پیشنهاد میشود با عنایت به اهمیت اخلاق حرفهای در عرصه سازمانهای خدماتی، بازنگری جدی نسبت به این مهم و نهادینه کردن آن در سازمان صورت گیرد که در تحلیل یافتهها و پیشنهادات به تفصیل به آن پرداختیم.
واژههای کلیدی
اخلاق[1]، اخلاق حرفهای[2]، رضایت شغلی[3]، سازمانهای کسب و کار، مدیران.
فهرست اجمالی مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات تحقیق 1
فصل دوم: مبانی نظری 9
بخش اول: رضایت شغلی 11
بخش دوم: اخلاق حرفهای 44
بخش سوم: مدل مفهومی پژوهش و پیشینه تحقیقات صورت گرفته 82
فصل سوم: روش تحقیق 86
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل دادهها 95
فصل پنجم: تحلیل نتایج و پیشنهادات 127
منابع و ماخذ 141
پیوست 149
فهرست تفصیلی مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات تحقیق 1
1-1) مقدمه: 2
1-2) بیان مسئله: 2
1-3) اهداف تحقیق: 4
1-3-1) هدف اصلی: 4
1-3-2) اهداف فرعی: 4
1-4) فرضیات تحقیق: 5
1-4-1) فرضیه اصلی: 5
1-4-2) فرضیات فرعی: 5
1-5) نوع و روش تحقیق: 6
1-6) قلمرو تحقیق: 6
1-6-1) قلمرو موضوعی: 6
1-6-2) قلمرو مکانی: 6
1-6-3) قلمرو زمانی: 6
1-7) تعاریف مفاهیم: 6
1-7-1) اخلاق حرفهای 6
1-7-2) رضایت شغلی 7
1-7-3) رضایت از کار 7
1-7-4) رضایت از سرپرست 7
1-7-5) رضایت از همکاران 7
1-7-6) رضایت از ترفیع 7
1-7-7) رضایت از حقوق و دستمزد 7
فصل دوم: مبانی نظری 9
بخش اول: رضایت شغلی 11
مقدمه 12
تعاریف رضایت شغلی 12
اهمیت رضایت شغلی 14
انواع رضایت 14
عوامل اثرگذار بر رضایت شغلی 15
ابعاد رضایت شغلی 15
عوامل سازنده رضایت شغلی 16
عوامل موثر در رضایت شغلی 18
عوامل سازمانی 19
عوامل محیطی 19
ماهیت کار 20
عوامل فردی 20
عوامل موثر و مرتبط با رضایت شغلی 20
عوامل مؤثر در رضایت شغلی 22
عوامل مؤثر بر رضایت شغلی از نظر لوکه 24
عوامل مؤثر بر رضایت شغلی از نظر ازکمپ 24
عوامل موثر بر رضایت شغلی از نظر محققان مختلف 25
دستمزد 25
نفس کار 26
ارتقاء 26
رهبری و سرپرستی 27
روابط با همکاران 27
ایمنی شغل 28
ساختار سازمانی 28
ابهام نقش 29
شرایط فیزیکی کار 29
پیامدهای رضایت شغلی 29
عدم رضایت شغلی 31
نظریه‌های مرتبط با رضایت شغلی 33
تئوری دو عاملی هرزبرگ 33
نظریهی X و نظریهی Y 33
تئوری مک کللند نیاز به موفقیت 34
تئوری آلدرفر 34
تئوری جذابیت-انتظار 35
تئوری هدفگذاری 35
نظریهی تقویت رفتار 36
تئوری برابری 37
نظریه طرح هدف 38
سنجش رضایت شغلی و مدلهای مربوطه 39
مدل JDI 39
مدل EFQM 40
پرسشنامه رضایت شغلی مینه سوتا 41
پرسشنامه رضایت شغلی بریفیلد و روث 41
شاخص واکنش‌های سازمانی 42
مقیاس شغل به گونه کلی 42
بخش دوم: اخلاق حرفهای 44
مقدمه 45
مفهوم اخلاق 46
ارزش اخلاق 48
علم اخلاق و اهداف آن 48
تفارقات قانون و اخلاق 49
مفهوم حرفه 50
مفهومشناسی اخلاق حرفهای 51
اهمیت و ضرورت اخلاق حرفهای 52
حاکمیت اخلاق حرفهای 53
مفهومشناسی اخلاق حرفهای 54
ویژگیهای اخلاق حرفهای 55
راهکارهای توسعه اخلاق حرفهای 58
1- آموزش اخلاقیات 58
2- حمایت از افشا کنندگان 59
3- حمایت مدیریت عالی 60
4- نظامنامه رسمی اخلاقی 60
5- بهبود فرهنگ سازمانی (فرهنگ اخلاقی قوی) 61
6- اعمال نظارت و کنترل مصوب 62
7- حاکمیت ضوابط و مقررات سازمانی 62
8- تدوین نظام جامع پرداخت 62
9- تقویت اطلاعرسانی 62
نظامهای اخلاق حرفهای 63
مکتب سودانگاری 63
مکتب تکلیفگرایانه 64
مکتب عدالت توزیعی 65
مکتب آزادی فردی 65
ویژگیهای افراد متخلق به اخلاق حرفهای 66
1- مسئولیتپذیری 66
2- برتری‌جویی و رقابت‌طلبی 66
3- صادق بودن 66
4- احترام به دیگران 66
5- رعایت و احترام نسبت به ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی 66
6- عدالت و انصاف 67
7- همدردی با دیگران 67
8- وفاداری 67
کدهای اخلاق حرفهای 67
اخلاق حرفهای در مدیریت آموزشی 68
خصوصیات مدیران دارای اخلاق حرفهای 69
1- مدیران و رهبران اخلاقمدار به دیگران احترام میگذارند. 70
2- مدیران و رهبران اخلاقمدار ، خدمتگذار دیگراناند. 70
3- مدیران و رهبران اخلاقمدار ، عادل هستند. 70
4-مدیران و رهبران اخلاقمدار ، صادق هستند. 70
5- مدیران و رهبران اخلاقمدار، اجتماعگرا هستند 71
روشهای بهبود اخلاق حرفهای در مدیریت آموزشی 71
اخلاق حرفهای و اخلاقی کردن سازمان 72
ضرورت ترویج اخلاق حرفهای در سازمان 73
آثار سازمانی و فراسازمانی اخلاق حرفهای 74
عوامل پایه‌ای اخلاق حرفهای 75
الف) استقلال حرفهای اخلاق علمی 76
ب) خودفهمی حرفهای 76
ج) عینیت‌گرایی، بی‌طرفی و عدم جانب‌داری 76
د) فراتر رفتن از مفهوم معیشتی 76
مشکلات و موانع اخلاق حرفهای 77
ارزش‌مداری به جای مسئله‌محوری 77
غفلت از عوامل تأثیرگذار بر اخلاق حرفهای 77
تحویلی‌نگری 78
پیشگیری و درمان تحویلی‌نگری 81
بخش سوم: مدل مفهومی پژوهش و پیشینه تحقیقات صورت گرفته 82
مدل مفهومی پژوهش 83
پیشینه تحقیقات صورت گرفته 85
فصل سوم: روش تحقیق 86
3-1) مقدمه 87
3-2) روش تحقیق 87
3-3) جامعه آماری 87
3-4) نمونه آماری (حجم نمونه) 87
3-5) روش نمونهگیری 88
3-6) طبقهبندی متغیرهای تحقیق 88
3-6-1) متغیر مستقل 88
3-6-2) متغیر وابسته 88
3-7) ابزار جمعآوری دادهها و اطلاعات 88
3-7-1) فیشبرداری 88
3-7-2) مطالعات کتابخانهای 88
3-7-3) تحقیقات میدانی 88
3-8) روایی و پایایی پرسشنامه 91
3-8-1) روایی یا اعتبار پرسشنامههای این پژوهش 91
3-8-2) وضعیت پایایی و قابلیت اعتماد پرسشنامه این پژوهش 91
3-9) روش تجزیه و تحلیل دادهها 92
3-9-1) آمار توصیفی 92
3-9-2) آمار استنباطی 92
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل دادهها 95
4-1) مقدمه: 96
4-2) تجزیه و تحلیل توصیفی دادهها: 96
4-2-1) آمار توصیفی متغیرهای جمعیتشناسی: 96
4-2-2) آمار توصیفی متغیرهای تحقیق 101
4-3) تجزیه و تحلیل استنباطی دادهها 102
4-3-1) آزمون کولموگروف-اسمیرنف 102
4-3-2) آزمون فرضیههای تحقیق 103
4-3-3) یافتههای جانبی 116
فصل پنجم: تحلیل نتایج و پیشنهادات 127
5-1) مقدمه: 128
5-2) طرح مجدد مساله پژوهش: 128
5-3) نتایج حاصل از یافتههای تحقیق: 130
5-3-1) نتایج بدست آمده از آمار توصیفی: 130
5-3-2) نتایج بدست آمده از آمار استنباطی: 131
5-3-3) سایر نتایج 139
5-4) محدودیتها و موانع تحقیق 140
5-5) پیشنهاد به سایر محققان 140
منابع و ماخذ 141
منابع فارسی 142
منابع لاتین 146
پیوست 149
پرسشنامه پس از اعمال نظر اساتید راهنما، مشاور و خبرگان 150
پرسشنامه قبل از اعمال نظر اساتید راهنما، مشاور و خبرگان 153
خروجیهای تجزیه و تحلیل آماری نرمافزار SPSS 155
فهرست جدولها
عنوان صفحه
جدول شماره (2-1) عوامل رضایت کارکنان در مدل EFQM 40
جدول شماره (2-2) تفارقات قانون و اخلاق (فرهادی،1386،ص31-30) 50
جدول شماره (3-1) شکل کلی و امتیازبندی پرسشنامه تحقیق 89
جدول شماره (3-2) بررسی مناسب بودن سوالات پرسشنامه اخلاق حرفهای 90
جدول شماره (3-3) ضریب پایایی پرسشنامههای اخلاق حرفهای و رضایت شغلی 92
جدول شماره (4-1) توزیع فراوانی نمونه از نظر جنسیت 97
جدول شماره (4-2) توزیع فراوانی نمونه از نظر وضعیت تاهل 97
جدول شماره (4-3) توزیع فراوانی نمونه از نظر سطح سنی 98
جدول شماره (4-4) توزیع فراوانی نمونه از نظر مدرک تحصیلی 99
جدول شماره (4-5) توزیع فراوانی نمونه از نظر سنوات خدمت 100
جدول شماره (4-6) میانگین متغیرهای تحقیق 101
جدول شماره (4-8) نتیجه آزمون همبستگی اسپیرمن برای فرضیه اصلی 103
جدول شماره (4-9) نتیجه آزمون همبستگی اسپیرمن برای فرضیه فرعی اول 104
جدول شماره (4-10) نتیجه آزمون همبستگی اسپیرمن برای فرضیه فرعی دوم 105
جدول شماره (4-11) نتیجه آزمون همبستگی اسپیرمن برای فرضیه فرعی سوم 106
جدول شماره (4-12) نتیجه آزمون همبستگی اسپیرمن برای فرضیه فرعی چهارم 107
جدول شماره (4-13) نتیجه آزمون همبستگی اسپیرمن برای فرضیه فرعی پنجم 108
جدول شماره (4-14) نتیجه آزمون همبستگی اسپیرمن برای فرضیه فرعی ششم 109
جدول شماره (4-15) نتیجه آزمون همبستگی اسپیرمن برای فرضیه فرعی هفتم 110
جدول شماره (4-16) نتیجه آزمون همبستگی اسپیرمن برای فرضیه فرعی هشتم 111
جدول شماره (4-17) مقادیر ضریب همبستگی اسپیرمن برای تمام متغیرهای تحقیق 113
جدول شماره (4-18) نتایج حاصل از آزمون رگرسیون گام به گام (Stepwise) 115
جدول شماره (4-19) ضرایب هر کدام از مدلها 116
جدول شماره (4-20) خلاصهای از مدلها و R و R2 و R2 تعدیل شده 116
جدول شماره (4-21) نتایج آزمون تک نمونهای اخلاق حرفهای مدیران جامعه هدف 117
جدول شماره (4-22) نتایج آزمون تک نمونهای رضایت شغلی مدیران جامعه هدف 118
جدول شماره (4-23) نتایج آزمون تک نمونهای مولفههای اخلاق مدیران جامعه هدف 118
جدول شماره (4-24) نتیجه آزمون تحلیل واریانس فریدمن برای رتبهبندی مولفههای اخلاق حرفهای 120
جدول شماره (4-25) معنیداری آزمون فریدمن برای رتبهبندی مولفههای اخلاق حرفهای 120
جدول شماره (4-26) مولفههای اخلاق حرفهای پس از مرتب شدن بر اساس آزمون فریدمن 121
جدول شماره (4-27) آمار توصیفی اخلاق حرفهای در میان متاهلان و مجردان 122
جدول شماره (4-28) نتیجه آزمون میانگین اخلاق حرفهای میان متاهلان و مجردان در جامعه هدف 122
جدول شماره (4-29) آمار توصیفی اخلاق حرفهای در مدیران با گروههای سنی مختلف 124
جدول شماره (4-30) نتیجه آزمون ANOVA 124
جدول شماره (4-31) آمار توصیفی اخلاق حرفهای در مدیران با مدارک تحصیلی مختلف 125
جدول شماره (4-32) نتیجه آزمون ANOVA 125
جدول شماره (4-33) آمار توصیفی اخلاق حرفهای در مدیران با بازههای سنواتی مختلف 126
جدول شماره (4-34) نتیجه آزمون ANOVA 126
جدول شماره (5-1) تلخیص اطلاعات جمعیتشناختی 130
جدول شماره (5-2) تلخیص اطلاعات توصیفی پرسشنامهها 130
جدول شماره (5-3) تلخیصی از آزمون فرضیات 131
جدول شماره (5-4) تفسیر ضرایب همبستگی 131
جدول شماره (5-6) تلخیص آزمون t تک نمونهای 139
فهرست شکلها
عنوان صفحه
شکل شماره (2-1) ابعاد رضایت شغلی 16
شکل شماره (2-2) عوامل موثر بر رضایت شغلی 18
شکل شماره (2-3) شاخصهای روحیه پایین 32
شکل شماره (2-4) طرح رضایت شغلی لوکه و لاتمن (Rollinsn and et al, 1998) 38
شکل شماره (2-5) توقعات صاحبان حرفه از دانش اخلاق 53
شکل شماره (2-6) ویژگیهای اخلاق حرفهای 57
شکل شماره (2-7) ویژگیهای افراد متخلق به اخلاق حرفهای 67
شکل شماره (2-8) مدل مفهومی پژوهش 83
1-1) مقدمه:
اخلاق حرفهای از مهمترین و اساسیترین موضوعات مطرح در حوزه منابع انسانی است که دغدغه بسیاری از مدیران و فیلسوفان در تمام دوران تاریخ بوده است. اخلاق حرفهای به عنوان یک دانش کاربردی، به مسائل و پرسشهای اخلاقی یک نظام حرفهای میپردازد و میکوشد تا به مسائل اخلاقی حرفههای گوناگون پاسخ بدهد و برای آن اصول خاصی متصور شود. حاکمیت اخلاق حرفهای پیش شرط مدیریت استراتژیک خوب در سازمان است.
از طرفی در یک سازمان دیگر موضوع مهم رفتاری در حوزه منابع انسانی، رضایت شغلی کارکنان و مدیران سازمانی است. رضایت شغلی که متاثر از عوامل فردی، اقتصادی، اجتماعی، عوامل سازمانی، ماهیت کار، ارتباط با سرپرستان، سبک رهبری مدیران و … است، اشاره به نگرش مثبت یا منفی فرد از شغل خود دارد. رضایت شغلی نتیجه ادراک کارکنان است و یک احساس یا حالتی مطبوع است که کمک زیادی به سلامت فیزیکی و روانی افراد دارد.
از طرفی اخلاق حرفهای با تاکید بر مولفههایی همچون مسئولیتپذیری، احترام به دیگران، وفاداری، برتری جویی و … با رضایت شغلی کارکنان و مدیران سازمانی ارتباط دارد و تقویت و افزایش سطح این مولفهها باعث افزایش رضایت شغلی میشود و باعث ارتقاء عزت نفس و رضایت درونی افراد میگردد.
1-2) بیان مسئله:
رفتار نابهنجار و غیر اخلاقی[4] در سازمانها به یک مسئله مهم برای آحاد اعضای یک جامعه تبدیل شده است. فعالیتهای نابهنجار و رفتار غیر اخلاقی در سازمانها نگرانی مهمی برای مدیران، سیاستگذاران و محققان میباشد. افراد درباره رفتار نامناسب سازمانها و مدیران درباره فعالیتهای اخلاقی کارمندان نگران هستند (Kincaid and et al,2008).
به همین دلیل، سازمانها برای انجام دادن امور سازمانی خود، علاوه بر معیارهای سازمانی و قانونی، به مجموعهای از رهنمودهای اخلاقی و ارزشی نیاز دارند که آنان را در رفتارها و اعمال اداری یاری دهد و نوعی هماهنگی و وحدت رویه را در حرکت به سوی شیوه مطلوب جمعی و عمومی میسر سازد. یکی از عوامل مهم در شکلگیری ارتباطات درون سازمانی و شرایط کارکنان، اخلاق حرفهای است که تاثیر قابل ملاحظهای در بهرهوری سازمانی دارد (Elci & Alpkan. 2009).
سازمانها به موضوعهای اخلاقی توجه میکنند، چون مردم از آنها انتظار دارند سطوح بالایی از استانداردهای اخلاقی را نشان دهند. سطوح بالای استانداردهای اخلاقی از افرادی که در سازمان کار میکنند یا در شرایط پرخطر کار میکنند، حمایت میکند (Okpara & Wynn, 2008). بنابراین اخلاق علمی است که با اصول رفتار ارزشی در ارتباط است، یعنی اعمال ما کدام ارزشی است و کدام ارزشی نیست، کدام خوب است و کدام بد است (Dika and Hamiti,2011) و اخلاق حرفهای[5] نیز، مجموعهای از اصول و استانداردهای سلوک بشری است که رفتار افراد و گروهها را تعیین میکند. در حقیقت، اخلاق حرفهای، یک فرآیند تفکر عقلانی است که هدف آن محقق کردن این امر است که سازمان چه ارزش‌هایی را چه موقع باید حفظ و اشاعه نمود (معیدفر، 1389، صص19-14).
هر چند عمر اخلاق در گردونهی زمان بسیار زیاد است و از زمان افلاطون و ارسطو مطرح بوده است، اما اخلاق حرفهای و اخلاق سازمانی[6] به عنوان یک مفهوم علمی در غرب از نیمه دوم قرن بیستم ظهور نموده است (Svensson & Wood ,2003: Pp187-191) و در سطوح فردی و سازمانی توجه پژوهشگران را در چهار دهه گذشته به خود جلب کرده است که از آن به عنوان یک چالش اساسی فرا روی سازمانهای مختلف در سطح جهان یاد میشود (Cardy & Selvarajan,2006: P52).
از طرفی نیز فهم ارتباط بین اخلاق حرفهای و موضوعات مرتبط با رفتار کارکنان در هر سازمان لازم به نظر میرسد.چنانچه مدیران سازمانی وفاداری زیادی نسبت به اخلاق حرفهای، حرفهی خود داشته باشند، رضایت سازمانی بهبود خواهد یافت و با بهبود رضایت سازمانی کارکنان، عملکرد سازمانی[7] نیز دستخوش تغییر قرار خواهد گرفت. بنابراین انتظار میرود که اخلاق حرفهای و مولفههای مربوط به آن بر متغیرهای رفتار سازمانی، همچون تعهد سازمانی، ارتباطات، روحیه، انگیزش، عملکرد سازمانی و از همه مهمتر رضایت شغلی تاثیرگذار باشد.
منظور از رضایت شغلی[8] نگرش کلی فرد درباره کارش است. کسی که رضایت شغلی او در سطحی بالا است نسبت به شغل یا کار خود نگرش مثبت دارد (رابینز، 1374). و همچنین، رضایت شغلی عبارت است از حدی از احساسات و نگرش‌‌های مثبت[9] که افراد نسبت به شغل خود دارند (مقیمی،1380).
برای ایجاد احساس تعهد[10] در کارمندان، شغل باید برای آنها منفعت قابل ملاحظهای داشته باشد. باید میان آنها، مدیرانشان و همترازانشان در سازمان اعتماد و احترام متقابل وجود داشته باشد. این‌ها افرادی هستند که مجذوب کارشان هستند و سعی میکنند تا به مشتریان و همکارنشان کمک کنند (Kacmar, 1999).
شهردای یکی از نهادهایی است که رعایت اخلاق حرفهای در آن نمود بیشتری دارد، چرا که مدیران و کارکنان شهرداری با ارباب رجوعان به طور مستقیم ارتباط دارند. شهرداری استان قم با دارا بودن معاونتهای اداری مالی، امور مناطق، برنامهریزی و توسعه، حمل و نقل و ترافیک، خدمات شهری، سرمایهگذاری و مشارکت اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و فنی و عمرانی تلاش آن را دارد تا به مردم و ارباب رجوعان خدمت نماید. از طرفی رعایت اخلاق حرفهای در شهرداری با مواردی همچون استقبال از پیشنهاد و انتقاد، رعایت ادب و نزاکت در مواجهه با مراجعین، توجه به ارباب رجوعان، راهنمایی مراجعین و … تجلی پیدا میکند که رعایت اخلاق حرفهای و مولفههای آن تاثیر به سزایی در بهبود سطح رضایتمندی شاغلین در این نهاد عمومی دارد.
بنابراین دغدغه اصلی ما از طرح این عنوان بررسی مقولهای مغفول ولی پرادعا تحت عنوان اخلاق حرفهای است که متاسفانه امروزه به عنوان کلیدواژه استفاده میشود اما ابعاد مولفههای آن در
