چکیده

      میراث آن دسته از پدیده های فرهنگی، فکری، ادبی، و … ملّتی است که در طول قرن ها به وجود آمده و زندگی آن ملت را همچون آینه ای صادقانه بیان می دارد. شاید بتوان گفت که میراث یک ملّت از نیرومند ترین و نزدیک ترین وسائل به پژوهش گر است که بتواند با آن، با ملتی آشنا شود. از سویی دیگر ادبیات میدانی است که ادیب می تواند در آن جولان داده و قدرتش را در آفرینش آثاری جاودانه به نمایش بگذارد. در این میان به کار گیری پدیده های میراث از قبیل شخصیّت ها، جای ها، حوادث، و … ادیب و به ویژه شاعر را به رفیع ترین قله های توفیق برساند.

از دیدی دیگر پژوهش های ادبی تطبیقی زمینه را برای محقّق در آشنایی با فرهنگ های مختلف جهان و ایجاد مقارنه میان آن ها باز کرده و موجب می شود که پژوهش گر بر وجوه اشتراک و اختلاف میان ادبیات ملل گوناگون که زندگی و اندیشه ی آنان را انعکاس می دهد، دست یابد و یافته هایش را به دیگران نیز انتقال دهد.

شعر هر دوره ای نشأت یافته از جامعه ایست که در آن به وجود آمده است، با همه ی تلخی ها و شیرینی هایش و از تمامی قشرهای آن. در این میان امل دنقل و مهدی اخوان ثالث، هر دو از شاعرانی هستند که به مسائل اجتماعی و سیاسی زمان اهمیت زیادی قائلند، هرچند که در این راه آزارها و سختی های بسیاری را هم متحمّل شده باشند. آنان برای برگرفتن مایه های فرهنگی، فکری و هنری خود به پدیده های میراث مراجعه کرده اند، و از دیگر سو به خاطر ترس از حکومت سخنشان را به دور از صراحت و از پشت نقاب هایی گفته اند که از پدیده های میراث و اساطیر ساخته اند.

این پژوهش برآن است تا کاربرد پدیده های میراث در شعر امل دنقل و مهدی اخوان ثالث و اسلوب دو شاعر را در این زمینه، همراه با جنبه های اشتراک و اختلافش بررسی کند.

کلید واژه ها:

                میراث، ادبیات تطبیقی، شعر معاصر، امل دنقل، مهدی اخوان ثالث.

فهرس الموضوعات

                                                                                                                                                                             الصفحه

المقدمه ………………………………………………………………………………………….. أ

الفصل الأوّل: المواضیع العامه

1- التراث لغه واصطلاحاً ………………………………………………………………………. 2

1- 1 ” التراث ” لغه ……………………………………………………………………………. 2

2 – 1  ” التراث ” اصطلاحاً …………………………………………………………………….. 3

1 -2 – 1 معنی التراث فی الثقافه العربیه الماضیه ………………………………………………….. 3

2-2- 1 معنی التراث فی الثقافه العربیه الحدیثه وظهوره کمصطلحٍ ثقافی ……………………………3

أ) الحدود الزمنیّه للتراث …………………………………………………………………………. 4

ب) عناصر التراث ………………………………………………………………………………. 4

ج) مستویات التراث ……………………………………………………………………………. 5

د) ضروره النزوع والنظر إلی التراث …………………………………………………………….. 6

3-2- 1 مصطلح “التّراث” فی المعاجم الأجنبیّه ………………………………………………….. 6

4-2 – 1 تعریف ” التراث ” کمصطلح ثقافیّ …………………………………………………….. 7

2- أقسام التراث المستخدم فی الأدب …………………………………………………………….. 7

1-2 أقسام التراث المستخدم فی الأدب العربی المعاصر ……………………………………………. 7

2- 2 أقسام التراث المستخدم فی الأدب الفارسی المعاصر ………………………………………….. 8

3- توظیف التراث فی الشعر العربی المعاصر وفی الشعر الفارسی المعاصر …………………………… 8

1- 3 کیفیه توظیف التراث فی الأدب القدیم والأدب المعاصر …………………………………….. 8

2- 3 عوامل النزوع إلی ” التراث ” وتوظیفه …………………………………………………….. 9

1-2- 3 العوامل السیاسیه والاجتماعیّه ………………………………………………………….. 9

2-2- 3 العامل الثقافی ………………………………………………………………………….. 9

3-2- 3 العامل القومی …………………………………………………………………………. 9

4-2- 3 العامل النفسی ……………………………………………………………………….. 10

5-2- 3 العوامل الفنیه ……………………………………………………………………….. 10

3- 3 مصادر التراث المستخدم فی الشعر العربی المعاصر …………………………………………. 11

1-3- 3 الموروث الدینی ……………………………………………………………………… 11

2-3- 3 الموروث الصّوفی …………………………………………………………………….. 11

3-3- 3 الموروث التاریخی …………………………………………………………………….. 12

4-3- 3 الموروث الأدبی ………………………………………………………………………. 13

5-3- 3 الموروث الفولکلوری ………………………………………………………………… 13

6-3- 3 الموروث الأسطوری …………………………………………………………………. 13

4- 3 مصادر التراث المستخدم فی الشعر الفارسی المعاصر ……………………………………….. 14

1-4- 3 التراث القومی والوطنی ……………………………………………………………… 14

2-4- 3 تراث الأمم الأخری (التراث العالمی) ………………………………………………… 14

3-4- 3 التراث الدینی ……………………………………………………………………….. 15

4-4- 3 الأساطیر الطبیعیه ……………………………………………………………………. 15

5-4- 3 أسطوره المدینه ………………………………………………………………………. 15

6-4- 3 أسطوره المجتمع …………………………………………………………………….. 15

7-4- 3 التراث العرفانی والصوفی …………………………………………………………….. 16

4- حیاه أمل دنقل وشعره …………………………………………………………………….. 16

1- 4 نسب أمل دنقل وولادته وطفولته ………………………………………………………… 16

2- 4 دخوله فی الجامعه والمجتمع ………………………………………………………………. 17

3- 4 زواجه ………………………………………………………………………………….. 17

4-4 وفاته ……………………………………………………………………………………. 18

5- 4 شخصیّته ……………………………………………………………………………….. 18

6- 4 آثاره ……………………………………………………………………………………. 19

7- 4  شعره ………………………………………………………………………………….. 20

1- 7- 4 اتجاهات شعر أمل دنقل …………………………………………………………….. 20

2- 7 – 4 المیزات البارزه فی شعر أمل دُنقل …………………………………………………….. 20

أ) التضمین ……………………………………………………………………………………. 20

ب) استخدام الرموز …………………………………………………………………………… 21

ج) استخدام اللغه الیومیه ……………………………………………………………………… 21

5-  حیاه مهدی أخوان ثالث وشعره …………………………………………………………… 22

1- 5 ولادته وطفولته …………………………………………………………………………. 22

2- 5 نشأته الأدبیه …………………………………………………………………………….. 22

3- 5 دخوله فی المجتمع وشؤونه ……………………………………………………………….. 22

4- 5 م.أمید بعد الثوره الإسلامیه ……………………………………………………………… 24

5- 5 وفاته ……………………………………………………………………………………. 24

6- 5 حیاته وشخصیّته ………………………………………………………………………… 24

7- 5 آثاره ……………………………………………………………………………………. 25

أ) فی الشعر ……………………………………………………………………………………. 25

ب) فی النثر ……………………………………………………………………………………. 26

8- 5 شعره …………………………………………………………………………………… 26

6- الظروف السیاسیه والاجتماعیه فی عصر الشاعرین …………………………………………… 29

1- 6 الظروف السیاسیه والاجتماعیه فی عصر أمل دنقل …………………………………………. 29

1- 1- 6 الظروف السیاسیّه …………………………………………………………………… 29

2- 1- 6 الظروف الاجتماعیه …………………………………………………………………..31

2- 6 الظروف السیاسیه والاجتماعیه فی عصر مهدی اخوان ثالث ……………………………….. 32

1-2 – 6 الظروف السیاسیه …………………………………………………………………… 32

2-2 – 6 الظروف الاجتماعیه ………………………………………………………………….. 35

الفصل الثانی: التراث الشعبی فی شعر أمل دنقل ومهدی أخوان ثالث

1- التراث الشعبی فی شعر أمل دنقل …………………………………………………………… 38

1- 1 زرقاء الیمامه (وأیضاً عَنتَره بن شدّاد والملکه الزَبّاء) ……………………………………….. 38

1- 1- 1 شخصیه زرقاء الیمامه فی القصص القدیمه ……………………………………………. 38

2- 1- 1 شخصیه زرقاء الیمامه فی الشعر المعاصر ………………………………………………. 38

3- 1- 1 توظیف أمـــل دنقل شخـصیه زرقاء الیـــمامه واستـدعاءها فی قصیـــده ” البکاء بین یدی زرقاء الیمامه ” ……………………………………………………………………………………….. 39

4 – 1- 1 تحلیل القصیده ……………………………………………………………………… 40

2 – 1 کلیب بن ربیعه (وأیضاً سالم الزیر وجسّاس والیمامه) …………………………………….. 49

3 – 1 الیمامه ………………………………………………………………………………….. 56

4- 1 صلاح الدین ……………………………………………………………………………..58

2 – التراث الشعبی فی شعر مهدی أخوان ثالث …………………………………………………. 62

1 – 2 بهرام …………………………………………………………………………………… 62

2 – 2 بهرام ورجاوند ………………………………………………………………………….. 62

3- 2 زال …………………………………………………………………………………….. 64

4- 2 رستم …………………………………………………………………………………… 66

1 – 4- 2 رستم فی قصیده ” خوان هشتم و آدمک 1 ” …………………………………………. 66

2 – 4 – 2 رستم فی قصیده ” خوان هشتم و آدمک 2 ” …………………………………………. 70

3- 4- 2 رستم فی القصائد الأخری ……………………………………………………………. 71

5- 2 سهراب …………………………………………………………………………………. 72

6- 2 شَغاد ……………………………………………………………………………………. 74

7 – 2 کاوه ی آهنگر(کاوه الحدّاد) …………………………………………………………….. 78

مقارنه توظیف التراث الشعبی فی شعر أمل دنقل ومهدی أخوان ثالث …………………………… 80

الفصل الثالث: التراث الأدبی فی شعر أمل دنقل ومهدی أخوان ثالث

1- التراث الأدبی فی شعر أمل دنقل ……………………………………………………………. 82

1- 1 المتنبّی …………………………………………………………………………………… 82

2- التراث الأدبی فی شعر مهدی أخوان ثالث …………………………………………………… 90

1- 2 دون کیخوطی …………………………………………………………………………… 90

2 – 2 الحافظ …………………………………………………………………………………. 94

3 – 2 خیّام …………………………………………………………………………………… 96

4 – 2 سعدی …………………………………………………………………………………. 96

5 – 2 مسعود سعد ……………………………………………………………………………. 97

6 – 2 منصور الحلّاج ………………………………………………………………………….. 98