گروه حمل و نقل دریایی
 
پایان نامه کارشناسی ارشد رشته دریانوردی گرایش حمل و نقل دریایی
 
آینده نگاری ترافیک کانتینری بنادرجنوبی ایرانی در افق 1404 -موردکاوی ترمینال کانتینری بندر شهید رجایی-
 
 
استادان راهنما:
 دکتر سید ناصر سعیدی
دکتر جعفر سیاره          
 
استاد مشاور:
مهندس امیر سعید نور امین
 
بهمن ماه 1390
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

خلاصه اصطلاحات

 

 

 

اصطلاحات
مفهوم لاتین
اختصار
تبادل الکترونیکی اطلاعات
Electronic Data Interchang
EDI
شورای تجارت خدمات
General Agreement on Trade in Services
GATS
موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت
 General Agreement on Trade & Tariffs
GATT
مدل سیاست گذاری و برنامه ریزی دریایی
Maritime Policy & Planning Model
MPPM
روش سناریو
Scenario Approach
SA
واحد بیست فوتی کانتینر
Twenty foot Eqivalent unit
TEU
توسعه بنادر و کشتیرانی منطقه ای
Regional Shipping & Port Development
RSPD
کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل
United Nation Conference on Trade and Development
UNCTAD
چکیده

در این تحقیق سناریوهای آینده نگاری ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی به منظور تحلیل ظرفیت آن بندرجهت جذب و انتقال بخشی از تقاضاهای بالقوه آن بندر در سال 1404 مورد پژوهش قرار گرفته است. در این تحقیق، به کمک بررسی روندها و رویدادهای صورت گرفته در حوزه های اقتصاد، تجارت و حمل و نقل دریایی،تحولات کشتیرانی، بندر و پسکرانه جهت انتقال بخشی از کانتینرهای عبوری از این بندرتحت پنج سناریو مطرح گردیده است. سناریوی آینده نگاری ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی به وسیله روش سناریو که برای تصویرسازی آینده در شرایط عدم اطمینان به کار می رود، وضعیت آینده های قابل تصور را  بر اساس سه تم اصلی شامل؛ جغرافیایی، فنی و اقتصادی بسط داده شده است. نتایج حاصله از طرح سناریوهای مطرح شده نشان می دهد که کل  تقاضای کانتینرهای بندر شهید رجایی  بر مبنای  مدل عمومی تعریف شده در سال 1404 تحت پنج سناریو خوشبینانه، خوشبینانه-میانه، میانه، میانه – بدبینانه و بدبینانه به ترتیب برابر با 43830470، 17511835، 7218285، 4453726 و 3062277 تی ای یو خواهد بود و از سویی دیگر تعدادگنتری کرین ها، ترانستینرها، کشنده ها، تعداد اسکله ها و اراضی پسکرانه ها در صورت بروز برخی از سناریوهای مطرح شده،  پاسخگوی تقاضاهای ترافیک کانتینری آن بندر در سال 1404 نمی باشد.

فهرست مطالب

 

فصل اول : کلیات……………………………………………………………………………………………………….1

1-1مقدمه……………………………………………………………………………………………………………….1

2-1بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………………2

1-3 اهمیت،ضرورت و کاربرد نتایج………………………………………………………………………………….3

1-4 اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………..4

1-5 فرضیات تحقیق…………………………………………………………………………………………………..5

1-6 قلمرو زمانی و مکانی تحقیق……………………………………………………………………………………5

1-7 روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………6

1-7-1 روش گردآوری داده ها……………………………………………………………………………………6

1-7-2 روش تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………….6

1-8 ساختارتحقیق…………………………………………………………………………………………………….6

1-9 نوآوری تحقیق……………………………………………………………………………………………………7

1-10 استفاده کنندگان نتایج تحقیق………………………………………………………………………………7

فصل دوم : پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………8

2-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………..8

2-2 بررسی پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………….9

2-2-1 مطالعات انجام شده در زمینه عملیات ترمینال کانتینری با استفاده از روشهای مختلف………9

2-2-2 کاربرد سناریو در سایر بخشها………………………………………………………………………..11

2-2-3 کاربرد روش سناریو در حمل و نقل…………………………………………………………………12

2-3 نوآوری در تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………….13

فصل سوم: روندها و رویدادهای حوزه اقتصاد بین الملل، ایران و تحولات حوزه کشتیرانی و …………………..14

3-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………….14

3-2 بررسی و تحلیل وضعیت اقتصادی جهان و ایران………………………………………………………..15

3-2-1 توسعه کسب و کار به منظور رفاه بشر………………………………………………………………16

3-2-2 نگاهی به سازمان تجارت جهانی…………………………………………………………………….16

3-2-3 جهانی شدن و اقتصاد جهانی………………………………………………………………………..16

3-2-4 ابزارهای جهانی شدن…………………………………………………………………………………17

3-2-4-1 تجارت بین الملل…………………………………………………………………………………..17

3-2-4-2 بین المللی شدن تولید…………………………………………………………………………….18

3-2-5 چشم انداز اقتصاد ایران……………………………………………………………………………….18

3-3 تحولات کشتیرانی، بندر و پسکرانه………………………………………………………………………..19

3-3-1 تحولات حمل و نقل بین المللی دریایی……………………………………………………………19

3-3-1-1 مسیرهای حمل و نقل شرق-غرب………………………………………………………………21

3-3-1-2 مسیرهای حمل و نقل ترکیبی شرق-غرب ……………………………………………………22

3-3-2 حمل و نقل کانتینری…………………………………………………………………………………22

3-3-2-1  ویژگیهای یک بندر کانتینری…………………………………………………………………..23

3-3-3 تحولات حوزه کشتیرانی…………………………………………………………………………….23

3-3-3-1 شکل گیری نظام همکاری جدید در قالب اتحادهای استراتژیک…………………………..24

3-3-3-2 از ادغام تا اتحاد ……………………………………………………………………………………………………………….24

3-3-3-3 مزایای اتحادهای استراتژیک……………………………………………………………………25

3-3-3-4  مدیریت زنجیره عرضه به عنوان اصلی ترین عامل  یکپارچگی نظام حمل و نقل………25

3-3-3-5  اتحاد استراتژیک و صنعت کشتیرانی…………………………………………………………26

3-3-3-6 اتحادها در کشتیرانی کانتینری: مروری بر ادبیات…………………………………………..28

3-3-3-7 کانتینریزاسیون وتاثیرات آن بر بنادر و کشتیرانی…………………………………………..28

3-3-3-8 چالش های بنادر در تحولات حوزه کشتیرانی……………………………………………….29

3-3-4 تحولات بندری………………………………………………………………………………………30

3-3-4-1  رقابت در بنادر………………………………………………………………………………….30

 

3-3-4-2 تغییرات تکنولوژی دریایی……………………………………………………………………..30

3-3-4-3  سلسله مراتب بنادر………………………………………………………………………………………………………31

3-3-5 چشم انداز ترمینال کانتینری بندر شهید رجایی……………………………………………..32

3-3-6 نقش بنادر خشک درتوسعه پسکرانه به عنوان راهکاری جهت بهبود عملکرد بنادر……….32

3-3-6-1 بنادر خشک در ایران………………………………………………………………………….33

فصل چهارم : روش سناریو……………………………………………………………………………………..34

4-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………….34

4-2  برنامهریزی آینده………………………………………………………………………………………34

4-2-1 پیش بینی………………………………………………………………………………………..35

4-2-2  ضعفهای پیش بینی……………………………………………………………………………36

4-3  برنامه ریزی و تحلیل تحت شرایط عدم اطمینان………………………………………………..36

4-4  سناریو چیست؟………………………………………………………………………………..37

4-4-1 تعاریف و ویژگی های سناریو…………………………………………………………………37

4-4-2 عناصر سناریو……………………………………………………………………………………38

4-4-3   انسجام درونی سناریو………………………………………………………………………..39

4-4-4  بعد زمانی سناریو……………………………………………………………………………..40

4-4-5  روشهای سناریوسازی………………………………………………………………………..40

4-4-6 کاربرد سناریو: فرمول بندی استراتژی……………………………………………………..41

4-5  ویژگیهای عمومی موضوع مورد مطالعه…………………………………………………………42

4-6  صورت کلی سناریوی ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی در افق 1404   ……………..43

4-7 عوامل موثر بر سناریوی ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی……………………………….43

فصل پنجم : مدل سازی، تحلیل و ارزیابی سناریوها…………………………………………………………………….44

5-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………….44

5-2 برآورد تجارت کانتینری جهان و ایران در سال 2025   ……………………………………..44

5-2-1 پروژه  MPPM……………………………………………………………………………..45

5-2-2 پروژه  RSPD……………………………………………………………………………….46

5-2-3 تعریف مدل عمومی تعیین کانتینری بندر شهید رجایی در افق 1404……………48

5-9:  مقایسه رشد GDP ایران و جهان در سال های 2010-1992………………………56

5-3 تم جغرافیایی……………………………………………………………………………………..58

5-4  تم فنی ………………………………………………………………………………………………………………………….60

5-4-1  تحلیل ظرفیت…………………………………………………………………………….62

5-4-1-1 محاسبه ظرفیت مورد نیاز بر مبنای تقاضای بالقوه……………………………………..64

5-5 تم اقتصادی…………………………………………………………………………………………………………………….69

5-5-1  تخمین هزینه های زیرساختی یک ترمینال کانتینری جدید……………………..71

5-6  خلاصه و نتیجه گیری…………………………………………………………………………74

فصل ششم:  بحث و نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………….75

6-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………75

6-2  ضعف های اصلی سناریو بر مبنای هر تم…………………………………………………76

6-3 یافته های تحقیق……………………………………………………………………………..77

6-4 نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………….78

6- 5 محدودیتها…………………………………………………………………………………………..79

6-6 پیشنهادات……………………………………………………………………………………79

منابع و مراجع……………………………………………………………………………………..80

مراجع فارسی……………………………………………………………………………………..80

منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………82

پیوست یک : برآورد تجهیزات مورد نیاز در سال 1404………………………………….86

پیوست دو : تخمین هزینه تامین تجهیزات عملیات کانتینری……………………………………92

 

فهرست اشکال

 

شکل3-1: مدل مفهومی عملکرد بنادر و کشتیرانی ها در اقتصاد جهانی…………………………………………..15

شکل 3-2: نقش بنادر هاب و اسپاک در زنجیره توزیع جهانی……………………………………………………..20

شکل3-3: مسیرهای تجارت شرق-غرب……………………………………………………………………………..21

شکل3-4: مسیرهای حمل و نقل ترکیبی شرق-غرب…………………………………………………………………………………………..22

شکل3-5: نیروهای مؤثر و تغییر مناسبات میان خطوط کشتیرانی………………………………………………………………………26

شکل3-6: جایگاه خطوط کشتیرانی از نگرش سنتی تا رویکردیکپارچه در زنجیره عرضه……………………………………27

شکل3-7: عوامل تمرکز  در کشتیرانی لاینر…………………………………………………………………………29

شکل 4-1: الگوی انسجام درونی سناریو……………………………………………………………………………..40

شکل 4‑2: نقش سناریو در درک استراتژی…………………………………………………………………………………………………………..42

شکل 5-2: پیش بینی نرخ اقتصاد جهانی تا 2011 بوسیله پروژه MPPM……………………………………………………….46

شکل 5-3: پیش بینی رشد GDP مناطق حوزه اسکاپ……………………………………………………………………………………..47

شکل 5-4: پیش بینی حجم تجارت کانتینری جهان از سال 2015- 1980……………………………………………………..47

شکل 5-5: مدل تعیین حجم ترافیک کانتینری ایران و جهان……………………………………………………………………………49

شکل 5-6:  سیکل های تجاری اقتصاد……………………………………………………………………………..50

نمودار5-7: مقایسه نرخ رشد اقتصادی و تجارت کانتینری………………………………………………………..53

نمودار 5-8: تطبیق نرخ رشد اقتصادی و کانتینری طی سال های 2009-1991……………………………………………..53

شکل 5-9:  مقایسه رشد GDP ایران و جهان در سال های 2010-1992……………………………………………………..56

شکل5-10: تطبیق نرخ رشد کانتینری ایران و جهان در سال  های1992-2010……………………………..56

شکل 5-11: سهم بندر شهید رجایی از تجارت کانتینری جهان طی سال های 1992-2010……………………….57

شکل 5-12: عملیات تخلیه و بارگیری کشتی در بنادر کانتینری بوسیله تجهیزات تخصصی………………………….62

شکل 5-13 : تعداد کشنده مورد نیاز برای عملیات 40 فوتی……………………………………………………69

فهرست جداول

 

جدول4-1: تفاوت تحلیل به وسیله روش سناریو با روش های سنتی آماری…………………………………………………………..38

جدول 5-1: حالت های  رشد اقتصادی مبتنی بر سیکلهای اقتصادی…………………………………………………………………….51

جدول5-2: سناریوهای رشد کانتینری میتنی بر سیکلهای اقتصادی……………………………………………………………………..51

جدول5-3: مقایسه میانگین رشد اقتصادی و کانتینری جهان……………………………………………………………………………….52

جدول5-4: حجم تجارت کانتینری جهان در سالهای 1991-2010…………………………………………………………………….53

جدول5-5: ترافیک کانتینری جهان در 2025 …………………………………………………………………………………………………….54

جدول5-6: مقایسه آیتم های اقتصادی و کانتینری ایران و جهان در سال های 2010-1992…………………………54

جدول 5-7: برآورد حجم ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی در سال 1404…………………………………………………58

جدول5-8:  تعداد و نوع تسهیلات بندر شهید رجائی ……………………………………………………………………………………….62

جدول 5-9: برآورد تعداد تجهیزات و تسهیلات ترمینال کانتینری شهید رجائی در سال 1404……………………..67

جدول 5-10: پیش بینی شاخص های مهم اقتصادی بر مبنای سند استراتژی توسعه صنعتی……………………….70

جدول 5-11: تخمین هزینه های احداث تجهیزات وتسهیلات بندر شهید رجایی در سال 1404 ………………..73

جدول 6-1: برآورد تعداد و هزینه تجهیزات و تسهیلات کانتینری بندر شهید رجایی در سال 1404……………77

جدول پ 1-1 برآورد حجم ترافیک کانتینری جهان بر اساس مدل سناریو……………………………………………………86

جدول پ 1-2 برآورد حجم ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی بر اساس مدل سناریو……………………………….87

جدول پ 1-3 پیش بینی اسکله های کانتینری مورد نیاز بندر شهید رجایی بر اساس مدل سناریو…………..88

جدول پ 1-4 پیش بینی تعداد گنتری کرین های مورد نیاز بندر شهید رجایی بر اساس مدل سناریو……..89

جدول پ 1-5 برآورد تعداد ترانستینر مورد نیاز بندر شهید رجایی بر اساس مدل سناریو………………………….90

 1-1مقدمه
حمل و نقل همواره از مهمترین بخشهای مرتبط باهرگونه فعالیتهای تولیدی و خدماتی به شمار رفته و یکی از عوامل مؤثر در رشد و توسعه اقتصادی هر کشور محسوب می گردد. از بین بخشهای متفاوت حمل و نقل (زمینی، هوایی و دریایی)، بخش حمل و نقل دریایی بنا به دلایل اقتصادی از جمله، هزینه پایین­ترحمل و نقل در مقایسه با سایر بخشها و همچنین، حجم بسیار بالا و ظرفیت فوق­العاده، مهمترین بخش محسوب می گردد. با توجه به سهم بسیار بالای بخش حمل و نقل دریایی در صرفه جویی هزینه ها، این بخش غالباً نقش فعالی در القای اصلاحات و خواسته­های خود به سایر بخشها دارد. شبکه حمل و نقل به ویژه در بخش دریایی، به دلیل گستردگی ارتباطات جهانی و مبادلات بین­المللی، همواره در معرض تغییرات محیطی قرار داشته و دارد. این تغییرات را می­توان بصورتهای تکنولوژیکی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در نظر گرفت که هر یک به نوعی می تواند بر نحوه عملکرد سایر بخشها و همچنین بر شبکه حمل و نقل تأثیر گذار باشد (غروی، 1381).

یکی از مهمترین تغییرات تکنولوژیکی، پیدایش کانتینر و گسترش کاربرد آن در سطح وسیع در شبکه حمل و نقل                 بین المللی است. کانتینر به دلیل امتیازات خاص خود، به سرعت در شبکه حمل و نقل رسوخ پیدا کرده و کلیه کشورهای جهان را ملزم به اصلاح سیستم حمل و نقل خود نموده است.کانتینری کردن به معنای جابجایی محموله ها در کانتینرها، سیستمی است که در دریا و خشکی پیشرفت کرده است، کانتینری شدن حمل و نقل بین المللی از اواخر دهه 60 میلادی با ورود کانتینر آغاز شده و در دهه 70 میلادی توسعه یافته است (غروی، 1381).

با توجه به گرایش روز افزون ناوگان حمل و نقل دریایی جهان در جهت کانتینری نمودن محمولات، جهت پاسخگویی به نیازهای واردات و صادرات هر کشور، بدون شک کانتینریزاسیون به عنوان اصلی ترین مشخصه توسعه اقتصادی کشورها محسوب شده و بخش قابل توجهی از اقتصاد هر کشور را تشکیل می دهد. اهمیت این موضوع وقتی قابل ذکر است که امروزه  بیش از 90 درصد کالاهای تجاری توسط حمل و نقل دریایی جابه جا می گردد و در این روش نیز سهم حمل و نقل کانتینری در حال افزایش می­باشد، اگر چه تعیین ارزش مالی محمولات در حمل و نقل کانتینری، تقریباً غیر ممکن است اما صندوق توسعه و تجارت سازمان ملل ارزش آن را تا حدود 5 درصد مجموع تجارت جهانی برآورد کرده است( صفارزاده و همکاران، 1385).

در ابتدای این فصل توضیح مختصری در خصوص اهمیت مسئله آینده نگاری ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی ارائه شده و سپس اهداف تحقیق به طور خلاصه شرح داده می شود و در ادامه روش های دست یابی به این اهداف نیز مشخص خواهد شد .

 

  2-1بیان مسئله
کشور ایران با حدود 3000 کیلومتر مرز دریایی، موقعیت ویژه ای در منطقه و نیز به لحاظ ارتباط با آبهای جهان از اهمیت فوق­العاده ای در بخش حمل و نقل دریایی برخوردار است و از سویی دیگر با قرار گرفتن در مسیر تجارت جهانی موقعیت بسیار ممتازی دارد که می تواند منشأ درآمدهای اقتصادی فراوانی باشد، همچنین ایران به دلایل مختلفی از جمله جغرافیای دریایی، داشتن موقعیت مناسب در بین کشورهای اروپایی و آسیای میانه، دسترسی به خلیج فارس و دریای عمان در جنوب و دریایی خزر درشمال و قرار گرفتن در مسیر کریدور شمال- جنوب و نیز شرق- غرب به عنوان چهار راه تجارت جهانی مطرح است (طرح جامع بنادر ایران، 1383).

از این رو کشور ایران به منظور دستیابی به سهم بیشتر در این صنعت (ازنظر تناژ و درآمد)، چاره­ای جز تقویت                   ظرفیت­های باالقوه و اجرای طرح­های توسعه­ای شبکه حمل و نقل، ایجاد زیرساختهای مرتبط، سرمایه گذاری، مدیریت و توسعه تجهیزات و منابع انسانی در بنادر را نخواهد داشت و از آنجایی که بر اساس نتایج مطالعات طرح جامع بنادر کشور ظرفیت عملیاتی بنادر کشور درسال 1394 به 160 میلیون تن خواهد رسید که نیمی از آن (7 میلیون تی ای یو) به صورت کانتینری می­باشد، بنابراین شناخت فاکتورها و عوامل مؤثر بر ترافیک کانتینری در بنادر کشور و در نظر گرفتن طیف وسیعی از حالت­های ممکن در عملیات کانتینری در سال­های آتی به منظور استفاده از ظرفیت و پتانسیل­های کشور در این صنعت و برنامه ریزی جهت ایجاد زیرساخت­های لازم برای تحقق اهداف خویش بسیار حائز اهمیت است. بی تردید در این چارچوب مطالعه و تحقیق در خصوص وضعیت­های ممکن در آینده ممکن ترافیک کانتینری بنادر کشور به عنوان یک برنامه استراتژیک در بخش حمل و نقل دریایی و به ویژه حمل و نقل کانتینری مطرح بوده و می­تواند در بر گیرنده تمامی جوانب اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی،