انسان تنها در کنترل محیط نیست بلکه فرایندهای شناختی نقش مهمی در رفتار آدمی دارند. عملکرد و یادگیری انسان متأثر از گرایشهای شناختی، عاطفی و احساسات، انتظارت ، باورها و ارزشهاست. انسان موجودی فعال است و بر رویدادهی زندگی خود اثر میگذارد. انسان تحت تأثیر عوامل روانشناختی است و به طور فعال در انگیزه ها و رفتار خود اثر میگذارد. بر اساس نظریه «بندورا» افراد نه توسط نیروهای درونی رانده میشوند، نه محرکهای محیطی آنها را به عمل سوق می دهند، بلکه کارکردهای روانشناختی، عملکرد، رفتار، محیط و محرکات آن را تعیین می کند. بندورا(۱۹۹۷) مطرح می کند که خودکارآمدی، توان سازندهای است که بدان وسیله مهارتهای شناختی، اجتماعی، عاطفی و رفتاری انسان برای تحقق اهداف مختلف به گونهای اثربخش ساماندهی میشود. به نظر وی داشتن دانش، مهارتها و دستاورهای قبلی افراد پیش بینی کنندههای مناسبی برای عملکرد آینده افراد نیستند، بلکه باور انسان در باره تواناییهای خود در انجام آنها بر چگونگی عملکرد خویش مؤثر است. بین داشتن مهارتهای مختلف با توان ترکیب آنها به روشهای مناسب برای انجام وظایف در شرایط گوناگون، تفاوت آشکار وجود دارد. افراد کاملاً میدانند که باید چه وظایفی را انجام دهند، اما اغلب در اجرای مناسب مهارتها موفق نیستند.(بندورا، ۱۹۹۷، ۷۵). خودشناسی از طریق پردازش مهارتهای شناختی، انگیزش و عاطفی که عهدهدار انتقال دانش و تواناییها به رفتار ماهرانه هستند، فعال میشوند. به طور خلاصه، خودکارآمدی به داشتن مهارت یا مهارتها مربوط نمی شود، بلکه داشتن باور به توانایی انجام کار در موقعیتهای مختلف شغلی، اشاره دارد. باورکارآمدی عاملی مهم در نظام سازندهی شایستگی انسان است.انجام وظایف توسط افراد مختلف با مهارتهای مشابه در موقعیتهای متفاوت به صورت ضعیف، متوسط یا قوی ویا توسط یک فرد در شرایط متفاوت به تغییرات باورهای کارآمدی آنان وابسته است. مهارتها میتوانند به آسانی تحت تاثیر خودشکنی[۲۵](self-doubt ) یا خودتردیدی قرار گیرند، در نتیجه حتی افراد خیلی مستعد در شرایطی که باور ضعیفی نسبت به خود داشته باشند، از تواناییهای خود استفادهی کمتری می کنند، (بندورا، ۱۹۹۷). به همین دلیل احساس خودکارآمدی، افراد را قادر میسازد تا با بهره گرفتن از مهارتها در برخورد با موانع، کارهای فوقالعادهای انجام دهند(وایت، ۱۹۸۲). بنابراین خودکارآمدی درکشده عامل مهم برای انجام موفقیتآمیز عملکرد ومهارتهای اساسی لازم برای انجام آن است. عملکرد موثر هم به داشتن مهارتها وهم به باور در توانایی انجام آن مهارتها نیازمند است. اداره کردن موقعیتهای دائمالتغییر، مبهم، غیر قابل پیش بینی و استرسزا مستلزم داشتن مهارتهای چندگانه است. مهارتهای قبلی برای پاسخ به تقاضای گوناکون موقعیتهای مختلف باید غالبا به شیوه های جدید، سازماندهی شوند. بنابراین مبادلات با محیط تا حدودی تحت تاثیر قضاوتهای فرد در تواناییهای خویش است. بدین معنی که افراد باور داشته باشند که در شرایط خاص میتوانند وظایف را انجام دهند، خودکارآمدی درک شده معیار داشتن مهارتهای شخصی نیست، بلکه بدین معنی است که فرد به این باور رسیده باشد که می تواند در شرایط مختلف با هر نوع مهارتی داشته باشد، وظایف خود را به نحو احسن انجام دهد. پولر و همکاران (۲۰۰۲) بیان می کنند که خودکارآمدی یا ادراک خودکارآمدی در برگیرنده احساس خوشایند فرد در انجام تکالیف است که بطور فراگیری با انگیزش و انجام موفقیتآمیز تکالیف در تمامی انسانها مرتبط است. (به نقل از، بندورا، ۱۹۹۷).
اگر افراد مطمئن باشند که میتوانند از عهده تکالیف دشوار برآیند، تلاش جدیتری برای موفق شدن می کنند. به افرادی که در موقعیت خاصی کارایی شخصی ندارند، میتوان آموزش داد که به توانایی خود برای موفق شدن بیشتر اعتماد کنند و بدین ترتیب، احساس ارزشمندی و امکان موفقیت خود را تقویت کنند. (هالجین و ویتبورن[۲۶]، ۲۰۰۳; ترجمهی سید محمدی، ۱۳۸۷).
خودکارآمدی به بنیهی شخصیتی فرد در رویارویی با مسائل در رسیدن به اهداف و موفقیت او اشاره دارد و بیشتر از این که تحت تأثیر هوش و توان یادگیری دانشآموز باشد، تحت تأثیر ویژگیهای شخصیتی از جمله خود باوری (اعتماد به نفس[۲۷])، تلاشگر بودن و تسلیم شدن(خودتهییجی[۲۸])، وارسی علل عدم موفقیت به هنگام ناکامی (خودسنجی[۲۹])، آرایش جدید مقدمات و روشهای اجتماعی رسیدن به هدف (خودتنظیمی[۳۰]) و تحت کنترل درآوردن تکانهها(خودرهبری[۳۱]) قرار دارد. (بهرامی، ۱۳۸۶؛ به نقل از پورجعفردوست، ۱۳۸۶).
یکی ازاهداف آموزش و پرورش در همهی جوامع،کمک به فرد برای کسب خودکارآمدی است. برای اینکه یک فرد در بزر گسالی کارآمد باشد، باید این خصوصیت را از دوران طفولیت و دانشآموزی یاد بگیرد. معلمان نیز در این مسیر به عنوان الگویی مؤثر در جهت آموزش کارآمدی نقش مهمی ایفا می کنند.
(سیف، ۱۳۸۶)
کارآمدی یک توانایی زایشی است و پنج مؤلفهی خودباوری (اعتماد به نفس، حل مسئله، تفکر مثبت وخودپنداره[۳۲])، خودتنظیمی(خویشتنداری، نظم بخشیدن به افکار و رفتار خود برای رسیدن به هدف مورد نظر)، خودسنجی(خودارزشیابی)، خودرهبری(مثبتگرایی، کنترل رفتارهای خود به منظور رسیدن گامبهگام به هدف مورد نظر و خودتهییجی(ایجاد انگیزه در خود و مبارزه با شکست را شامل میشود (بهرامی، ۱۳۸۶، به نقل پور از جعفردوست، ۱۳۸۶).
فاطمه ترک لادنی در زمستان ۱۳۸۹ در تحقیقی تحت عنوان« تاثیر خودکارآمدی بر موفقیت افراد در زندگی» که در مدرسه پیش دانشگاهی شاهد حضرت مهدی (ع)، ناحیه ۵ اصفهان انجام داد به این نتیجه دست یافت که خودکارآمدی به عنوان یک عامل شناختی می تواند به افراد کمک کند و مسیر رسیدن به موفقیت را برایشان هموار سازد؛ بنابراین، شناخت این عامل در راههای تقویت آن برای پیشبرد اهداف در زندگی اهمیت فراوان دارد. پس ادراک فرد از کارآمدی خود به عنوان میانجی شناختی عمل انسان است. این ادراک بر تفکر و عمل انسان تأثیر میگذارد.
دیگر سایت ها :
[شنبه 1399-02-20] [ 09:13:00 ب.ظ ]
|