فهرست مطالب

فهرست مطالب                                                                                                     صفحه

مقدمه …………………………………………………………………………………..  1

فصل اول: کلیات و مفاهیم

1.1. کلیات ……………………………………………………………………. 4

1.1.1. بیان مسئله ………………………………………………. 4

1.1.2اهمیت وضرورت تحقیق…………………………………. 5

1.1.3. پیشینه تحقیق…………………………………………….. 6

1.1.4واقع­بینی و آرمان­گرایی در بستر تاریخ…………………… 7

1.1.5 سؤالات تحقیق……………………………………………. 9

1.1.6. فرضیات تحقیق…………………………………………. 9

1.1.7. شیوه­ی تحقیق و نگارش…………………………………. 10

1.2. مفاهیم……………………………………………………………………. 10

1.2.1. واقعیت…………………………………………………… 11

2.2.1 واقع­بینی………………………………………………….. 11

3.2.1. نسبت سنجی…………………………………………….. 13

4.2.1. آرمان و آرمان­گرایی…………………………………….. 14

5.2.1. عقل……………………………………………………… 16

فصل دوم: مبانی واقع بینی وآرمان­گرایی از دیدگاه امام علی ×

مقدمه ………………………………………………………………………….. 19

2.1. مبانی خداشناختی واقع بینی وآرمان­گرایی در نهج­البلاغه………………. 19

2.1.1.الوهیت…………………………………………………… 20

2.1.2. ازلیت و ابدیت…………………………………………… 23

2.1.2.1. علم ازلی…………………………………. 24

2.1.2.2.قدرت گسترده…………………………….. 26

2.1.2.3. حکمت الهی…………………………………………… 27

2.1.3. ربوبیت …………………………………………………. 30

2.1.3.1. ربوبیت تکوینی ………………………………………. 31

2.1.3.2. ربوبیت تشریعی ……………………………………… 34

2.2. مبانی انسان شناختی واقع بینی وآرمان گرایی در نهج البلاغه………….. 36

1.2.2.فطرت……………………………………………………. 39

2.2.2.تقوا……………………………………………………….. 43

3.2.2.بصیرت …………………………………………………. 45

4.2.2.تعقّل………………………………………………………. 47

5.2.2.عمل صالح……………………………………………….. 48

نتیجه فصل…………………………………………………………………….. 50

 

فصل سوم: بررسی و تبیین واقع­بینی از دیدگاه امام علی ×

مقدمه…………………………………………………………………………… 53

3.1. واقع­بینی در قرآن ………………………………………………………. 54

2.3. واقع بینی در نهج البلاغه……………………………………………….. 56

3.3. عوامل دستیابی به واقع بینی…………………………………………….. 59

3.1.3. ذکر حق………………………………………………….. 59

3.2.3. خود سازی………………………………………………. 60

3.3.3. تقوا………………………………………………………. 62

3.4.3.. گرایش سالم…………………………………………….. 64

3.5.3. تلاوت قرآن……………………………………………… 65

3.3.6.بهره گیری از ابزار شناخت …………………………….. 66

4.3. آثار واقع بینی……………………………………………………………. 67

4.1.3. بدعت گریزی……………………………………………. 68

4.2.3. شهامت…………………………………………………… 69

4.3.3. قاطعیت و جسارت انقلابی………………………………. 70

4.4.3. حرکت سنجیده…………………………………………… 72

5.3. موانع واقع بینی…………………………………………………………. 74

5.1.3. موانع درونی…………………………………………….. 74

3.5.1.1. وابستگی های مادی …………………….. 74

5.1.2.3. وابستگی‌ها و سوگیری‌های عاطفی……… 76

5.1.3.3. پیروی از هواهای نفسانی……………….. 77

5.1.4.3. آرزوهای طولانی……………………….. 78

5.2.3. موانع بیرونی……………………………………………. 79

5.2.1.3. شبهه­ها…………………………………… 79

5.2.2.3. فتنه­ها……………………………………. 82

نتیجه فصل…………………………………………………………………….. 87

 

فصل چهارم: بررسی و تبیین آرمان­گرایی از دیدگاه امام علی ×

مقدمه…………………………………………………………………………… 91

1.4. نقش آرمان­گرایی در زندگی……………………………………………… 93

2.4. آرمان­گرایی در قرآن…………………………………………………….. 96

3.4. آرمان­گرایی در نهج البلاغه……………………………………………… 99

4.4. عوامل دستیابی به آرمان­ها در نهج البلاغه……………………………… 100

4.1.4. اقامه و احیای حق و دفع باطل………………………….. 100

4.2.4. اصلاح نفس……………………………………………… 101

4.3.4. آزاداندیشی………………………………………………. 102

4.4.4. قاطعیت در مبارزات حق طلبانه………………………… 104

4.5.4. شایسته سالارى………………………………………….. 105

4.6.4. اصلاح جامعه اسلامی…………………………………… 106

4.4.7. خنثی سازی فتنه ها و شبهه ها………………………….. 109

5.4. آثار آرمان­گرایی در نهج البلاغه………………………………………… 112

5.1.4. اجرای حدود الهی……………………………………….. 112

5.2.4. حفظ كرامت انسانى……………………………………… 113

5.3.4. تأمین سعادت مادى و معنوى…………………………….. 115

5.4.4. خود کفایی……………………………………………….. 116

5.5.4. وحدت سیاسی……………………………………………. 117

5.6.4. تأمین رفاه عمومى……………………………………….. 119

5.7.4.تأمین امنیّت………………………………………………. 120

5.8.4. تحقق عدالت…………………………………………….. 121

5.9.4. کسب رضایت عامه مردم……………………………….. 122

6.4. موانع آرمان­گرایی در نهج البلاغه………………………………………. 125

6.1.4. غفلت از یاد خدا…………………………………………. 125

6.2.4. یک جانبه نگری………………………………………… 126

6.3.4. خود محوری…………………………………………….. 127

6.4.4. تفرقه…………………………………………………….. 128

6.5.4. سستی وتنبلی……………………………………………. 129

6.6.4. پیروی ازهواهای نفسانی………………………………… 130

6.7.4. عصبیّت…………………………………………………. 131

6.8.4. تقلید کورکورانه از نیاکان……………………………….. 133

6.9.4. نافرمانی از رهبر……………………………………….. 134

6.10.4. بروز فتنه­ها وشبهه­ها………………………………….. 136

6.11.4. حاکمیت فرهنگ استکباری……………………………. 137

نتیجه فصل…………………………………………………………………….. 139

فصل پنجم: نسبت­سنجی واقع­بینی و آرمان­گرایی در نهج­البلاغه

مقدمه…………………………………………………………………………… 146

5.1. فرآیند تحقق آرمان­ها نسبت واقعیات…………………………………….. 146

5.2. نسبت واقع بینی امام علی × با آرمان گرایی در سکوت25 ساله حضرت          147

5.2.1. سفارش پیامبر اعظم ’…………………………………… 151

5.2.2. حفظ وحدت جامعه اسلامی………………………………. 153

5.2.3. پیدایش مرتدین و پیامبران دروغین……………………… 153

5.2.4. کمی یاران و حامیان ……………………………………. 154

5.2.5. حفظ کیان و بقای اسلام………………………………….. 155

5.2.6.عوامی مردم و احیای فرهنگ قبیله­ای…………………… 156

5.2.7. سرعت بیعت و شدت عمل اصحاب سقیفه……………… 156

5.2.8. نگه­داشتن حرمت دین……………………………………. .157

5.3. نسبت واقع­بینی امام علی × با آرمان­گرایی در دورۀ حکومت پنچ سالۀ حضرت    158

5.3.1. مشروعیت ……………………………………………………………. 158

5.3.2.مقبولیت………………………………………………………………… 159

نتیجه فصل…………………………………………………………………….. 160

فصل پایانی: نتایج و پیشنهادها

نتایج……………………………………………………………………………. 163

پیشنهادها………………………………………………………………………. 166

منابع :

منابع فارسی……………………………………………………………………. 168

منابع عربی……………………………………………………………………. 172

مقالات…………………………………………………………………………. 174

مجلات…………………………………………………………………………. 174

نرم­افزار­ها……………………………………………………………………… 174

سایت­ها………………………………………………………………………… 175

مقدمه

اسلام دینی حقیقت­گرا و واقع­بین است به این معنا که درجستجوی حقیقت به عنوان آرمان، تلاش مردمان را سامان و جهت ­بخشده و به آنان آموزش می­دهد. از این رو، امام علی × در نهج­البلاغه نیز به پیروی از قرآن به در موقعیت­های مناسب به بیان واقعیت در عرصه­های مختلف پرداخته است تا مردم با شناخت واقعیت­ها و بر پایۀ آن­ها حرکت و تلاش خود را تنظیم و برنامه­ریزی کنند؛ زیرا بدون شناخت واقعیات، توانایی ها و استعدادهای موجود، نمی­توان حرکت رو به حقیقت را به­درستی برنامه­ریزی کرد و به اهداف آرمانی دست یافت.

درحقیقت، آرمان، گم­شدۀ انسان مؤمن بوده و باید برای دستیابی به آرمان­ها در واقعیت، یک فرآیند زمانی لازم باشد تا با شناسایی عوامل، آثار و موانع واقع بینی، گام­های اساسی در جهت رسیدن به آرمان­های الهی برداشته شود.

البته در نگرش قرآنی، به اصول دوگانۀ واقع­بینی در عین حقیقت­گرایی توجه خاص شده و می­شود. رهبران اسلامی در این نگرش، انسان­های ذهن­گرا و ایده­آلیست محض نیستند؛ در عین حال انسان­های رئالیست و واقع­گرای صرف نیز نمی­باشند. آنان به جای واقع­گرایی به واقع­بینی توجه داشته و آن را از اصول اساسی و بنیادین حرکت خود قرار می­دهند. آنان هم­چنین به حقایق هستی توجه دارند. حقایقی که در تفاسیر قرآنی با آن­ها آشنا شده­اند. این حقایق، از حقیقت یگانه­ای سرچشمه می­گیرد و آن حقّ محض است که خداوند یگانه و یکتاست. از این سرچشمه همۀ حقایق شناخته ­می­شود و گرایش به سوی آن به عنوان ایده­آل و آرمان در برنامۀ مسلمان مؤمن قرار می­گیرد. این­گونه است که واقع­گرایی جای خود را به حقیقت­گرایی و حقیقت­بینی جای خود

را به واقع­بینی می­دهد. از این روست که پاسخ­های قرآن، اسلام و رهبران آن بر پایۀ واقعیت­بینی و حقیقت گرایی شکل و سامان می­یابد.

ازاین روی، لازم به ذکر است، مراد این پایان نامه بررسی مصادیق عینی واقع­بینی وآرمان­گرایی درنهج­البلاغه بوده، و منظور ما در این پژوهش، بررسی مبانی نظری و فلسفی مطرح شده در فلسفۀ یونان قدیم و نظریات رئالسیم(واقع گرایی)، ایدآلیسم (آرمان­گرایی) غرب که در قرن هجدهم به اوج خود در عالم سیاست رسید، نیست.

در آموزه­های دینی ما به­خصوص در نهج­البلاغه بعد از قرآن توجه خاصی به واقع­بینی و آرمان­گرایی شده است. البته جهت­دادن واقعیات به سوی آرمان­های حقیقی نمی­تواند یک شبه و به یکبار انجام پذیرد.

بررسی و مطالعه دقیق تاریخ زندگی پیشوایان دین، این امر را روشن می­سازد که ائمۀ دین با واقع­بینی، در پی حقیقت آرمانی خود، جامعه را سامان و سازمان داده­اند. لذا در این پژوهش تلاش کرده­ایم که با بررسی نهج­البلاغه، ابتدا به تبیین واقع­بینی و آرمان­گرایی در این کتاب بپردازیم و سپس، نسبت آن دو با هم سنجیده، تا میزان تحقق آرمان­ها در واقعیات با تکیه بر نهج­البلاغه مورد بررسی و شناسایی قرار گیرد تا إن­شاءالله به عنایت خداوند متعال و ائمه اطهار، به درکی از اقیانوس بی­کران نهج­البلاغه دست­یافته و به این معرفت برسیم که آن حضرت با توجه به اصل واقع­بینی و حقیقت­گرایی چگونه عمل کرده­اند و اهداف اسلام و قرآن را به سوی آرمان­های الهی پیش برده­اند.