با غرب مانند همکاری مسالمت آمیز هسته‌ای بخصوص تکمیل نیروگاه بوشهر را امری غیرعملی و اقدامی بیهوده تلقی می کنند که به سر منزل مقصود نخواهد رسید. از طرف دیگر این سئوال مطرح است آیا کشور دیگری حاضر به همکاری با ایران برای دستیابی به فناوری صلح آمیز هسته‌ای بود؟ از سویی دیگر علاوه بر ایران، روسیه نیز طی سالهای گذشته بدلیل همکاریهای اتمی با ایران تحت فشار دیپلماسی ایالات متحده بوده است و روسیه نیز مقاومت هایی در مقابل فشارهای غرب و تحریمهای بین‌المللی علیه ایران از خود نشان داده است.

با بررسی توصیفی وقایع، این نتایج حاصل گردید که به جز روسیه، هیچ کشور دیگری اراده سیاسی برای این همکاریها با ایران نداشت و روسیه علیرغم فشارهای آمریکا هرچند با تاخیر و درج شرایط جدید در توافقات قبلی و تحمیل هزینه های هنگفت به ایران نسبت به انجام این تعهدات اقدام نمود و البته این امر برخاسته از منافع استراتژیک روسیه می باشد.

واژگان کلیدی: انرژی اتمی، سلاح هسته‌ای، استراتژی، روسیه، ایران.

مقدمــه :

مهمترین مسئله قرن گذشته و حاضر بحث انرژی می باشد. منابع انرژی در جهان به دو گروه قابل تجدید و غیرقابل تجدید تقسیم می‌شوند منابع قابل تجدید شونده از نظر تئوری، همیشگی و پایدار هستند و منابع غیرقابل تجدید در جریان بهره برداری از بین می‌رود و یا حداقل به حدی نقصان حاصل می نماید كه بازسازی آن صرفه اقتصادی ندارد. اكثر منابع غیرقابل تجدید از نوع كانی هستند كه نفت و گاز از این دسته می باشد كه پس از یك دوره زمانی بسیار طولانی مدت می‌تواند احیا شود. منابع نفت و گاز جهان رو به اتمام است و بشریت برای ادامه زندگی به دنبال انرژی پایدار و همیشگی است.

با توجه به رشد و گسترش چشمگیر مصرف انرژی در جهان و محدود بودن منابع انرژیهای فسیلی و پیش بینی پایان یافتن آن در آینده، دستیابی به انرژی های جایگزین برای تضمین پایداری و تامین انرژی ضروری و حیاتی است. تسلط كشورهای صنعتی بر این تكنولوژی و استفاده از آن به موازات سوخت های فسیلی این امكان رابرای آن ها فراهم می‌آورد كه با پایان رسیدن منابع فسیلی، بدون بروز هیچ گونه نگرانی انرژی های مصرفی مورد نیاز خود را از طریق سوخت‌های هسته‌ای دائمی تامین كنند. در مقابل اگر كشورهای جهان سوم نتوانند در سال های آتی به این تكنولوژی دست یابند با بحران دشوار و بزرگی مواجه خواهند بود.

با توجه به گامهایی که قبل از انقلاب اسلامی در ایران در قالب برنامه توسعه بنیه انرژتیک کشور در خصوص استفاده از انرژی هسته‌ای برداشته شده بود اقداماتی برای به ثمر نشاندن و تکمیل پروژه های در دست ساخت که پس از انقلاب و بخصوص بدلیل شرایط جنگ تحمیلی عراق راکد و معوق مانده بود صورت گرفت بویژه آنکه کشور، مبالغ زیادی در این مورد خرج و هزینه های زیادی نیز متحمل شده بود. در شرایط حاصل از فروپاشی شوروی سابق، امکان عقد قرارداد با روسیه برای احداث نیروگاه بوشهر پدید آمد. هر چند توافقات اولیه همکاری اتمی دو کشور گسترده بود لکن تحت فشار دیپلماسی ایالات متحده این همکاری به احداث نیروگاه اتمی بوشهر بعنوان سمبل همکاری دو کشور محدود شد. در روابط روسیه و آمریکا از اواسط دهه 1990 مسئله حادتری از همکاری روسیه و ایران و بطور اخص در زمینه انرژی اتمی وجود نداشته و همواره چون خاری در روابط روسیه و آمریکا باقی مانده است. برخی کارشناسان حتی به بررسی همکاری روسیه و ایران به عنوان «بهترین دستگاه سنجش موقعیت روابط روسیه و آمریکا» می پردازند.

به منظور بررسی اقدامات ایران در مورد برنامه انرژتیک کشور و استفاده از انرژی صلح آمیز اتمی و نیز همکاری با دیگر کشورها بخصوص فدراسیون روسیه در این زمینه و نقش کشورهای سلطه با سردمداری آمریکا که با مانع تراشی در مسیر و روند همکاری ها و برهم زدن توافقات صورت گرفته بین ایران و روسیه و همچنین بررسی علل و موانع حادث در همکاری هسته‌ای دو کشور که منجر به تاخیر و یا توقف برخی توافقات فیمابین گردیده، این پژوهش صورت گرفته است.

تحقیق پیش رو در پنج فصل تدوین گردیده است که فصل اول مشتمل بر کلیات تحقیق اعم از اهداف و اهمیت موضوع و سئوالات و فرضیه ها  و توضیح كلیدواژه ها می‌باشد.

فصل دوم تاریخ مختصری از روابط و اهداف و منافع دو كشور ایران و روسیه از همكاری متقابل و بطور خاص همکاریهای صلح آمیز اتمی را مورد اشاره قرار داده و با بیان فراز و نشیب‌هایی كه در ادوار گذشته در روابط دو كشور وجود داشته نسبت به تشریح اهداف روسیه (تزاری) در روابط یك طرفه گذشته پرداخته و اهداف و منافع دو كشور در دوره كنونی و وضعیت روابط فی مابین مطرح و ارائه شده است تا با شناخت بیشتر در خصوص عمق و سطح روابط به این نكته واقف شویم كه این روابط  فراتر از شكل آن، از چه ماهیتی برخودار است و آیا استمرار این روابط با این وضعیت برای جمهوری اسلامی به مصلحت میباشد و می توان

در بلند مدت به آینده این روابط امیدوار بود یا آنكه باید نسبت به آن تجدید نظر كرد.

فصل سوم روند همكاری دو كشور با محوریت انرژی اتمی مورد بررسی قرار گرفته و به توافقات و قراردادهای منعقده بین دو كشور اشاره داشته و به جزییات تكمیل نیروگاه بوشهر و اختلافات سیاسی، فنی و مالی و نیز موضع گیری های طرفین و مشكلاتی كه موجبات عدم ثبات در همكاری های فیما بین و لغو یا تعویق افتادن توافقات دو كشور را فراهم آورده و تاخیر و كندی در روند پیشرفت قراردادهای منعقده را باعث گردیده مورد بحث و تحلیل واقع شده است. مشكلات بر پایه داده ها تفكیك و دسته بندی شده كه هر یك از این گروه ها دارای علل مربوط به خود بوده كه بررسی آن باعث برداشت موثرتر و تحلیل دقیق تری در خصوص روابط  دو كشور خواهد بود.

فصل چهارم به تاثیرات همكاری های مسالمت آمیز اتمی ایران و روسیه بر مناسبات ایالات متحده آمریكا و دیگر كشورهای غربی با روسیه پرداخته است. آمریكا با ادعاهای واهی و دروغین مبنی بر تلاش مخفیانه ایران برای ساخت سلاح هسته ای و تاكید بر اینكه هدف ایران از توسعه انرژی اتمی، بدست آوردن فن آوریهای لازم برای ساخت اینگونه تسلیحات می‌باشد در صدد بر آمده تا با فشار بر دولت روسیه به لغو توافقات بین دوكشور نائل آید كه درجریان مذاكرات مقامات بلند پایه آمریكا و روسیه مطرح و پیگیری گردیده است. لذا با آگاهی از دیپلماسی فشار آمریكا و محدودیت‌های ایجاد شده برای روسیه و همینطور اخذ امتیاز و بده بستان بین آمریكا و روسیه بهتر می توان نسبت به پایبندی روسها به تعهدات و چگونگی اجرای توافقات با ایران اظهار نظر نمود.

فصل پنجم شامل جمع بندی مطالب و نتیجه‌گیری موضوع تحقیق بوده تا راهكارهای مورد ارائه مطمح نظر دست اندركاران دیپلماسی هسته‌ای و پژوهشگران كشور قرار گیرد.

در پایان، سپاس خداوند بزرگ را که به من توفیق داد تا بتوانم در حین انجام وظیفه  به فرا گرفتن علم و دانش بپردازم.

درود بی پایان بر اساتید ارجمندم که سبب شدند تا در این مدت بر علم و دانش خود بیفزایم، از استاد بزرگوار جناب آقای دکتر عبدالرضا فرجی‌راد که مرا در تدوین این پایان نامه با دلسوزی و متانت مورد لطف و محبت خود قرار دادند بی نهایت ممنون و سپاسگزارم.

همچنین از استاد ارجمندم جناب آقای دکتر حیدر لطفی که در دوران تحصیل و تحقیق نهایت لطف و راهنمایی را مبذول داشتند سپاسگزارم.

قدردانی از زحمات استاد ارجمند جناب آقای دکتر مجید شریعت پناهی که در هرچه بهتر ارائه کردن  این پایان نامه مرا مورد لطف و بزرگواری خود  قرار دادند.