1-4 سؤالات تحقیق: 17

1-4-1 سوال اصلی: 17

1-4-2سوالات فرعی: 17

1-5  فرضیه‏های تحقیق: 17

1-5-1 فرضیه اصلی: 17

1-5-2 فرضیه های فرعی: 17

1-6 تعریف مفاهیم  18

1-6-1 سواد: 18

1-6-2 سواد رسانه ای: 18

1-6-3 تفکر انتقادی: 18

1-6-4 تفکر انعکاسی: 19

1-6-5 جامعه پذیری: 19

1-6-6 مواجه با رسانه ها: 20

1-6-7 مدرسه هوشمند: 22

1-7 روش تحقیق: 22

1-8 جامعه آماری: 22

1-9 روش نمونه گیری: 22

1-10 روش گردآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات : 23

فصل دوم :  24

مبانی نظری تحقیق  24

2-1-1سواد: 25

2-1-2 انواع سواد: 26

2-1-2-1سواد دیجیتالی : 26

2-1-2-2سواد اطلاعاتی: 27

2-1-3 سواد رسانه ای: 28

2-1-4  تاریخچه سواد رسانه ای در جهان: 34

2-1-5  تاریخچه سواد رسانه ای  در ایران: 38

2-1-6 ضرورت سواد رسانه ای: 40

2-1-7 اصول سواد رسانه ای: 44

2-1-8 سطوح سواد رسانه ای: 45

2-1-9 اهداف سواد رسانه ای: 47

2-1-10 مراحل کسب سواد رسانه ای: 51

2-1-11 سواد رسانه ای؛ تفکر انتقادی: 52

2-1-12 ویژگی های پروژه های سواد رسانه ای: 53

2-1-12-1کاوش و اکتشاف فردی   53

2-1-12-2تکثرگرایی در موضوعات تحت پوشش    55

2-1-12 – 3واکنش به رسانه ها: نقش پاسخ فعال   56

2-1-12-4مسئولیت مشترک رسانه ها و مصرف کنندگان   57

2-1-12-5ضرورت مشارکت فراگیر در ساختارهای آموزشی: 58

2-1-12-6محتوای آموزشِ سوادِ رسانه ای: 59

2-1-12-6نقش پژوهش و ارزشیابی: 60

2-1-12-7ساختار، قالب ها و وسایل کمک آموزشی: 60

2-1-12-8منابع برای افراد، والدین، آموزگاران و سازمان ها: 61

2-1-13 دلایل فراگیری سواد رسانه ای: 61

1-13-1-2 داشتن آگاهی كامل در خصوص استفاده از رسانه ها: 63

2-13-1-2برخورد منتقدانه با محتوای رسانه ها: 63

3-13-1-2تحلیل زمینه های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و تبلیغی محیط رسانه ها 64

4-13-1-2رسانه ها، ارزش ها و دیدگاه ها را جایگزین می كنند  64

5-13-1-2برداشت افراد مختلف از یك پیام رسانه ای واحد، متفاوت است… 65

6-13-1-2ارتباطات اجتماعی سالم به وسیله اطلاعات و دانش    66

2-1-14 آموزش رسانه چیست؟  67

2-1-15 آموزش رسانه، چرا؟  68

2-1-17 الگوهای موضوعی در آموزش رسانه ای: 74

2-1-18 چرا آموزش سواد رسانه‌ای اینقدر مهم است؟  76

2-1-19 مزایای آموزش سواد رسانه ای برای مخاطبان: 77

2-1-20 دلایل آموزش سواد رسانه ای از نگاه باری دونکان: 78

2-1-21 18 اصل حاكم بر آموزش رسانه‌ای (سواد رسانه‌ای): 79

2-1-22 الگوی پنج سطحی سواد رسانه‌ای انتقادی: 81

2-1-23 کشورهای پیشرو در آموزش سواد رسانه ای: 85

2-1-23 -1آموزش سواد رسانه ای در ژاپن: 85

2-1-23  -2آموزش سواد رسانه ای در کانادا: 90

2-1-23 فرایندهای شناختی آموزش سواد رسانه‌ای: 95

بخش دوم: تفکر انتقادی: 96

2-2-1 تاریخچه‌ تفکر انتقادی‌ و تفکر خلاق: 97

2-2-3 نظریه« رابرت استرانبرگ » و آموزش تفکر خلاق : 104

2-2-4 تبییـن اصول پنجگانة تفكرانتقادی براساس آرای واتسون – گلیزر : 107

 

2-2- 5 چند راهکار علمی آموزش خلاقیت: 110

2-2-6 آموزش تفکر خلاق به‌وسیله شیوه‌ تفکر افقی: 111

2-2-7 روش ذهن‌انگیزی؛شیوه‌ای خلاق برای آموزش تفکر انتقادی: 112

2-2-8 تأثیر اندیشه‌بزرگان و متفکران در ترویج تفکر انتقادی و خلاق: 113

2-2-9 ویژگی متفكران منتقد: 114

2-2-10 مراحل پیشرفت تفکر انتقادی : 115

2-2-11 چرا تفکرانتقادی باید قسمتی از تمام دروس باشد؟  116

2-2-12 تفکر انتقادی ، در برابر روش سنتی آموزش : 119

2-2- 13 آموزش تفکر انتقادی: 121

2-2-14 ضرورت ها و اصول تعلیم و تربیت: 122

2-2-15 اهمیت آموزش رسانه ای به كودكان و نوجوانان: 123

2-2-16 حضور رسانه ها در زندگی كودكان و نوجوانان: 124

2-2-17 پردازش اطلاعات رسانه ای نزد كودكان و نوجوانان  126

2-2-18 سنجش برنامه ها و محتوای رسانه ای نزد كودكان و نوجوانان  129

2-2-19 كاركردها و نقش های مختلف رسانه ها در مورد كودكان و نوجوانان  130

2-2-20   10اصل و چند روش مؤثر در کاهش تاثیرات مخرب رسانه‌ها 134

2-2-21 میزان تأثیر رسانه‌ها برخانواده‌ 134

بخش سوم: مدرسه هوشمند  142

3-2-1 منظور از مدارس هوشمند چیست ؟  142

3-2-2 تعریف مدرسه هوشمند: 145

3-2-3 پیشینه هوشمند‌سازی مدارس   146

3-2-3 -1پیشینه هوشمند‌سازی مدارس در جهان: 146

3-2-3 -2پیشینه هوشمند‌سازی مدارس در ایران   147

3-2-4 نگاهی به برخی از شاخص‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات آموزشی: 148

3-2-5 مقایسه شاخص‌های فاوای برخی از كشورها در حوزه آموزش وپرورش: 149

3-2-6 مزایای اجرای طرح مدارس هوشمند : 151

3-2-7 مهمترین اهداف مدارس هوشمند: 152

3-2-7 مهمترین دلایل تاسیس مدارس هوشمند: 153

3-2-9 استمرار فرایند یادگیری دانش آموزان در خارج از مدرسه: 158

3-9-10 اسناد پشتیبان مدرسه هوشمند: 161

3-2-11 هدف‌های كلان هوشمند سازی مدارس: 163

3-2-12راهبردهای كلان هوشمند سازی مدارس در ایران: 164

3-2-13 ساز و كار اجرایی هوشمند‌سازی مدارس : 167

3-2-14 ساختار تشكیلاتی مدرسه هوشمند: 169

3-2-15مولفه‌های اصلی و اركان هوشمند‌سازی مدارس: 170

3-2-15ارزیابی و ارزشیابی در مدارس هوشمند: 172

3-2-16 رتبه‌بندی با توجه به رویکرد فاوا درطرح تحول بنیادین: 174

3-2-16عملكرد هوشمند‌سازی مدارس در سال تحصیلی 91-90: 176

بخش چهارم؛ نظریه ها: 179

4-2-1نظریه اجتماعی سواد رسانه ای: 179

4-2-2برجسته سازی: 180

4-2-3نظریه استفاده و خشنودی: 181

4-2-4نظریه گلوله جادویی: 183

4-2-5نظریه استحکام یا تأثیر محدود: 183

4-2-6نظریه کاشت   183

بررسی پژوهش های انجام شده: 185

فصل سوم :  191

روش تحقیق  191

3-1 روش تحقیق  192

3-2 جامعۀ آماری  194

3-3 روش نمونهگیری  195

3-4 حجم نمونه  196

3-5 واحد تحلیل  196

3-6 معیارهای انتخاب افراد مورد مطالعه  196

3-7 ابزار پژوهش    197

3-8 محاسن پرسشنامه: 197

3-9 تعاریف نظری متغیرهای پژوهش    197

3-9-1 متغیر وابسته: سواد رسانه ای   197

3-2 متغیرهای مستقل: 198

3-10-1  جامعه پذیری   198

3-10-2 تفکر انتقادی   199

3-10-3 نحوه برقراری با رسانه ها 200

3-11 روایی ابزار تحقیق  201

3-12 پایایی ابزار تحقیق  202

3-13 رویۀ جمعآوری دادهها 203

3-14 فنون تجزیه و تحلیل دادهها 204

فصل چهارم :  205

یافته‌های تحقیق  205

فصل پنجم :  271

نتیجه گیری و پیشنهادها  271

5-1خلاصه ونتیجهگیری از یافتههای توصیفی  276

5- 2خلاصه و نتیجهگیری از یافتههای تبیینی  288

5-3 پیشنهادات: 297

5-3-1پیشنهاد اصلی تحقیق : 297

5-3-2 پیشنهاد جانبی تحقیق : 297

5-4 محدودیت های تحقیق : 297

منابع و ماخذ  298

مقدمه:
اکنون که انقلاب اطلاعات و ارتباطات، مرزهای جغرافیایی را در نوردیده و تحولات شگرفی را در عرصه جهانی شدن خلق کرده است، حجم بالای اطلاعات و دانش های تازه، به راحتی از طریق شبکه های اطلاعاتی در دسترس همگان قرار می گیرد و به نظر می رسد”دهکده جهانی” در حال شکل گیری است. در این میان یک موضوع مهم، نحوه برخورد با پیشرفت های پرشتاب و خیره کننده فناوری اطلاعات و ارتباطات و استفاده از آن ها در شئون مختلف زندگی است. رسانه ها می توانند همچون ابزاری مفید به انسان معاصر کمک کنند تا با استفاده از آخرین پدیده های علمی، زندگی دلخواه، آرمانی و پرباری داشته باشد؛ ضمن اینکه اگر این ابزار، غلط یا با سوء نیت به کار گرفته شود، می تواند به صورت نیرویی ویران کننده و مصیبت بار عمل کند. برای اینکه بتوان در برابر رسانه های متکثر موجود، مخاطبانی داشت که بتوانند در کنار بهره برداری آگاهانه و فعالانه از این رسانه ها، خود را در برابر چالش ها و پیامدهای مخرب آن ها محافظت کنند، باید “سواد[1]” جدیدی ایجاد کرد. پس ابتدا به تعریف گسترده تری از “سواد” و افزایش فضای مفهومی آن نیازمندیم که دیگر به معنای توانایی خواندن و نوشتن صرف نیست، مفهومی که از آن به عنوان “سواد رسانه ای[2]” یاد می شود. “سواد رسانه ای” یا “آموزش رسانه ای[3]” علاوه بر توانایی ملحوظ در سواد سنتی، که همان توان خواندن  و نوشتن است، توانایی تحلیل و ارزشیابی پیام ها و قدرت انتقال اطلاعات به دیگران را در قالب های مختلف و با ابزارهای گوناگون در انسان پدید می آورد. همچنین، با توانمند کردن انسان برای درک شیوه کار رسانه ها مقاوم می سازد.

“سواد رسانه ای” مبحث جذابی در ارتباطات است که می کوشد خواندن سطرهای نانوشته رسانه های نوشتاری، تماشای پلان های به نمایش در نیامده یا شنیدن صداهای پخش نشده از رسانه های الکترونیک را به مخاطبان بیاموزد.(شکرخواه،1380: 79)

“سواد رسانه ای” نهضتی علیه رسانه ها نیست، بلکه عادات رسانه ای افراد را تغییر می دهد و با هوشیار کردن مخاطبان به آن ها می آموزد چطور از رسانه ها استفاده کنند. شهروندانی که سواد رسانه ای دارند، از طریق رسانه میزان آگاهی و توان دریافت اطلاعات خود را بالا می برند و با همین توان به سمت تقویت روحیه انتقادی بیشتر حرکت می کنند و رابطه یکسویه و انفعالی را به جریانی دو سویه و فعال تبدیل می کنند.(راسخ محمدی، 1385 :7) اهمیت سواد رسانه ای و ضرورت آن سال هاست که در کشورهای پیشرفته مورد توجه قرار گرفته است و نهادهای دولتی و مدنی برای آموزش و گسترش آن بین اقشار مختلف جامعه تلاش می کنند. برای مثال مدت هاست موضوع “سواد رسانه ای” در کشور کانادا مطرح است و در نظام آموزش عمومی این کشور جای خاص خود را دارد، در ژاپن نیز اندیشه سواد رسانه ای به سرعت گسترش یافته است و در سطح وسیعی در امر آموزش و تولید رسانه ای اندیشیده اند و به مطالعات انجام شده در کشورهای دیگر و استفاده از تجارب آن ها، اهداف و رویکردهای سواد رسانه ای را متناسب با نیازهای جامعه مشخص کرد و به آموزش آن همت گمارد. برای این منظور نهادهای آموزشی، مدنی، صنفی و رسانه ای باید به این امر کمک کنند و در این میان، رسانه های جمعی به ویژه رادیو و تلویزیون با توجه به طیف وسیع مخاطبان، نقش زیادی در امر آموزش سواد رسانه ای به مخاطبان خود دارند.

درباره کارکردهای وسایل ارتباط جمعی، نقدر و نظر بسیار است، اما بی تردید یکی از مهم ترین آن ها از دیرباز مورد توجه اندیشمندان این حوزه قرار گرفته است، بخش آموزشی آن است. اهمیت کارکرد آموزشی وسایل ارتباط جمعی در جوامع معاصر تا حدی است که بعضی از جامعه شناسان برای رسانه ها نقش”آموزش موازی” یا “آموزش دایمی” قایل هستند(معتمدنژاد، 1371 :13) آموزشی که از سوی رسانه ها عرضه می شود، غیر تجریدی و چند بعدی است. مطالعات اثبات کرده است که استفاده فعال از حواس پنجگانه در آموزش های رسانه ای، یادگیری را آسان و جذابیت آموزش را دو چندان می کند. سواد رسانه ای نیز مقوله ای است که می توان به طور موثر از طریق رادیو و تلویزیون به مخاطبان آموزش داد.

نقش معلمان در این عرصه شاید این است که تلاش کند راهی را بیابد تا دریابد چگونه می توان دانش اموزان را در درک نقش های چندگانه فرهنگی و اجتماعی رسانه های جمعی در جامعه و میزان تأثیرگذاری رسانه ها یاری رساند، بدون آن که مستقیماً آنان را در مسیری مشخص انداخت. گرچه زیبایی شناسی رسانه ها ممکن است به خوبی با برنامه های درسی سنتی منطبق باشد، اما همچنین جنبه های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی وسیع تر رسانه ها نیز باید مورد کنکاش قرار گیرند. این که آیا این امر به فعال گرایی مصرف کنندگان منتهی می شود یا خیر به یک اندازه به مشارکت کنندگان و آموزگار بستگی دارد و این در صورتی است که ترکیبی مناسب از کشفیات آزاد و ارزشیابی بی طرفانه ایجاد شده باشد.

در صورتیکه معلمان از سواد رسانه ای مناسبی برخوردار باشند می توانند در نحوه برخورد و تدریس خود مواردی چون تفکر ونگاه نقادانه به رسانه ها، جامعه پذیری مناسب، نحوه مواجهه صحیح با رسانه ها را به دانش آموزان یاد بدهد و این باعث شود که سواد رسانه ای دانش آموزان هم در سطح بالاتری قرار گیرد . این موضوع محقق را برآن داشت تا با انجام این تحقیق تلاش کند تا قسمتی از مسیر پر پیچ و خم گسترش و توسعه مفهوم سواد رسانه ای و آموزش رسانه ای را بپیماید.