5-1: اهداف تحقیق.. 8
6-1:فرضیات تحقیق.. 9
1-7 تعریف مفاهیم و اصطلاحات.. 10
1-7-1 جعل.. 10
تعریف قانونی جعل.. 10
1-7-2 سند.. 11
1-7-3 اسناد هویتی.. 12
1-7-4 جعل اسناد.. 12
1-7-5 کلاهبرداری.. 12
تعریف قانونی کلاهبرداری.. 13
1-8 ساختار تحقیق:.. 13
1-9موانع و مشكلات تحقیق.. 14
فصل دوم: مروری بر ادبیات پیشینه تحقیق.. 15
2-1 پیشینه تحقیق.. 16
2-2. تاریخچه سند.. 22
2-3انواع سند.. 23
2-3-1 اسناد رسمی.. 23
2-3-1-1انواع سند رسمی.. 23
2-3-2 اسناد عادی.. 24
2-3-2-1 انواع اسناد عادی.. 24
2-4 هویت و تعریف آن.. 25
2-4-1) تعریف لغوی هویت :.. 25
2-4-2 تعریف اصطلاحی هویت :.. 25
2-4-3 تعریف حقوقی هویت :.. 26
2-5 تاریخچه اسناد هویتی.. 26
2-5-1 در ایران قبل از اسلام.. 26
2-5-2 در ایران بعد از اسلام.. 27
2-6 تعریف اسناد هویتی.. 28
2-7 وجوه افتراق و اشتراك اسناد سجلی با اسناد هویتی.. 29
2-8 انواع اسناد هویتی.. 30
2-8-1 اسنادی كه فقط كاركرد هویتی دارند.. 31
2-8-1-1تاریخچه شناسنامه.. 32
2-8-1-2 تعریف شناسنامه.. 33
2-8-1-3 وضعیت فعلی شناسنامه.. 34
2-8-1-4كارت شناسایی ملی.. 34
2-8-1-5 تعریف شماره و كارت ملی.. 35
2-8-2 اسنادی كه علاوه بر كاركرد ویژه خود نقش هویتی نیز ایفاء می‌كنند. 35
2-8-2-1 گذرنامه.. 35
2-8-2-1-1 تاریخچه گذرنامه.. 36
2-8-2-1-2 تعریف گذرنامه.. 37
2-8-2-2 گواهینامه رانندگی.. 37
2-8-2-2-1 تاریخچه گواهینامه.. 37
2-8-2-2-2 تعریف گواهینامه.. 38
2-8-2-3 كارت پایان خدمت.. 38
2-8-2-3-1 تاریخچه كارت پایان خدمت.. 39
2-8-2-3-2 معافیت از خدمت وظیفه عمومی.. 40
2-8-2-4 مدارك شناسایی صنفی.. 40
2-9 تكنولوژی های پیشرفته اسناد هویتی.. 42
2-10 تكنولوژی كارت های هوشمند.. 43
2-10-1 انواع كارتهای هوشمند.. 43
2-10-1-1كارتهای برجسته .. 43
2-10-1-2 كارت های مغناطیسی.. 43
2-10-1-3 كارتهای الکترونیکی.. 43
2-10-1-4 كارتهای حافظه نوری.. 44
2-10-2 فواید كارت های هوشمند.. 44
2-11 تكنولوژی نقطه هوشمند.. 45
2-11-1قابلیت تكنولوژی نقطه هوشمند.. 45
2-12 تكنولوژی هولوگرام.. 45
2-12-1 تاریخچه هولوگرام.. 46
2-12-2 ویژگی های مهم هولوگرام.. 47
2-12-3 رده های امنیتی در هولوگرام.. 48
2-13-3-1گروه اول یا سطح امنیتی پایین: 48
2-13-3-2 گروه دوم یا سطح امنیتی متوسط: 48
2-13-3-3 گروه سوم یا سطح بالای امنیتی: 49
2-13 : تكنولوژی باركد.. 49
2-13-1 تاریخچه بارکد.. 49
2-13-2انواع بارکد.. 51
2-13-2-1 نماد EAN 13.. 51
2-13-2-2 نماد CODE 128.. 51
2-13-2-3 نماد EAN 128.. 52
2-14 جعل سند و استفاده از سند مجعول.. 53
2-14-1 تاریخچه جعل.. 53
2-14-1-1جعل در حقوق کیفری اسلام.. 53
2-14-1-2جعل در حقوق جزای ایران قبل از انقلاب.. 54
2-14-1-3جعل در حقوق جزایی ایران بعد از انقلاب.. 54
2-14-2تعریف و مفهوم جعل.. 55
2-14-2 -1مفهوم لغوی جعل.. 55
2-14-2-

2مفهوم اصطلاحی جعل.. 55
2-15 اركان تشکیل دهنده جرم جعل اسناد هویتی.. 56
2-15-1 ركن قانونی.. 56
2-15-2ركن مادی.. 58
2-15-2-1ساختن نوشته یا سند.. 59
2-15-2-2ساختن مهر و امضای اشخاص رسمی و غیر رسمی.. 60
2-15-2-3خراشیدن یا تراشیدن.. 61
2-15-2-4 قلم بردن.. 61
2-15-2-5 الصاق.. 62
2-15-2-6محو.. 62
2-15-2-7 اثبات.. 63
2-15-2-8 سیاه کردن.. 63
2-15-2-9 تقدیم یا تاخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی آن 64
2-15-2-10 الصاق نوشته ای به نوشته ای دیگر.. 64
2-15-2-11 به کاربردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن.. 65
2-15-2-12ساختن مهر یا امضاهای اشخاص حقیقی یا حقوقی به قصد تقلب 66
2-16- ضررهای ناشی از جرم جعل.. 66
2-16-1 ضررهای مادی و معنوی فردی ناشی از جعل.. 66
2-16-2 ضررهای اجتماعی ناشی از جرم جعل.. 67
2-17 روشهای جعل در اسناد هویتی.. 68
2-17-1 ایجاد تغییرات در مندرجات سند و مشخصات دارنده آن.. 68
2-17-1-1تغییرات شیمیایی:.. 68
2-17-1-2تغییرات فیزیكی:.. 69
2-17-1-3 الحاق:.. 69
2-17-1-4 تعویض یكی از صفحات سند هویتی:.. 70
2-17-2 تغییر و جابجایی عكس.. 70
2-17-3 ارائه مدارك هویت و غیره :.. 71
2-17-4 دخل و تصرف در امهار روی سند :.. 71
2-17-5 ساخت و تكثیر سند:.. 72
2-18 جرم کلاهبرداری.. 73
2-18-1 تاریخچه كلاهبرداری.. 74
2-18-2 تعریف کلاهبرداری.. 75
2-18-3-عناصر تشكیل دهنده كلاهبرداری.. 77
2-18-3-1 ركن قانونی كلاهبرداری.. 77
2-18-3-2 ركن مادی جرم كلاهبرداری.. 77
2-18-3-2-1 رفتار مرتكب.. 78
2-18-3-2-2 شرایط و اوضاع احوال لازم برای تحقق جرم کلاهبرداری 79
2-18-3-2-3 حصول نتیجة مجرمانه.. 80
2-18-3-3 ركن روانی جرم كلاهبرداری.. 81
2-18-4 شیوه های كلاهبرداری با استفاده از اسناد هویتی جعلی 81
2-18-4-1 كلاهبرداری از طریق افتتاح شركت های واهی.. 81
2-18-4-2 افتتاح حساب های بانكی برای كلاهبرداری.. 82
2-18-4-3 جعل عنوان با مدرك شناسایی غیرواقعی و اخذ مال از طریق آن 83
2-18-4-4 كلاهبرداری از طریق وصول چك های بانكی.. 84
2-18-4-5 كلاهبرداری به منظور استفاده از امكانات ویژه دولتی 85
2-18-4-6 كلاهبرداری از طریق سوء استفاده از موقعیت اجتماعی قشر خاص 86
2-18-4-7 كلاهبرداری از طریق فروش اموال غیر با جعل مدراك هویتی 87
فصل سوم: روش تحقیق.. 88
3-1-مقدمه.. 89
3-2-روش تحقیق.. 89
3-3-جامعه آماری.. 90
3-4-نمونه و روش نمونه گیری.. 90
3-4-1-نمونه:.. 90
3-4-2-برآورد حجم نمونه.. 91
3-5-ابزارهای پژوهش.. 92
3-6-روایی پرسشنامه.. 92
3-7-پایایی پرسشنامه.. 93
3-8-شیوه جمع آوری اطلاعات.. 94
3-9-روش های تجزیه و تحلیل داده ها.. 94
3-10- ویژگی های منطقه مورد مطالعه.. 94
3-10-1- موقعیت و وسعت.. 94
3-10-2- ویژگی های آب و هوایی.. 96
3-10-3- ویژگی های انسانی اجتماعی.. 101
3-10-3-1– خصوصیات جمعیتی.. 101
3-10-3-2– نسبت جنسی و سنی جمعیت.. 102
3-10-3-3- وضعیت باسوادی.. 102
3-10-3-4- مذهب، گویش و زبان.. 103
3-10-3-5- مهاجرت.. 105
3-10-3-6- اشتغال.. 105
3-10-3-7- وضعیت اقتصادی.. 106
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل آماری.. 110
4-1-مقدمه.. 111
4-2-بررسی ویژگی های جمعیت شناختی گروه نمونه.. 111
4-3-آمار استنباطی.. 114
4-3-1- بررسی نرمال بودن توزیع جامعه.. 114
4-3-2- آزمون فرضیات پژوهش.. 115
فصل پنجم: نتیجه‌گیری.. 121
5-1- مقدمه.. 122
5-2- نتیجه گیری.. 122
5-3- نتایج فرضیات.. 122
5-4- پیشنهادات.. 124
فهرست منابع.. 136


فصل نخست: کلیات تحقیق

چکیده:
اسناد هویتی مدارکی هستند که برای شناسایی و احراز هویت افراد مورد استفاده قرار می گیرد و پنج سند همچون شناسنامه، گذرنامه، گواهینامه و کارت پایان خدمت و مدارک شناسایی صنفی مانند کارت های شناسایی اداره های مختلف را شامل می شود. این اسناد به لحاظ کارکرد های ویژه ای که دارند پایه و مبنای صدور سایر اسناد نیز قرار می گیرند و حایز اهمیت بوده و لازم است صحت مفاد و محتوای آنها رعایت شده و به صورت مجعول و غیر واقعی مورد استفاده واقع نشوند. اما علی رغم این اهمیت اسناد موصوف در معرض انواع تخلفات از جمله جعل قرار دارند. روش تحقیق در این پژوهش به صورت به صورت میدانی و توصیفی پیمایشی می‌باشد.
نتیجه تحقیق حاکی است در وقوع جرائم علیه اموال شناسنامه بیشتر از سایر اسناد هویتی مورد جعل قرار می گیرد و رابطه معنادار بین این موضوع وجود دارد. جابجائی عكس در اسناد هویتی متداول ترین شیوه جعل اسناد برای ارتكاب جرائم کلاهبرداری است، بین این موضوع رابطه معناداری وجود دارد. در مجموعه جرائم علیه اموال، اسناد هویتی مجعول بیشتر برای ارتكاب كلاهبرداری مورد استفاده قرار می‌گیرند که در شهرستان شهرکرد رابطه معناداری بین این موضوع وجود دارد.
واژگان کلیدی: جعل، سند، اسناد هویتی، جعل اسناد، کلاهبرداری، شناسنامه.

1-1 : مقدمه
در دنیای کنونی جرایم روز بروز متحول تر و متغیرتر نسبت به گذشته می شوند. در دنیای علم و تکنولوژی و فناوری جرایم شکل جدید و پیچیدگی به خود می گیرد. چنا نچه راه پیشگیری و مقابله در مسیر پویایی و توسعه قرار نگیرد جامعه بشری متضرر و نظم و امنیت مخدوش و آسایش عمومی مورد تعرض قرار می گیرد.گاهاً مشاهده می گردد که راههای پیشگیرانه قوانین مبارزه با جرایم در یک برهه زمانی ناکارآمد و ناتوان می گردد . قانون و راه پیشگیری موثر، نیاز به حیات و روح تازه ای دارد. در جامعه امروزی و گذشته علیرغم اینکه اکثریت افراد خود را مکلف به تبعیت قانون می دانند، متاسفانه در این میان افراد سود جو هستند که با عدول و سر پیچی از قانون و حتی نقض قوانین منافع خود را در آن می بینند. وقتی این سرپیچی شکل خاص مجرمانه وتناقص در برابر نظم و امنیت جامعه می گیرد برای دفاع از حقوق جامعه نیاز به واکنش های باز دارنده ای دارد که بتواند پدیده مجرمانه را مهار ساخته و کنترل کند.
در میان جرایم جعل اسناد مهمترین اثرگذاری را درجامعه علیه مالکیت و اموال و به تبع ثبات اقتصادی وسلب آسایش واعتماد مردم و امنیت اشخاص و اختلال در سازمانها و روابط جامعه دارد. بنابراین یکی از مسائل مهم حقوق کیفری است و جزء جرایم علیه آسایش عمومی است. کارشناسان معتقدند که درکشور ما استحکام و امنیت اسناد ضعیف بوده و دارای فقر امنیتی می باشد. امروزه به سادگی جعل و شبیه سازی اسناد ومدارک قابل تصور می باشد و جاعلان حرفه ای هر روز ابعاد تازه تری از جعل اسناد به نمایش می‌گذارند. مجرمین جعل وکلاهبرداری را نسبت به سایر جرایم به سرعت و سهولت مرتکب می‌شوند. میزان ارتکاب جعل وکسب منفعت رو به توسعه و پیشرفت است پیشگیری و حفاظت از اسناد و اتخاذ راهکارهای مناسب لزومی است در برابر سیل تهاجم جاعلین که با برنامه ریزی و دقت نظر مسئولین و محققین و کارشناسان امر به دست می آید. پیشرفت الکترونیکی درجامعه امروزی تهدید بسیار جدی در خصوص ارتکاب جعل با شیوه ها و تکنیک های جعل اسناد می باشد.
در این تحقیق با توجه به وسعت و گستردگی بحث جعل اسناد و تنوع جرائمی‌كه با استفاده از اسناد مجعول به وقوع می‌پیوندند ، شاخه ای از اسناد تحت عنوان اسناد هویتی ( مدارك و اسنادی كه برای احراز هویت و شناسایی افراد در جامعه كاربرد دارند ) را مورد بررسی قرار می دهیم و نقش آن را در جرم کلاهبرداری بیان می کنیم.
2-1 : بیان مسئله
یكی از عوامل مهم تنظیم روابط مختلف افراد جامعه با یكدیگر اسنادی است كه مردم به آن ها اعتماد دارند و اگر این اعتماد و اطمینان افراد جامعه نسبت به اسناد تنظیمی‌سلب شود ، امنیت و نظم اجتماعی و روابط اجتماعی آن جامعه با اخلال روبرو خواهد شد . بنابراین حفظ و رعایت صحت مفاد و محتوای آن ها جهت جلب اعتماد عمومی‌لازم و ضروری است. جعل یك سند با استفاده از آن ارتباط تنگاتنگی داشته و در حقیقت عمل جعل سند مقدمة بزه استفاده از سند مجعول است و مكمل هم محسوب می‌شود و جعل اسناد برای استفاده از آن بوده و جاعل در جعل سند هدف نهایی خود را كه بهره برداری از این سند مجعول است دنبال می‌كند. از جمله اسناد مهمی‌كه در هر جامعه ای كاربرد روزمره داشته و در كلیه نهادها و ارگانها و سازمانهای دولتی و خصوصی مورد استفاده قرار می‌گیرد اسناد هویتی هستند و این اسناد پایه و اساس صدور سایر اسناد در سازمان های دولتی و غیره از قبیل ادارات و مراجع رسمی، ثبتی و … قرار می‌گیرند(ریموند گسن، ترجمه مهدی كی نیا، 1375، صفحه 68)
بنابراین عدم دقت در جعلی بودن این گونه اسناد ممكن است سبب صدور اسناد صحیح دیگر می‌شود كه مورد سوء استفاده قرار گرفته و در تحقق جرائم مختلف موثر بوده و كشف و تعقیب كیفری مجرمین را هم با مشكل مواجه كند. با بررسی سوابق موجود در مراجع قضایی و انتظامی ‌مشخص می‌شود كه مجرمین حرفه ای و تبهكاران به عادت با شگردهای مختلفی از آسیب پذیری های اسناد هویتی كه دارای كاربردهای فراوانی هستند بهره گرفته و با جعل آنها جرائم مختلفی را كه عمدتاً جرائم مالی هستند مرتكب می‌شوند(نجفی ابرند آبادی،1383،ص19).
آگاهی متولیان امر از چگونگی نقش اسناد هویتی در وقوع جرائم علیه اموال برای اینكه بتوانند با این پدیده مبارزه اساسی و ریشه ای و موفق به شكل سازماندهی شده داشته باشند. اسناد هویتی مدارکی هستند که برای احراز هویت و شناسائی افراد به کار می‌روند و شامل ۶ سند، شناسنامه، کارت ملی، پایان خدمت یا معافیت از خدمت‌، گذرنامه و مدارک شناسائی صنفی مانند کارت‌های شناسایی ادارات دولتی را شامل می شود . این اسناد پایه و اساس سایر مدارک نیز قرار می‌گیرد و به همین لحاظ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند و در جامعه نیز از اعتبار خاصی برخوردار هستند و به لحاظ موارد فوق الذکر مورد توجه مرتکبین جرائم گوناگون خصوصاً جرائم علیه اموال ( کلاهبرداری، سرقت، خیانت در امانت و چک پرداخت نشدنی ) قرار می‌گیرد و مرتکبین جرائم مذکور با جعل اسناد هویتی و با سوء استفاده از عملکردهای این اسناد به اهداف مجرمانه خود نائل می شوند. تنظیم اسناد هویتی بنام تك تك افراد جامعه جهت شناسایی آنان و برقراری نظم و انضباط و امنیت اجتماعی به عنوان یك نیاز به موازات پیشرفت جوامع انسانی احساس و اقدام به این امر شد . بنابراین تعرض به یك سند هویتی مثل شناسنامه نه تنها تعرض به حقوق صاحب آن و افراد دیگری كه قربانی اعمال بزهكارانه می‌شوند محسوب می‌شود، بلكه به لحاظ سلب اعتماد و اطمینان و اخلال در نظم و آسایش عمومی‌جامعه، اجتماع نیز از آن متضرر می‌شود. پس جامعه با اقدامات سركوبگرانه و با وضع قوانین كیفری درصدد مبارزه بر آمده و در این خصوص پیش بینی‌های لازم تا حدودی در قوانین كشور صورت گرفته است و با وجود وضع قوانین كیفری باز هم شاهد ارتكاب چنین جرائمی‌هستیم. اسناد هویتی در صورتی که جعل شوند می‌توانند علیه اموال یک تهدید جدی قلمداد شده به طوری که آثار این اسناد مجعول بعضاً به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم اموال منقول و غیر منقول را نشانه رفته و میتواند یک تهدید بزرگ علیه اموال صورت گیرد و از این اسناد و هویتی کلاهبرداری کلان را تحقق سازند. جرم كلاهبرداری از جرائم مركب است. به طور کلی كلاهبرداری را این گونه می‌توان توصیف كرد كه عبارتست از بردن مال دیگری با رضایت طرف مقابل همراه با متوسل شدن به وسایل متقلبانه . هر جرمی می‌توان توسط یك نفر به انجام برسد و هم می تواند توسط چند نفر به انجام برسد. كلاهبرداری نیز می توان توسط دو نفر یا بیشتر به انجام برسد كه حكم مشاركت در كلاهبرداری و همچنین حكم معاونت در كلاهبرداری را دارد كه در فصل های آینده به صورت مختصر توضیح داده شده است. كلاهبرداران برای انجام این جرم دارای یكسری ویژگی‌های خاص هستند كه آنها را از بقیه متمایز می گرداند. آنها دارای ظاهری موجه و فریبنده هستند و خود را افرادی قانون دان و حقوق دادن معرفی می كنند و دارای هوش و ذكاوت بالائی هستند. این افراد برای انجام كلاهبرداری از شیوه و شگردهای مختلفی استفاده می‌كنند. آنها برای انجام جرم كلاهبرداری از آگهی در مطبوعات استفاده كرده و مردم را به سوی خود فرا می خوانند. همچنین از اعتقادهای و باورهای مردمی نیز سوء استفاده كرده و در انجام دعانویسی و مالی و همچنین استفاده از لباس روحانی و مداعی مردم را فریب می دهند و مردم را نیز با هویت و عنوان جعلی و بداندازی و همچنین فروش مال متعلق به غیر را فریب می دهند و سایر شگردها و روشهائی كه روز به روز به تعداد آنها افزوده می شود. پلیس نیز برای جلوگیری از تحقق چنین جرمی اقدامات زیادی را انجام می دهد. پلیس با استفاده از رسانه های جمعی و روزنامه ها مردم را از این شیوه ها آگاه كرده و از تحقق جرم بعدی با همین شیوه جلوگیری می كند وهمچنین با تقویت پلیس تخصصی خود توانسته كه در مدت زمانی محدود اقدام به دستگردی چنین افراد كند. (شهریاری ، مجید ، بررسی و تحلیل جرائم اسناد سجلی ، پایان نامه كارشناسی ارشد ، دانشگاه شهید بهشتی ، سال 1379 ، ص 67)
در این پژوهش در نظر داشته که به صورت میدانی پژوهش فوق به روش تحلیلی- توصیفی انجام داده و از صاحب نظران و اهل خبره افسران جنایی آگاهی و تشخیص هویت با استفاده از ابزار پرسش نامه و مطالعه اسنادی پرونده های مورد نظر در شهرستان شهرکرد این کار را انجام نماییم.