی داستان خسرو و شیرین بخش چهارم: در باره ی خسرو وشیرین بخش پنجم: مقایسه آغاز کتاب خسرو وشیرین با دیگر آثار بخش ششم: مقایسه ی آغاز داستان خسرو و شیرین با دیگر آثار بخش هفتم: چکیده ی داستان ها به روایت هر یک از شاعران بخش هشتم: نقد و بررسی حوادث داستانها در پنج منظومه بخش نهم: بررسی و مقایسه گفتگوها در داستان ها بخش دهم:نقد وبررسی هنر شاعری در پنج اثر بخش یازدهم: بررسی و مقایسه ی عنصر توصیف در پنج مثنوی واژه های کلیدی: مقایسه ،خسرو،شیرین،نظامی،فردوسی،دهلوی،وحشی،جامی مقدمه: ای نام تو بهترین سر آغاز بی نام تو نامه کی کنم باز مثنوی خسرو و شیرین بی تردید یکی از شاهکارهای عشقی در ادبیات جهان است، و اشعار نظامی نیز یکی از عمیق ترین و پرمغزترین اشعاری است که در زبان فارسی درباره ی عشق سروده است. این مثنوی (خسرو وشیرین)داستان عشق خسرو پرویز(پادشاه ساسانی)با شیرین شاهزاده ی ارمنی (برادرزاده ی بانوی ارمن) است : که نظامی آن را در بحر (مسدّس مقصور)(مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل)یا محذوف (مفاعیلن مفاعیلن مغولن)سروده است. داستان عشقبازیهای خسرو و شیرین از جمله داستانهای اواخر عهد ساسانی بوده و در کتابهایی مانند؛ «المحاسن دالاضداد جاحظ» ، «غرراخبار ملوک الفرس ثعالبی» ، «تاریخ بلعمی» و «شاهنامه فردوسی» نیز آمده است. منتهی در منابع قدیمی شیرین کنیزکی ارمنی است ؛ که خسرو از زمان پدر خویش ، هرمز، به او دل بسته بوده و بعد به حرم سرای پرویز راه می یابد و همسر محبوب او می شود. در منابع بالا (به جز روایت بلعمی)از فرهاد – مهندس کوه تراش و عاشق شیرین- سخن نمی رود و حال آنکه در داستان نظامی، شخصّیت فرهاد درخششی بارز دارد.همچنان که در (منظومه ی فرهاد وشیرین) امیر علیشیر نوایی و دیگر روایات ترکی نیز عشق شیرین و فرهاد بیش از همه ی قسمت های منظومه دارای اهمیت است . داستان خسرو وشیرین از قرن چهارم هجری به بعد وسعت و دگرگونی یافته و در بین مردم رواج پیدا می کند. همانطور که در مقدمه ی داستان خسرو و شیرین آمده، به نظامی رسیده و شاید وی نیز درآن تصرفّاتی شاعرانه کرده است. به نظر می رسد که بخش عمده ای از خسرو وشیرین نظامی سرگذشتی است عاشقانه در محیطی اشرافی و به تعبیر دیگر عشقی همایونی است با کیفیات و ویژگی های مخصوص به خود. مثنوی خسرو وشیرین از دیدگاه هنر و حکمت و زبان ادبیات بی مانند است و اگر چه در طول زمان و در هر عصری یکی از هنرمندان ازآن تقلید کرده است ، ولی هیچ کدام از عهده ی این کار بر نیامده و به راز و رمز این کتاب پی نبرده ودر زیبایی کلام به پایه ی آن نرسیده اند. این تقلید ها از قرن هفتم به بعد آغاز شد ، و در تمام دوره های ادبی زبان فارسی ادامه یافت. ظاهراً امیر خسرو دهلوی نخستین و بزرگترین شاعری است که به تقلید از نظامی به نظم پنج گنج همت گماشته ، و در میان همه ی مقلّدین موفق تر بوده لکن او نیز از رازهای داستان بی خبر بوده است. از میان دیگر مقلّدان میتوان به جامی ،هاتفی،قاسمی گنابادی ، وحشی بافقی،عرفی ، مکتبی ، فیضی فیاضی، اشرف مراغی و آذر بیگدلی اشاره کرد که ؛ هر یک همه یا بعضی از مثنوی های نظامی را تقلید کرده اند. بنابراین اگر به مقایسه ی این آثار (خسرو وشیرین در شاهنامه، شیرین خسرو دهلوی، فرهاد وشیرین وحشی و یوسف زلیخای جامی)با خسرو و شیرین نظامی پرداخته شده است، بدین خاطر نیست که این آثار را در ترازوی یکسانی بسنجیم بلکه به خاطر تعلّق داشتن هر کدام ار این آثار به دوره و عصری از تاریخ ادبیات ایران است،کوشیده ام تا ویژگی ها و باید و نبایدهایی را که در هر عصری در آثار عاشقانه و بزمی راه یافته است،جستجو کنم. علاوه بر اینها با توجه به اینکه آغاز و پایان و روند داستان خسرو وشیرین در هر یک از این آثار همراه با تغییراتی است برآن شدم تا هر کدام را به طور جداگانه بررسی کنم تا برای خود و همکارانم گره گشایی باشد. این پایان نامه در یازده بخش تنظیم شده است که عبارت است از : بخش اول :شرح احوال شاعران،بخش دوم : خمسه سرایی به تقلید از نظامی و مقلدان نظامی ،بخش سوم:پیشینه ی داستان خسرو وشیرین،بخش چهارم:درباره ی خسرو شیرین ، بخش پنجم: مقایسه ی آغاز کتاب خسرو وشیرین با دیگر آثار، بخش ششم:مقایسه آغاز داستان خسرو و شیرین با دگر آثار،بخش هفتم: چکیده داستانها به روایت هر یک از شاعران ،بخش هفتم :نقد وتطبیق شخصیتهای اصلی و فرعی در پنج منظومه،بخش هشتم:نقد وبررسی حوادث داستان در پنج منظومه،بخش نهم:گفتگو در داستان،بخش دهم:هنر شاعری و بخش یازدهم:بررسی عنصر توصیف در پنج منظومه. لازم به یادآوری است که مثنوی یوسف و زلیخای جامی هرچند که همنام با خسرو شیرین نظامی نیست اما از آنجاییکه جامی آنرا به تقلید از خسرو و شیرین سروده است از لحاظ ساختارو روند داستان مقایسه کرده که در هر بخش مورد پژوهش و بررسی قرارداده ام. در این پژوهش از «خسرو وشیرین» دکتر بهروزثروتیان، «شاهنامه» چاپ مسکو، «شیرین و خسرو» به قلم غضنفر علی یف (مسکو1966)، «فرهاد وشیرین» از دیوان وحشی به کوشش پرویز بابائی و «یوسف و زلیخا» به اهتمام دکتر ناصر نیکو بخت استفاده شده است. در این تحقیق شماره سمت راست ممیز سال انتشار اثر و شماره ی سمت چپ شماره ی صفحه است همچنین در آدرس بیتها نام اثر و صفحه ی آن آمده است. بخش اول : شرح احوال و آثار شاعرانشخصیت های داستان در پنج اثر ……………………………………………………………. 102
فصل اول : شخصیت های اصلی …………………………………………………………………………………………………… 104
1- شیرین ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 104
الف)شیرین در منظومه ی نظامی …………………………………………………………………………………………………… 105
ب) شیوه ی عاشقی شیرین در منظومه ی نظامی …………………………………………………………………………….. 107
ج) چگونگی وصال خسرو و شیرین در منظومه ی نظامی ……………………………………………………………….. 108
د) مرگ شیرین به روایت نظامی …………………………………………………………………………………………………… 110

شیرین دهلوی ………………………………………………………………………………………………………………………… 112
الف) چگونگی عاشق شدن شیرین ……………………………………………………………………………………………….. 112
ب) وصال خسرو و شیرین دهلوی ……………………………………………………………………………………………….. 113
ج) مرگ شیرین به روایت امیرخسرو دهلوی …………………………………………………………………………………. 113
نقد و بررسی شیرین دهلوی در مقایسه با شیرین نظامی ………………………………………………………………….. 115

شیرین در شاهنامه …………………………………………………………………………………………………………………… 119
الف) شیوه ی عاشقی …………………………………………………………………………………………………………………… 119
ب) وصال خسرو و شیرین …………………………………………………………………………………………………………… 120
ج) مرگ شیرین به روایت فردوسی ………………………………………………………………………………………………. 121

زلیخا ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 125
الف) چگونگی عاشق شدن زلیخا …………………………………………………………………………………………………. 125
ب) وصال …………………………………………………………………………………………………………………………………… 127
ج) مرگ زلیخا به روایت جامی …………………………………………………………………………………………………….. 128

شیرین در منظومه وحشی ………………………………………………………………………………………………………… 129
الف) شیرین عشق واقعی ……………………………………………………………………………………………………………… 129
ب) شیرین صبور ………………………………………………………………………………………………………………………… 129
ج) شیرین جسور و بی باک …………………………………………………………………………………………………………. 129
نقد و بررسی مرگ شیرین ……………………………………………………………………………………………………………. 130
2- خسرو ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 131

خسرو در منظومه نظامی…………………………………………………………………………………………………………… 131
الف) شیوه ی عاشق شدن ……………………………………………………………………………………………………………. 132
ب) مرگ خسرو به روایت نظامی ………………………………………………………………………………………………….. 132
ج) چگونگی اطلاع شیرین از مرگ خسرو به روایت نظامی …………………………………………………………….. 133

خسرو در شیرین و خسرو دهلوی ……………………………………………………………………………………………. 134
الف)چگونگی عاشق شدن خسرو …………………………………………………………………………………………………. 134
ب) مرگ خسرو به روایت امیرخسرو دهلوی …………………………………………………………………………………. 135
نقد و بررسی خسرو در اثر دهلوی در مقایسه با اثر نظامی ……………………………………………………………… 137
مرگ خسرو به روایت فردوسی …………………………………………………………………………………………………….. 139
رحلت حضرت یوسف به روایت جامی …………………………………………………………………………………………. 141
نقد و بررسی مرگ خسرو ……………………………………………………………………………………………………………. 143

فرهاد به روایت نظامی …………………………………………………………………………………………………………….. 146
فرهاد به روایت دهلوی ……………………………………………………………………………………………………………. 147
فرهاد به روایت وحشی …………………………………………………………………………………………………………… 151
الف) غرض دو شاعر از سرودن داستان ………………………………………………………………………………………… 151
ب) مقایسه شخصیت فرهاد از دیدیگاه دو شاعر …………………………………………………………………………….. 154

فرهاد مهندس و فرهاد پیکرساز ……………………………………………………………………………………………….. 154
فرهاد پهلوان و فرهاد زورمند …………………………………………………………………………………………………… 151
فرهاد نکته دان و نکته سنج …………………………………………………………………………………………………….. 157
بی نیازی و عزت نفس و غرور هنرمندانه ………………………………………………………………………………….. 159
فرهاد دل نازک و دل هوسناک …………………………………………………………………………………………………. 161
نتیجه گیری در مورد فرهاد ………………………………………………………………………………………………………….. 162
شخصیت های فرعی ……………………………………………………………………………………………………………………. 163

مریم ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 164
الف) مریم در خسرو و شیرین نظامی ……………………………………………………………………………………………. 164
ب) مریم در شاهنامه فردوسی ………………………………………………………………………………………………………. 164
ج) مریم در شیرین و خسرو دهلوی ……………………………………………………………………………………………… 165

مهین بانو ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 167
الف) مهین بانو در خسرو و شیرین نظامی …………………………………………………………………………………….. 167
ب) مهین بانو در شیرین و خسرو دهلوی ……………………………………………………………………………………… 167

شکر و بازغه ………………………………………………………………………………………………………………………….. 169
شیرویه …………………………………………………………………………………………………………………………………… 172
باربد و نکیسا …………………………………………………………………………………………………………………………. 173
شبدیز – طاقدیس ……………………………………………………………………………………………………………………….. 175
الف) تخت طاقدیس ……………………………………………………………………………………………………………………. 175
شبدیز ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 176

هرمز ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 178
بزرگ امید ……………………………………………………………………………………………………………………………… 178
شاپور …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 179
نقد و بررسی حوادث داستان در دو منظومه نظامی و دهلوی …………………………………………………………… 180
نقد و بررسی شاهنامه در مقایسه با اثر نظامی …………………………………………………………………………………. 183
نقد و بررسی حوادث داستان منظومه جامی در مقایسه با منظومه ی نظامی ……………………………………….. 184
خوابهای خسرو ………………………………………………………………………………………………………………………….. 184
خوابهای زلیخا ……………………………………………………………………………………………………………………………. 185
خوابهای یوسف ………………………………………………………………………………………………………………………….. 183
نقد و بررسی حوادث داستان در دو منظومه وحشی و نظامی …………………………………………………………… 189
 
بخش نهم: گفتگوی در داستانها ……………………………………………………………………………………………………. 197
نقد و بررسی گفتگو ها در پنج اثر ………………………………………………………………………………………………… 198
 
بخش دهم : هنر شاعری ………………………………………………………………………………………………………………. 200
مقایسه و بررسی هنر شاعری در پنج منظومه ………………………………………………………………………………….. 201
بخش یازدهم: عنصر توصیف ……………………………………………………………………………………………………… 208
بررسی عنصر توصیف در پنج منظومه …………………………………………………………………………………………… 209
چکیده پایان نامه:
این رساله پژوهشی است در مقایسه ی خسرو شیرین نظامی با داستان خسرو وشیرین در شاهنامه ، شیرین و خسرو امیر خسرو دهلوی ،فرهاد و شیرین وحشی بافقی و یوسف وزلیخای جامی با عنوان (مقایسه ی خسرو و شیرین نظامی با منظومه های هم نام با آن)
از آنجاییکه داستان خسرو وشیرین در بین عوام رواج داشته است، شاعران بسیاری از جمله فردوسی و نظامی آنرا به نظم در آورده اند.
بعد از نظامی، شاعران بسیاری به تقلید از آثار وی برخاسته اند و شیرین و خسرو دهلوی، فرهاد و شیرین وحشی با فقی و یوسف و زلیخای جامی از نظیره های موفق برای خسرو و شیرین نظامی است.
در این پزوهش تلاش کرده ام که مقدمه ی آثار ،چکیده ی داستانها ،شخصیت ها ،حوادث داستانها،گفتارها،هنر شاعر و توصیف در این آثار را مقایسه کنیم.
امید است که مورد توجه علاقه مندان و پزوهشگران و ادب دوستان واقع گردد.
پایان نامه در یازده بخش تنظیم شده است :
بخش نخست: شرح احوال و آثار شاعران
بخش دوم : خمسه سرایی به تقلید از نظامی و مقلّدان او
بخش سوم: پیشینه ی داستان خسرو و شیرین
بخش چهارم: در باره ی خسرو وشیرین
بخش پنجم: مقایسه آغاز کتاب خسرو وشیرین با دیگر آثار
بخش ششم: مقایسه ی آغاز داستان خسرو و شیرین با دیگر آثار
بخش هفتم: چکیده ی داستان ها به روایت هر یک از شاعران
بخش هشتم: نقد و بررسی حوادث داستانها در پنج منظومه
بخش نهم: بررسی و مقایسه گفتگوها در داستان ها
بخش دهم:نقد وبررسی هنر شاعری در پنج اثر
بخش یازدهم: بررسی و مقایسه ی عنصر توصیف در پنج مثنوی
واژه های کلیدی:
مقایسه ،خسرو،شیرین،نظامی،فردوسی،دهلوی،وحشی،جامی
 
مقدمه:
ای نام تو بهترین سر آغاز                   بی نام تو نامه کی کنم باز
مثنوی خسرو و شیرین بی تردید یکی از شاهکارهای عشقی در ادبیات جهان است، و اشعار نظامی نیز یکی از عمیق ترین و پرمغزترین اشعاری است که در زبان فارسی درباره ی عشق سروده است.
این مثنوی (خسرو وشیرین)داستان عشق خسرو پرویز(پادشاه ساسانی)با شیرین شاهزاده ی ارمنی  (برادرزاده ی بانوی ارمن) است : که نظامی آن را در بحر (مسدّس مقصور)(مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل)یا محذوف (مفاعیلن مفاعیلن مغولن)سروده است.
داستان عشقبازیهای خسرو و شیرین از جمله داستانهای اواخر عهد ساسانی بوده و در کتابهایی مانند؛ «المحاسن دالاضداد جاحظ» ، «غرراخبار ملوک الفرس ثعالبی» ، «تاریخ بلعمی» و «شاهنامه فردوسی» نیز آمده است.
منتهی در منابع قدیمی شیرین کنیزکی ارمنی است ؛ که خسرو از زمان پدر خویش ، هرمز، به او دل بسته بوده و بعد به حرم سرای پرویز راه می یابد و همسر محبوب او می شود.
در منابع بالا (به جز روایت بلعمی)از فرهاد – مهندس کوه تراش و عاشق شیرین- سخن نمی رود و
حال آنکه در داستان نظامی، شخصّیت فرهاد درخششی بارز دارد.همچنان که در (منظومه ی فرهاد وشیرین) امیر علیشیر نوایی و دیگر روایات ترکی نیز عشق شیرین و فرهاد بیش از همه ی قسمت های منظومه دارای اهمیت است .
داستان خسرو وشیرین از قرن چهارم هجری به بعد وسعت و دگرگونی یافته و در بین مردم رواج پیدا            می کند. همانطور که در مقدمه ی داستان خسرو و شیرین آمده، به نظامی رسیده و شاید وی نیز درآن تصرفّاتی شاعرانه کرده است.
به نظر می رسد که بخش عمده ای از خسرو وشیرین نظامی سرگذشتی است عاشقانه در محیطی اشرافی و به تعبیر دیگر عشقی همایونی است با کیفیات و ویژگی های مخصوص به خود.
مثنوی خسرو وشیرین از دیدگاه هنر و حکمت و زبان ادبیات بی مانند است و اگر چه در طول زمان و در هر عصری یکی از هنرمندان ازآن تقلید کرده است ، ولی هیچ کدام از عهده ی این کار بر نیامده و به راز و رمز این کتاب پی نبرده ودر زیبایی کلام به پایه ی آن نرسیده اند.
این تقلید ها از قرن هفتم به بعد آغاز شد ، و در تمام دوره های ادبی زبان فارسی ادامه یافت.
ظاهراً امیر خسرو دهلوی نخستین و بزرگترین شاعری است که به تقلید از نظامی به نظم پنج گنج همت گماشته ، و در میان همه ی مقلّدین موفق تر بوده لکن او نیز از رازهای داستان بی خبر بوده است.
از میان دیگر مقلّدان میتوان به جامی ،هاتفی،قاسمی گنابادی ، وحشی بافقی،عرفی ، مکتبی ، فیضی فیاضی، اشرف مراغی و آذر بیگدلی اشاره کرد که ؛ هر یک همه یا بعضی از مثنوی های نظامی را تقلید
کرده اند.
بنابراین اگر به مقایسه ی این آثار (خسرو وشیرین در شاهنامه، شیرین خسرو دهلوی، فرهاد وشیرین وحشی و یوسف زلیخای جامی)با خسرو و شیرین نظامی پرداخته شده است، بدین خاطر نیست که این آثار را در ترازوی یکسانی بسنجیم بلکه به خاطر تعلّق داشتن هر کدام ار این آثار به دوره و عصری از تاریخ ادبیات ایران است،کوشیده ام تا ویژگی ها و باید و نبایدهایی را که در هر عصری در آثار عاشقانه و بزمی راه یافته است،جستجو کنم.
علاوه بر اینها با توجه به اینکه آغاز و پایان و روند داستان خسرو وشیرین در هر یک از این آثار همراه با تغییراتی است برآن شدم تا هر کدام را به طور جداگانه بررسی کنم تا برای خود و همکارانم گره گشایی باشد.
این پایان نامه در یازده بخش تنظیم شده است که عبارت است از :
بخش اول :شرح احوال شاعران،بخش دوم : خمسه سرایی به تقلید از نظامی و مقلدان نظامی ،بخش سوم:پیشینه ی داستان خسرو وشیرین،بخش چهارم:درباره ی خسرو شیرین ، بخش پنجم: مقایسه ی آغاز کتاب خسرو وشیرین با دیگر آثار، بخش ششم:مقایسه آغاز داستان خسرو و شیرین با دگر آثار،بخش هفتم: چکیده داستانها به روایت هر یک از شاعران ،بخش هفتم :نقد وتطبیق شخصیتهای اصلی و فرعی در پنج منظومه،بخش هشتم:نقد وبررسی حوادث داستان در پنج منظومه،بخش نهم:گفتگو در داستان،بخش دهم:هنر شاعری و بخش یازدهم:بررسی عنصر توصیف در پنج منظومه.
 
لازم به یادآوری است که مثنوی یوسف و زلیخای جامی هرچند که همنام با خسرو شیرین نظامی نیست اما از آنجاییکه جامی آنرا به تقلید از خسرو و شیرین سروده است از لحاظ ساختارو روند داستان مقایسه کرده که در هر بخش مورد پژوهش و بررسی قرارداده ام.
در این پژوهش از «خسرو وشیرین» دکتر بهروزثروتیان، «شاهنامه» چاپ مسکو، «شیرین و خسرو» به قلم غضنفر علی یف (مسکو1966)، «فرهاد وشیرین» از دیوان وحشی به کوشش پرویز بابائی و «یوسف و زلیخا» به اهتمام دکتر ناصر نیکو بخت استفاده شده است.
در این تحقیق شماره سمت راست ممیز سال انتشار اثر و شماره ی سمت چپ شماره ی صفحه است همچنین در آدرس بیتها نام اثر و صفحه ی آن آمده است.
 
بخش اول :
شرح احوال و آثار شاعران