صنایع دستی از معدود صنایعی است که چهارمحور اشتغال، تولید، صادرات وهویت ملی را توامان با خود دارد و از این نظر بسیار منحصر به فرد و حائز اهمیت است، کاهش تقاضا و کاهش صادرات برای اقلام قلمزنی، نیاز به بررسی عوامل موثر توسعه بازار صنایع دستی مشهود است. بنابراین در این پژوهش با بررسی مدل مفهومی تحقیق که از مطالعات نظری پیشین بدست آمده بود، عوامل موثر بر توسعه بازار صنایع دستی به طور اخص اقلام قلمزنی بر شمرده شد، که متغیرهای چارچوب نظری عبارت‌انند از: آمیخته بازاریابی، تجارت الکترونیک، نقش دولت. این تحقیق کاربردی و از نظر گردآوری داده‌ها توصیفی-پیمایشی بوده، که 80 نفر از فروشندگان صنایع دستی استان تهران به صورت در دسترس به عنوان جامعه آماری انتخاب شدند. نتایج تحقیق حاکی ازآن است که نقش دولت مهمترین عامل توسعه بازارصنایع دستی است، که بعدازآن آمیخته بازاریابی نقش مهمی برتوسعه این بازاردارد، در آخر به آن می‌رسیم که اهمیت تجارت الکترونیک به دلیل بافت سنتی این بازار تاکنون مبرهن و آشکار نگشته است.

 

کلید واژه ها : بازار صنایع دستی، آمیخته بازاریابی، نقش دولت، تجارت الکترونیک

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                       صفحه

فصل اوّل. 1

1-1. مقدمه. 2

1-2. بیان مسئله. 2

1-3. اهمیت و ضرروت تحقیق. 4

1-4. فرضیات (یا سئوالات پژوهشی) 6

1-5. اهداف پژوهش… 6

1-6. شرح واژه ها و اصطلاحات بکار رفته در تحقیق. 6

1-6-1. صنایع دستی. 6

1-6-2. تجارت الکترونیک.. 7

1-6-3. آمیخته بازاریابی. 7

1-6-4. نقش دولت.. 8

فصل دوم. 9

2-1. مقدمه. 10

2-2. اصول بازاریابی. 10

2-2-1. مفاهیم اساسی بازاریابی. 10

2-2-2.آمیخته بازاریابی. 11

2-2-2-1.محصول. 11

2-2-2-1-1.تنوع کالا. 11

2-2-2-1-2. کیفیت کالا. 12

2-2-2-1-2-1. مهر اصالت یونسکو 12

2-2-2-1-2-2. اهداف مهر اصالت.. 13

2-2-2-1-3. طرح کالا. 15

2-2-2-1-4. ویژگیهای کالا. 15

2-2-1-5. نام ونشان تجاری کالا. 15

2-2-2-1-6. بسته‌بندی کالا. 15

2-2-2-1-6-1. ضرورت‌ های بسته بندی در صنایع دستی. 16

2-2-2-1-6-2. دلایل عدم وجود بسته بندی در صنایع دستی. 16

2-2-2-1-6-3. الزامات طراحی و تولید بسته بندی صنایع دستی. 17

2-2-2-1-6-4. وظایف بسته بندی در محصولات صنایع دستی. 20

2-2-2-1-7.خدمات کالا. 21

2-2-2-1-8. ضمانت کالا. 22

2-2-2-2. قیمت.. 22

2-2-2-3. توزیع. 22

2-2-2-4. ترفیعات. 22

2-3. کسب و کار الکترونیکی. 23

2-3-1. تجارت الکترونیک.. 23

2-3-1-1. مزایا و معایب تجارت الکترونیکی. 24

2-3-2. بازاریابی اینترنتی. 25

2-3-2-1. مزایای بازاریابی اینترنتی. 26

2-3-3. نمایشگاه مجازی.. 26

2-3-3-1. مزایای نمایشگاه مجازی. 27

2-4. نقش دولت.. 27

2-5. صنایع دستی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………. 30

2-5-1. تعریف صنایع دستی. 30

2-5-2. صنایع دستی استان تهران. 30

2-5-3. هنر قلم زنی. 32

2-5-3-1. تعاریفی از قلم‌زنی. 32

2-5-3-2. سیر تطور هنر قلم زنی در ادوار تاریخی. 34

2-6. پیشینه تحقیقات داخلی و خارجی. 36

2-6-1. تحقیقات و مطالعات انجام گرفته در ایران. 36

2-6-2.تحقیقات و مطالعات انجام گرفته در خارج. 39

2-7. چارچوب نظری.. 40

فصل سوم. 46

3-1. مقدمه. 47

3-2. روش تحقیق. 47

3-3. جامعه آماری.. 47

3-4. روش نمونه‌گیری و حجم نمونه. 47

3-5. روش گردآوری داده‌ها 48

3-6. ابزار اندازه‌گیری (ویژگی‌های پرسشنامه) 48

3-7. مقیاس اندازه گیری.. 49

3-8. روایی و پایایی ابزار اندازه گیری.. 50

3-9. روش های آماری تحقیق. 51

فصل چهارم. 54

4-1. مقدمه. 55

4-2. تحلیل توصیفی داده‌ها 55

4-2-1. جنسیت.. 55

4-2-2. میزان تحصیلات.. 56

4-2-3. سمت پاسخ دهندگان در فروشگاه‌های صنایع دستی. 57

4-2-4. سن پاسخ دهندگان در فروشگاه‌های صنایع دستی. 58

4-2-5. فروشگاه‌های صنایع دستی دارای پایگاه تجارت الکترونیک.. 59

4-3. آماراستنباطی. 60

4-3-1. آزمون کولموگروف – اسمیرنوف.. 60

4-4.آزمون سوال‌های تحقیق. 61

4-5.آزمون فریدمن. 63

فصل پنجم. 65

5-1. مقدمه. 66

5-2. نتایج حاصل از آزمون فرضیات.. 66

5-2-1. نتیجه گیری از آزمون فریدمن. 67

5-3. بحث درباره تحقیق. 67

5-4. پیشنهادات برخاسته از نتایج تحقیق. 69

5-5. پیشنهادات برای تحقیقات آتی. 71

5-6. مشکلات و تنگناهای پژوهش… 71

فهرست منابع و مأخذ. 72

ضمایم. 77

پرسشنامه. 77

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                       صفحه

جدول 3-1 . تعداد سوالات پرسشنامه. 49

جدول3-2 . تعداد سوالات پرسشنامه. 49

جدول3-3 . ضرایب پایایی. 51

جدول 3 ـ 4. خلاصه روش اجرای پژوهش… 53

جدول 4 ـ 1. مشاهدات مربوط به میزان تحصیلات.. 55

جدول 4 ـ 2. مشاهدات مربوط به میزان تحصیلات.. 56

جدول 4 ـ 3. مشاهدات مربوط به سمت پاسخ دهندگان. 57

جدول 4 ـ 4. مشاهدات مربوط به سن. 58

جدول 4 ـ 5. آزمون کولموگروف – اسمیرنوف.. 61

جدول 4-6 . آزمون تی سوال اول تحقیق. 61

جدول 4-7 . آزمون تی سوال دوم تحقیق. 62

جدول 4-8 . آزمون تی سوال سوم تحقیق. 62

جدول 4-9. رتبه بندی آزمون فریدمن. 63

جدول 4-10. رتبه بندی آزمون فریدمن. 63

 

 

فهرست شکل ها

عنوان                                                                                                       صفحه

 

شکل 2ـ 1 : مدل مفهومی تحقیق. 45

شکل 4 ـ 1. مشاهدات مربوط به جنسیت پاسخ‌دهندگان. 56

شکل 4 ـ 2. مشاهدات مربوط به تحصیلات پاسخ‌دهندگان. 57

شکل 4 ـ 3. مشاهدات مربوط به سمت پاسخ‌دهندگان. 58

شکل 4 ـ 4. مشاهدات مربوط به سن پاسخ دهندگان. 59

شکل 4 ـ 5. مشاهدات مربوط به دارندگان تجارت الکترونیک.. 59

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 
 
 
 

 

 
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1. مقدمه
صنایع دستی و هنری یکی از ویژگی‌های هر فرهنگ و کشوری است که می‌تواند ارزش‌های آن جامعه را به دیگران منتقل سازد. تنوع و غنای صنایع دستی و هنری هر کشوری نشان دهنده تنوع و غنای فرهنگی آن است. ایران نیز به دلیل تاریخ طولانی و پر فراز و نشیب خود یکی از کشورهایی است که صنایع دستی آن از ویژگی های خاص و ممتازی برخودار است.صنایع دستی از معدود صنایعی است که چهار محور اشتغال، تولید، صادرات و هویت ملی را توامان با خود دارد و از این نظر بسیار منحصر به فرد و حائز اهمیت است.از گذشته‌های دور بدین سو مردمان ایران زمین با عرضه صنایع دستی خود فرصتی ارزشمند برای مبادلات فرهنگی و هنری ایجاد می‌کردند، از سویی دیگر رشد و تعالی آن منجر به پیشرفت‌های عمیق فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی خواهد شد، اما امروزه به دلیل وجود رقابت با کالاهای خارجی و به طور اخص چینی، نبود شناخت درست نسبت به سلیقه مخاطبین (به عبارتی دیگر نبود بازاریابی اصولی) این بازار نیاز به آسیب شناسی دقیق و ارائه راهکارهایی برای پیشرفت و توسعه دارد.

در این تحقیق محقق به دنبال بررسی مولفه‌های موثر بر توسعه بازار صنایع دستی می‌باشد.
در این فصل شرح مبسوطی از بیان مسئله تحقیق، اهمیت و ضرورت تحقیق، سوالات تحقیق مطرح خواهد شد، در آخر نیز شرحی از لغات و اصطلاحات تخصصی ارائه خواهد گردید.

 

1-2. بیان مسئله
اقتصاد ایران متکی به درآمدهای نفتی است واین جریان مشکلات زیادی را برای کشور به وجود آورده، چون اقتصادکشورهایی که متکی به یک درآمد می‌باشند با کمترین نوسان قیمتی دربازارهای بین‌المللی تحریم اقتصادی از طرف کشورهای قدرتمند دنیا، سریع تحت تأثیر قرارمی‌گیرد لذا متنوع کردن زمینه‌های درآمدی کشور و تکیه بر صادرات غیر نفتی از راهکارهای برون رفت ازاین مسأله می‌باشد که یکی از راهکارها، برنامه‌ریزی جهت استفاده مطلوب از این همه جاذبه، توسعه گردشگری درکشوراست. از اینرو صنایع دستی به عنوان محصول تولیدی فرهنگی،بخش مهمی ازدرآمدارزی مورد نظرکشور راتأمین کرده وهمواره دررأس کالاهای صادراتی غیرنفتی ایران قراردارد. صنایع دستی یکی ازشاخصه‌های تولیدی ایران محسوب می‌شود صنایع دستی ایران دارای بارفرهنگی بسیاربالایی  است. (امینی و حاجی بیک لو،1382، ص274)

جهان سوم نه تنها گرفتارکمبود اشتغال وسرمایه‌گذاری وعمومیت بیکاری است، بلکه باکمبود تکنولوژی، پایین نبودن سطح آموزش ومهارت، افزایش بی‌رویه جمعیت ومهاجرت روستاییان به شهرها نیز دست به گریبان است وهیچ یک ازاین مسائل نوید دورنمایی مثبت وخوش‌بینانه‌ای برای ورود به عصر فراصنعتی نمی‌دهند.(گل محمدی، 1389، ص 75)

امروز یکی ازدلایل عمدهی ترک روستا به ویژه از جانب جوانانی که پدرانشان سال‌های سال در روستا کوشیده‌اند. عدم وجود امکاناتی درجهت کسب اطلاع از رویدادها و تقاضاهای جهانی ونبود شرایط ارتباط باجهان پیرامون می‌باشد. شاید برخی از روستاهای ما امروز دربرقراری ارتباط با شهرهای داخلی هم مشکل داشته باشند و جوان ایرانی با وجود دیدن این خلاء رو به سوی شهرهای بزرگ، روستا را ترک می‌کند. بی شک امروزه اگر قابلیت‌های روستا را مورد توجه قراردهیم، بسیاری از مشکلات روستا و در مقابل بسیاری ازمشکلات کلان مملکتی درعرصهتجارت جهانی قابل حل شده و ارائه محصولات پرکیفیت درصادرات وکسب سهم بیشتری از بازارهای جهانی دورازدسترس نخواهد بود .صنایع دستی ایران به عنوان یکی از بارزه‌های تولیدی و محصولات داخلی و پرطرفدار در عرصه بین الملل چه از نقطه نظر هنری و چه ازدید مسائل بازرگانی برای کشورما یک افتخار ویک هویت است. (امینی و جاجی بیک لو، 1382، ص 274) از طرفی دیگر افراد زیادی نیز در رشته‌ای از صنایع دستی مهارت دارند اما به علت عدم حمایت یا به صرفه نبودن اشتغال دراین حرفه به اموری دیگر روی آورده‌اند. (معموری و آزادزاده، 1388) همچنین صنایع دستی یکی از سازوکارهایی بشمار می‌آید که برای تولیدآن از منابع کاملاً داخلی استفاده می­شود. بر اساس تحقیقات انجام شده تولیدات دستی تأثیر مستقیمی بر درآمد ناخالص ملی دارد و هرگونه افزایش در میزان تولید و بهبودکیفیت صنایع دستی درافزایش درآمد ملی تأثیر می‌گذارد. (امینی و حاجی بیک لو، 1382، ص 4).

صنایع دستی و هنرهای سنتی در هر منطقه، در ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی و غیره ایفا می­کند. در واقع، هویت مردم بستگی به این هنر- صنعت دارد. امروزه استفاده از ابزار آلات فرهنگی به عنوان منبع خلاقیت نقش مهمی در توسعه­ی جوامع سنتی داشته و پیشبرد توسعه پایدار را در پی دارد. بی­شک نمی­توان از نقش اقتصادی آن به­عنوان در آمد اصلی و جذب توریسم غافل ماند. متاسفانه در سال­های اخیر به دلیل ناکارآمدی و بی توجهی دستگاه­های متولی، کشورهای دیگر آثاری را به تقلید از هنرهای اصیل ایرانی تولید و با قیمت پایین و ترکیبات نامرغوب وارد بازارهای بین­المللی و ایران می­کنند، بی­آنکه حقوق تولیدکنندگان ایرانی را در نظر بگیرند. همین عامل باعث لطمات اقتصادی و فرهنگی به کشور شده است. (صادقی مقدم و کمیلی اصفهانی، 1391، ص 76)

به طور کلی، در تحقیقات پیشین نتایج نشان داد، واردات بی رویه صنایع دستی سایرکشورها، وجود واسطه‌ها و ناتوانایی فروش مستقیم آثارصنایع دستی، تبلیغات ناکافی ومسائل فرهنگی اقتصادی مانند تغییر سلایق بازار مهمترین علل رکود بازار صنایع دستی به شمار می‌آیند .(کرباسی و یعقوبی، 1390، ص 21)

بنابراین مسئله تحقیق برآن است که عوامل تاثیر گذار بر توسعه بازار صنایع دستی را شناسایی کنیم.

 

1-3. اهمیت و ضرروت تحقیق
صنایع دستی اصلی ترین سند هویت تاریخی ملت­هاست چرا که بخشی از میراث فرهنگی ماست. این هنر-صنعت با ارزش افزوده بسیار بالا و هزینه بسیار پایین و وجود نیروی انسانی ماهر در داخل کشور که عمدتاً روستایی هستند با توجه بیشتر مسئولین، بویژه در شرایط کنونی که سیستم‌های نوین اطلاع رسانی و ارتباطی درحال شکل­گیری در ایران می­باشند، علاوه بر ارتقاء سطح زندگی مردم روستاهای ما، می تواند ارزآوری بسیار بالایی برای ایران داشته باشد، در این راستا نباید از پیشرفت‌ها و تجربیات رقبای سرسخت صنایع دستی درعرصه بین الملل نیز غافل شد (امینی و حاجی بیک لو،1382، ص273)، از طرفی دیگر محیط روستایی به خاطر تأمین بخشی ازمواد اولیه و نیروی کار، زمین‌های لازم جهت رشد فعالیت­های صنایع دستی و سنتی را دارا می‌باشد.(مرادی و لنگرودی، 1384، ص4)

در شرایط فعلی که مسئله بیکاری و ایجاد اشتغال مولد همراه با افزایش تولید داخلی و توسعه صادرات غیرنفتی و فراهم نمودن زمینه مشارکت آن در فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی مهمترین دغدغه مسئولین و رئوس برنامه‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور را تشکیل می‌دهد، توجه به صنایع دستی و اهمیت آن بدلیل ویژگی‌های منحصر به فرد آن بیش از بیش مهم گردیده زیرا صنایع دستی علاوه بر جاذبه‌های هنری و فرهنگی و سهولت آموزش و فراگیری آن از کمترین هزینه سرانه آموزش و ایجاد فرصت شغلی در میان بحث‌های مختلف فعالیت‌های صنعتی برخوردار است. از طرفی صنایع دستی درایران جایگاهی ویژه دارد زیرا که جمعیت قابل توجهی درکشور به رشته‌های مختلف این صنعت اشتغال دارند. با توجه به اینکه تولید صنایع دستی سهم قابل توجهی از تولیدات کشور را به خوداختصاص داده، این عرصه در صورت توجه می‌تواند سهم عمده‌ای در توسعه کشور داشته باشد. از سویی صنایع دستی می‌تواند در اقتصاد کشور منشا اثر باشد، این قابلیت و سرمایه گذاری مادی و معنوی در این حوزه، در نجات کشور از تک محصولی و اتکا به نفت موثر خواهد بود. همچنین صنایع دستی به روستاها پایداری داده و موجب افزایش درآمد محلی و کاهش مهاجرت به شهرها می‌شود (صرامی،1384،ص 1). ایران کشوری است با قومیت‌های گوناگون و هر قوم فرهنگی مخصوص به خود دارد که در توالی سال‌ها به گونه‌ای خاص شکل گرفته است در هر محصول صنایع دستی ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر سازنده به نحوی تجلی یافته و همین علل وجه تمایز اصلی این گونه محصولات از مصنوعات مشابه ماشین و کارخانه است ایجاد اشتغال و کسب درآمد، جاذبه گردشگری، حفظ و بقای آداب و رسوم قومی، کسب درآمد ارزی و غیره می‌تواند از پیامدهای رونق صنایع دستی در کشور باشد بسیاری از کسانی که به این حرف مشغول بودند شغل خود را به دلیل نبود تقاضا در بازار کالا از دست دادند و متأسفانه افزایش روند مهاجرت از روستاها به شهر شاخه‌هایی از صنایع دستی ناب و بی‌همتای ایران را در معرض انقراض قرار داده است و نسل تازه‌ای که باید چنین میراث با ارزشی را حفظ کند، بیشتر راهی شهرها شده‌اند. اگرچه هنرمندان و صنعتگران زیادی درهنرهای گوناگون صنایع دستی تبحر دارند. چه بسا افراد زیادی نیز در رشته‌ای ازصنایع دستی مهارت دارند اما به علت عدم حمایت­های صرفه نبودن اشتغال در این حرفه به اموری دیگر روی آورده‌اند. خلق صنایع دستی گروهی را به کار می‌گیرد، مواد اولیه آن محلی و داخلی است، هنرمندی و خلاقیت فرد در بروز آن متجلی می‌شود و در رقابت با ماشین و عوارض زندگی صنعتی، نوعی تنوع و آرامش ایجاد می‌‌کند.( صرامی،1384،ص 53) با توجه به قابلیت‌های صنایع دستی از جمله بهره­وری بالا، امکان استفاده از مهارت‌های بومی و ایجاد اشتغال، امروزه بسیاری از کشورهای توسعه یافته جهان به صنایع دستی به عنوان صنعتی درآمدزا و دارای ارزش افزوده می‌نگرند و با سرمایه­گذاری در این حوزه سودهای کلانی برداشت می‌کنند. (معموری و آزادزاده، 1388) در واقع، صنایع دستی روستایی مکمل فعالیت‌های زراعی و دامپروری دهقانان است. این بخش از فعالیت تولیدی، که کار زنان وکودکان است، جنبه تولید خانوادگی دارد و برتولید افزارمندی مبتنی نیست.( گل محمدی،1389،