پایان نامه ادراک معتادین از نقش ورزش در اوقات فراغت بر موفقیت ترک آنها |
 |
کلید واژهها: اعتیاد، ترک اعتیاد، درمان نگهدارنده، ورزش، اوقات فراغت.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول – کلیات تحقیق……………………………………………………………………………………..1
مقدمه ……………………………………………………………………………………………………….. 2
تعریف مسئله …………………………………………………………………………………………….. 3
اهمیت و ضرورت انجام تحقیق …………………………………………………………………….. 6
اهداف تحقیق …………………………………………………………………………………………….. 7 1-4-1- هدف کلی …………………………………………………………………………………………… 7
1-4-2- اهداف اختصاصی …………………………………………………………………………………… 7
فرضیههای تحقیق ……………………………………………………………………………………….. 8
محدوده تحقیق …………………………………………………………………………………………… 9
1-6-1- قلمرو موضوعی………………………………………………………………………………………. 9 1-6-2- قلمرو زمانی…………………………………………………………………………………………… 9 1-6-3- قلمرو مکانی…………………………………………………………………………………………… 9 1-6-4- قلمرو جنسیتی………………………………………………………………………………………… 9
محدودیت تحقیق……………………………………………………………………………………….. 9
تعریف واژه ها و اصطلاحات ………………………………………………………………………… 9 1-8-1- تعریف نظری واژه ها و اصطلاحات……………………………………………………………. 9 1-8-2- تعریف عملیاتی واژه ها و اصطلاحات………………………………………………………….10
فصل دوم- مبانی نظری و پیشینه تحقیق…………………………………………………………………12
2-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………… 13
کلید واژهها: اعتیاد، ترک اعتیاد، درمان نگهدارنده، ورزش، اوقات فراغت. فهرست مطالب عنوان صفحه فصل اول – کلیات تحقیق……………………………………………………………………………………..1 مقدمه ……………………………………………………………………………………………………….. 2 تعریف مسئله …………………………………………………………………………………………….. 3 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق …………………………………………………………………….. 6 اهداف تحقیق …………………………………………………………………………………………….. 7 1-4-1- هدف کلی …………………………………………………………………………………………… 7 1-4-2- اهداف اختصاصی …………………………………………………………………………………… 7 فرضیههای تحقیق ……………………………………………………………………………………….. 8 محدوده تحقیق …………………………………………………………………………………………… 9 1-6-1- قلمرو موضوعی………………………………………………………………………………………. 9 1-6-2- قلمرو زمانی…………………………………………………………………………………………… 9 1-6-3- قلمرو مکانی…………………………………………………………………………………………… 9 1-6-4- قلمرو جنسیتی………………………………………………………………………………………… 9 محدودیت تحقیق……………………………………………………………………………………….. 9 تعریف واژه ها و اصطلاحات ………………………………………………………………………… 9 1-8-1- تعریف نظری واژه ها و اصطلاحات……………………………………………………………. 9 1-8-2- تعریف عملیاتی واژه ها و اصطلاحات………………………………………………………….10 فصل دوم- مبانی نظری و پیشینه تحقیق…………………………………………………………………12 2-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………… 13 2-2- مبانی نظری…………………………………………………………………………………………………… 13 2-2-1- تاریخچه مواد مخدر……………………………………………………………………………… 13 2-2-2- تاریخچه مواد مخدر و تریاک در ایران……………………………………………………….14 2-2-3- دسته بندی مواد مخدر……………………………………………………………………………. 16 2-2-4- زیانهای مواد مخدر………………………………………………………………………………. 16 2-2-4-1- زیانهای بهداشتی…………………………………………………………………………. 16 فهرست مطالب عنوان صفحه 2-2-4-2- زیانهای اقتصادی……………………………………………………………………….. 16 2-2-4-3- زیانهای اجتماعی………………………………………………………………………….. 17 2-2-4-4- زیانهای سیاسی……………………………………………………………………………… 17 2-2-5- بررسی اجمالی گرایش به مواد مخدر……………………………………………………….. 18 2-2-5-1- عوامل فردی……………………………………………………………………………….. 18 2-2-5-2- عوامل اجتماعی…………………………………………………………………………… 18 2-2-5-3- عوامل جغرافیایی…………………………………………………………………………… 19 2-2-6- آثار و علائم ظاهری فرد معتاد………………………………………………………………… 19 2-2-7- مهمترین آثار رفتاری اعتیاد …………………………………………………………………. 20 2-2-8- ترک مواد افیونی………………………………………………………………………………….. 21 2-2-9- علایم ترک مواد افیونی شامل موارد زیر است؛………………………………………….. 21 2-2-10- فرایند بهبودی.. ………………………………………………………………………………… 21 2-2-11- شیوه های مبارزه با مواد مخدر…………………………………………………………….. 22 2-2-12- هفت روش درمان اعتیاد در ایران…………………………………………………………… 23 2-2-12-1- درمان نگهدارنده با متادون، بوپره نورفین و شربت تریاک………………………23 2-2-12-2- درمان سم زدایی با متادون یا بوپره نورفین………………………………………… 24 2-2-12-3- درمان سریع و فوق سریع………………………………………………………………. 24 2-2-12-4- درمان با بستری طولانی مدت………………………………………………………….24 2-2-12-5- درمان اقامتی در کمپ……………………………………………………………………25 2-2-12-6- کنگره 60…………………………………………………………………………………….25 2-2-12-7- NA یا جمعیت معتادان گمنام…………………………………………………………25 2-2-13- نتایج قابل حصول در فرایند ترک اعتیاد…………………………………………………….26 2-2-13-1- موفقیت……………………………………………………………………………………. 26 2-2-13-2- شکست…………………………………………………………………………………….. 26 فهرست مطالب عنوان صفحه 2-2-14- نقش روان پزشکان، پزشکان عمومی، دارو سازان و متخصصین سایر رشته ها….. 27 2-2-15- شش راه افزایش موفقیت درمان اعتیاد………………………………………………………. 28 2-2-16- برخی دلایل برای درمان اعتیاد با ورزش………………………………………………………30 2-2-16-1- ورزش و اعتماد به نفس…………………………………………………………………….30 2-2-16-2- نقش ورزش در ترشح اندروفینها……………………………………………………….31 2-2-16-3- ورزش و جامعه پذیری……………………………………………………………………..31 2-2-17- استفاده از ورزش در جهت کم کردن سوء مصرف مواد در جوانان………………….33 2-2-18- ارزش و محدودیتهای ورزش…………………………………………………………………34 2-2-19- نفس ورزش………………………………………………………………………………………….34 2-2-20- گسترهی ورزش…………………………………………………………………………………….36 2-2-21- ورزشها در اوقات فراغت……………………………………………………………………….37 2-2-22- کارکردهای اوقات فراغت ………………………………………………………………………38 2-2-22-1- استراحت و رفع خستگی جسمانی و روانی………………………………………….38 2-2-22-2- تفریح…………………………………………………………………………………………..38 2-2-22-3- کارکرد متعالی و اصلاحی……………………………………………………………….38 2-2-22-4- شکوفایی خلاقیت………………………………………………………………………….39 2-2-22-5- بهداشت روانی……………………………………………………………………………..39 2-2-22-6- اوقات فراغت و توسعه‌ی مهارت‌های شناختی……………………………………..40 2-2-22-7- اوقات فراغت و مهارت‌های حسی و حرکتی………………………………………. 40 2-3- پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………. 40 2-3-1- تحقیقات انجام شده در داخل کشور……………………………………………………………40 2-3-2- تحقیقات انجام شده در خارج از کشور……………………………………………………… 43 2-3-3- جمع بندی………………………………………………………………………………………………45 فهرست مطالب عنوان صفحه فصل سوم- روش شناسی تحقیق………………………………………………………………………….46 3-1- مقدمه …………………………………………………………………………………………………………..47 3-2- روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………… 47 3-3- جامعه و نمونه آماری …………………………………………………………………………………….. 47 3-4- نمونه گیری …………………………………………………………………………………………………..47 3-5- متغیرهای وارد در تحقیق ………………………………………………………………………………… 48 3-6- روش و ابزار گردآوری اطلاعات……………………………………………………………………….48 3-7- روایی و پایایی پرسشنامه…………………………………………………………………………………..48 3-8- روش جمع آوری اطلاعات …………………………………………………………………………….. 54 3-9- روش تجزیه و تحلیل داده ها …………………………………………………………………………… 54 فصل چهارم-تجزیه و تحلیل داده های تحقیق……………………………………………………55 4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………56 4-2- یافته های توصیفی تحقیق………………………………………………………………………………….56 4-3- آزمون فرضیههای تحقیق…………………………………………………………………………………..70 4-3-1- فرضیه اول تحقیق……………………………………………………………………………………70 4-3-2- فرضیه دوم تحقیق……………………………………………………………………………………70 4-3-3- فرضیه سوم تحقیق………………………………………………………………………………….71 4-3-4- فرضیه چهارم تحقیق………………………………………………………………………………..72 فصل پنچم – بحث و نتیجه گیری………………………………………………………………………..76 5-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………77 5-2- خلاصه تحقیق…………………………………………………………………………………………………77 5-3- بحث و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………….80 5-3-1- بحث و نتیجهگیری فرضیه اول…………………………………………………………………..80 5-3-2- بحث و نتیجهگیری فرضیه دوم…………………………………………………………………..81 فهرست مطالب عنوان صفحه 5-3-3- بحث و نتیجهگیری فرضیه سوم…………………………………………………………………..82 5-3-4- بحث و نتیجهگیری فرضیه چهارم………………………………………………………………..83 5-4- پیشنهادهای برخاسته از تحقیق……………………………………………………………………………84 5-5- پیشنهادهایی برای تحقیقات آینده……………………………………………………………………….85 منابع ………………………………………………………………………………………………………………………86 پیوستها ………………………………………………………………………………………………………………90 فهرست جداول عنوان صفحه جدول شماره3-1 آزمون کیزر – می یر – الکین…………………………………………………………….49 جدول شماره3-2 آزمون بارتلت…………………………………………………………………………………49 جدول شماره3-3 اشتراکات مربوط به سوالات………………………………………………………………50 جدول شماره 3-4 نتایج واریانسهای تشریح شده…………………………………………………………..52 جدول شماره 3-5 بارهای عاملی هریک از گویهها در عاملهای باقیمانده با چرخش…………..53 جدول شماره 4-1 وضعیت سنی …………………………………………………………………………………56 جدول شماره 4-2 توزیع افراد براساس تحصیلات………………………………………………………….57 جدول شماره 4-3 توزیع افراد بر اساس بهترین مقام ورزشی فرد را نمایش میدهد………………..58 جدول شماره 4-4 توصیف رشتههای ورزشی که افراد در آنها دارای مقام قهرمانی هستند…….59 جدول شماره 4-5 وضعیت تأهل………………………………………………………………………………….60 جدول شماره 4-6 توصیف اولین ماده مخدری که افراد استفاده کردهاند……………………………..60 جدول شماره 4-7 توصیف مدت زمانی که از اولین مصرف میگذرد……………………………….61 جدول شماره 4-8 دلیل اصلی گرایش به اعتیاد……………………………………………………………….63 جدول شماره4-9 تعداد اقدام به ترک…………………………………………………………………………. 64 جدول شماره4-10 مدت زمانی که از اولین ترک میگذرد……………………………………………..65 جدول شماره4-11 وضعیت شغلی افراد مورد مطالعه در قبل و بعد از اعتیاد…………………………65 جدول شماره 4-12 وضعیت درآمد افراد…………………………………………………………………….. 66 جدول شماره 4-13 میزان فعالیت بدنی بعد از ترک اعتیاد در هفته……………………………………..67 جدول شماره 4-14 نوع فعالیت بدنی پس از اعتیاد که فرد انجام میدهد……………………………..68 جدول شماره 4-15 اولویت های اوقات فراغتی افراد مورد مطالعه………………………………………69 جدول شماره 4-16 نتایج آزمون تی تک نمونه ای…………………………………………………………70 جدول شماره4-17 نتایج آزمون تی تک نمونهای…………………………………………………………..70 جدول شماره4-18 نتایج آزمون تی تک نمونه ای…………………………………………………………71 جدول شماره 4-19 نتایج آزمون تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر……………………………… 72 فهرست جداول عنوان صفحه جدول شماره 4-20 نتایج آزمون تعقیبی بونفرونی در مورد مشخص کردن محل اختلاف ها…..72 جدول شماره 4-21 نتایج مربوط به رتبه بندی ادراک معتادین از نقش ورزش در موفقیت درمان……………………………………………………………………………………………………………………..73 جدول شماره4-22 رتبه بندی موارد مربوط به ادراک جسمانی……………………………………….. 73 جدول شماره4-23 رتبه بندی موارد مربوط به ادراک روانی…………………………………………….74 جدول شماره4-24 رتبه بندی موارد مربوط به نقش در ادراک نگرشی………………………………75 فهرست نمودارها عنوان صفحه نمودار شماره 3-1 نمودار اسکری و مقادیر ویژه عاملهای استخراجی……………………………….51 نمودار شماره 4-1 توصیف وضعیت داشتن سابقه قهرمانی در مسابقات ورزشی را نشان میدهد.57 نمودار شماره 4-2 وجود فرد معتاد دیگری در خانواده را نشان میدهد………………………………..62 1-1) مقدمه اعتیاد به مواد مخدر، مسمومیت حاد یا مزمنی است که مضر به حال شخص و اجتماع بوده و زاییده مصرف داروی طبیعی یا صنعتی به شمار میرود(مرتضوی قهی،1382). در واقع اعتیاد تحت تاثیر عوامل موثری همچون ژنتیک، روانی، جسمی و اجتماعی قرار میگیرد(برجانس و همکاران، 1390؛ مرادی،1391). وابستگی به مواد مخدر یک تهدید مهم سلامتی و معضل بزرگ روانی و اجتماعی است(نخعی امرودی،1388). از جمله خصوصیات این حالت، وابستگی روانی و جسمانی به آن است(مرتضوی قهی،1382). فرد معتاد خواسته یا ناخواسته زمانیکه دچار این بیماری خانمان سوز میشود دیگر تا حد زیادی قدرت تصمیمگیری صحیح و متناسب با وضعیتهای مختلف در جامعه را به دلیل عدم کنترل حالات روحی و روانی خود از دست میدهد. امروزه راههای زیادی برای درمان افراد معتاد وجود دارد، به هر حال آنچه اهمیت دارد این موضوع است که فرد معتاد براساس شرایط و مشخصات خود به برنامههای مناسب درمانی هدایت شود. برنامههای درمانی شامل سمزدایی و درمانهای نگهدارنده میباشند(مقدس تبریزی،1388). مکری (2002) ذکر میکند در واقع درمان دارویی سمزدایی بخش کوچکی از درمان اعتیاد است و بعد از اتمام سمزدایی در صورت فقدان درمان نگهدارنده، میزان بازگشت اعتیاد بسیار بالاست، در حقیقت با ایجاد تغییر در سبک و شیوه زندگی این افراد وتغییر در نگرش این افراد میتوان به موفقیت در درمانهای دارویی بهبود بخشید(خورجهانی،1385؛ مقدس تبریزی،1388). امروزه تفریح و چگونگی گذران اوقات فراغت وسیلهای موثر برای پرورش قوای فکری، جسمی و اخلاقی افراد است و عاملی برای جلوگیری از کج رویهای اجتماعی به شمار میآید(مرادی،1391). افروز (1382) جملهی جالبی را راجع به اوقات فراغت بیان میکند به این صورت که اوقات فراغت مانند شمشیر دو لبهای است که یک لبهی آن میتواند زمینهساز خلاقیت و هنرآرایی و لبهی دیگر آن عاملی در جهت گرایش به بزهکاری و آسیب اجتماعی باشد(مرادی،1391). پوراصل و همکاران (2007) در مطالعات خود به این نتیجه رسیدند که یکی از راههای پیشگیری از روی آوردن جوانان به مصرف مواد مخدر، اشاعه تفریحات سالم و شرکت در فعالیتهای ورزشی است که در ایجاد زندگی سالم، ارتقا سلامت و بهداشت افراد از اهمیت ویژهای برخوردار است. ارتقاء سلامت نیاز به انجام رفتارهای سالم متعدد و متنوع دارد(طارمیان،1390؛ مرادی،1391). شرکت در فعالیتهای ورزشی به هنگام اوقات فراغت میتواند نقش بازدارنده و کنترل شدهای برای این افراد در درمان و جلوگیری از بازگشت این افراد به مواد مخدر داشته باشد. بطور کلی ورزش و بازی با فعالسازی سیستمهای مختلف بدن وترشح هورمونهای سروتونین واندروفین باعث ایجاد شادکامی و وابستگی به ورزش میشود و در نتیجه از روی آوردن فرد به مواد مخدر ممانعت به عمل میآورد(خورجهانی،1385). به طور کلی درمان اعتیاد روندی طولانی، سخت، پیچیده و توام با عودهای مکرر(مصرف دوباره معتاد بعد از مدتی ترک) است، لذا امروزه ورزش به عنوان یک عامل تسهیلکننده در جهت کنترل و ترک اعتیاد در بین افراد معتاد استفاده میشود(مقدس تبریزی،1388). از لحاظ تحقیقاتی که در این زمینه انجام شد اکثر تحقیقات تاثیر ورزش در موفقیت ترک اعتیاد به سیگار را تائید کردهاند در حالی که در رابطه با تاثیر مثبت ورزش بعنوان فعالیت اوقات فراغتی در ترک اعتیاد به مواد مخدر دیگر نتیجه قطعی منتشر نشده(زچوکه و همکاران[1]، 2012) و یا اگر تاثیر ورزش مورد بررسی قرار گرفته بصورت دورهی تمرینی بوده است نه بعنوان فعالیتی اوقات فراغتی که موجب پوشش زمانهای فراغت افراد میشود(مقدس تبریزی،1388)، بنابراین مطالعه حاضر در پی پاسخ به این سوال است که نظر معتادین پس از گذران دوره سمزدایی در مورد میزان اثر بخشی ورزش و فعالیت بدنی بعنوان فعالیتی اوقات فراغتی در موفقیت ترک آنان چگونه بوده است؟ 1-2) تعریف مسئله معضل اعتیاد به مواد مخدر خاص ایران نیست بلکه بلای بزرگ معاصر است بطوریکه هر یک از کشورهای جهان به نحوی درگیر معضل اعتیاد هستند(عزیزی،1382). باتوجه به اینکه کشور ما دارای جمعیت جوان است و از سوی دیگر با بزرگترین کشور تولید کننده همسایه میباشد(طارمیان،1390) و مرگ سالانه بیش از چهار هزار نفر در کشور بر اثر اعتیاد و حدود 5/2 تا4 میلیون معتاد در کشور گزارش شده است و از طرفی نتایج نشان میدهد بطور رسمی یک میلیون و 800 هزار نفر در کشور به صورت تفننی و دائم مواد مخدر مصرف میکنند(ستاد مبارزه با مواد مخدر). ارزیابی سریع وضعیت سوء مصرف مواد مخدر در ایران مشخص کرده که در سالهای اخیر به طور متوسط میزان رشد سالانه مصرف مواد مخدر 8 درصد است. با مقایسه این نرخ با رشد جمعیت ملاحظه میشود که میزان رشد مصرف مواد بیش از سه برابر نرخ رشد جمعیت است و همچنین میزان رشد مصرف تزریقی مواد شیب تندتری داشته و بطور متوسط سالی 33 درصد میباشد(مرادی،1391). برآورد میشود که ترکیبی از رژیم غذایی نامناسب، فعالیتبدنی ناکافی و استعمال دخانیات علل اصلی بالغ بر 80% از مرگ و میرهای زودرس ناشی از بیماریهای قلبی _عروقی میباشند(خورجهانی،1385). چنین روند رو به رشدی حاکی از آن دارد که روشهای معمول پیشگیری، معالجه یا مبارزه تاکنون کارساز نبودهاند(فاضلی،1382) به همین دلیل است که احتمال بازگشت معتادین به مواد مخدر در حال حاضر بالاست بطوریکه 66% ظرف شش ماه اول ترک مواد مخدر دوباره به سمت اعتیاد باز میگردند و این تعداد ظرف یکسال به 86 تا 88 درصد میرسد(عزیزی،1382؛ یحییزاده،1380). بنابراین اعتیاد به عنوان خطرناکترین معضل جامعه به خصوص برای جوانان این مرز و بوم بوده و این امر لزوم برنامههای جامع مبارزه با مواد مخدر را بیش از گذشته پررنگ میکند. ضمن آنکه برای اعتیاد به بسیاری از مواد روانگردان درمان استاندارد و قطعی متکی بر شواهد علمی وجود ندارد(طارمیان،1390). دیوید هولمز[2] (2012)تحت عنوان چالش، درمان اعتیاد بوسیله داروهای تجویزی را بسیار دشوار عنوان می کند و بازگشت اعتیاد را یک معضل بیان میدارد. مطالعات نشان میدهد بلافاصله پس از مرخص شدن از بیمارستان یا مراکز بازپروری، دوره بسیار حساسی است که افراد تحت درمان، در معرض خطر بسیاربالای برگشت به مصرف مواد مخدر قرار دارند و اگر بیماران بهبود یافته این دوره را با موفقیت طی کنند میتوان به نتایج درمان امیدوار بود. اما نتایج حاکی از بازگشت این افراد به مواد مخدر میباشد. متادون در حال حاضر تنها دارویی است که برای درمان وابستگی به موادمخدر بکار برده میشود که در برخی مواقع عوارض غیر قابل جبرانی نیزدارد(هندرر[3]،2012). مشکل اصلی درمان دارویی اوپیوئیدی، میزان پایین ماندگاری بر درمان است(حسینی و همکاران،1389). در جهان، صدها فعالیت ورزشی وجود دارند که از الگوهای حرکتی مشخصی پیروی مینمایند. از ویژگیهای مهم این فعالیتهای بدنی عدم محدودیت سنی و یا جنسیتی میباشد و افراد جامعه با خصوصیات مختلف می توانند از آن بهره ببرند. یکی از اقشار جامعه، معتادان هستند که میتوانند با انجام فعالیتهای بدنی از نقش احتمالی آن در درمان اعتیاد بهرهمند شوند(حاجیرسولی،1390). در خصوص فواید ثابت شده فعالیتهای بدنی دیوسالار(1389) اظهار میدارد که مشارکت منظم و متداوم در فعالیتهای بدنی برای افرادی که با آسیب روانشناختی جدی روبرو هستند فواید لاینفک افزایش بهزیستی همگانی، افزایش شادابی وطراوت و کاهش اضطراب و استرس را به دنبال خود دارد. مقدس تبریزی (1388) بر این عقیده است که ورزش و فعالیتبدنی بر درمان و بهبود کیفیت زندگی معتادان تحت درمان با متادون موثر است. بهرام فر(1379) درپژوهش خود رابطه بین مشارکت در فعالیتهای بدنی و سلامت روانشناختی افراد را مورد بررسی وتحلیل قرار داد که بررسیها تاثیر مثبت مشارکت در فعالیتهای بدنی را بر شادابی، طراوت، کسب لذت و هیجان، کاهش افسردگی، افزایش عزت نفس، بهبود خود اثر بخشی نشان داده است تا آنجا که فواید انجام فعالیتبدنی در افرادی که مشکلات روانی دارند تایید شده است(مرادی،1391). میشل و همکارانش[4] (1999) در مطالعه خود به بررسی و تاثیر برنامه تمرینات ورزشی با سایر برنامههای درمانی شناختی– رفتاری بر روی زنان سیگاری، به این نتیجه رسیدند که تمرینات ورزشی، اجتناب و پرهیز از استعمال سیگار را پس از برنامه درمانی به مدت 3 تا 12ماه افزایش میدهد. کرباسی (1364) در مطالعهای به شناخت و بررسی ویژگیهای اعتیاد در استان کرمان و بازشناسی عوامل تاثیرگذار برآن پرداخت و به این نتیجه رسید که ورزش و فعالیتبدنی به صورت منظم و مستمر به عنوان یک ابزار کنترل کننده و تسهیل در ترک مواد مخدر وهمچنین جلوگیری از اعتیاد میباشد. با توجه به تحقیقات اندکی که در این حوزه صورت گرفته است به میزان تاثیر ورزش بعنوان فعالیت اوقات فراغتی در بین این افراد به وضوح مورد مطالعه قرار نگرفته تا نقش ورزش با دو هدف افزایش سلامت جسمانی _ روانی و پر کردن اوقات فراغت معتادین با فعالیتهایبدنی و تفریحی مشخص شود و با توجه به فوایدی که در اثر ورزش منظم بیان میشود، هاسنبلاس(2002) بیان میکند که تاثیرات ورزش برتعادل شرایط روانی و فیزیولوژیکی بدن هنوز ناشناخته باقی مانده و این ابهام وجود دارد که انجام ورزش در چه شرایطی مناسب است (نخعی امرودی،1388). پرسشهای زیادی برای عموم راجع به اعتیاد مطرح است از جمله اینکه چه عواملی میتواند در کاهش عوارض ناشی از اعتیاد موثر باشد، با توجه به اهمیت بسیار زیادی که نگرش و ادراک معتادان در موفقیت ترک آنها دارد، از این رو مطالعه حاضر به دنبال پاسخگویی به این سوال است که ادراک معتادین از نقش ورزش دراوقات فراغت بر موفقیت ترک آنها چگونه است؟ 1-3 ) اهمیت و ضرورت اجرای تحقیق یکی از بلاهای خانمان سوز که آفتی بر پیکر جوامع بشری است، مساله مواد مخدر و اعتیاد است که قدرت تفکر، خلاقیت، توان، کوشش و سازندگی را از انسانها گرفته و بنیان خانواده و اعتقاد و باورهای دینی آنها را در معرض نابودی و از هم پاشیدگی قرار داده است و متاسفانه روز به روز رو به گسترش است. کمتر کشوری است که مهمترین و یا یکی از عمده مشکلاتش، مساله مواد مخدر و اعتیاد نباشد. همه ساله مبلغ هنگفتی صرف مبارزه با اعتیاد میگردد، ولی همچنان باندهای قاچاق مواد مخدر و تعداد معتادان در حال افزایش است. سازندگیها رو به سوزندگی، تواناییها رو به ناتوانی، ثروتها رو به انهدام و نابودی و میکدهی خیالی معتاد نیز به ماتم کدهای سرد مبدل میگردد. در سالهای اخیر مصرف مواد مخدر در سراسر جهان افزایش یافته است(سراج خرمی،1382). علاوه بر رشد روزافزون اعتیاد، ایران نیز از جمله بزرگترین مصرف کنندگان هروئین، تریاک و مواد شبه افیونی مصنوعی در جهان است. بگونهای که تعداد 5/2 تا 4 میلیون معتاد در کشور داریم که روزانه 10 نفر از آنها در کشور به علت مصرف مواد مخدر میمیرند(نخعی امرودی،1388). وجود و وفور مواد مخدر و سهولت دسترسی به آن، ضعف قوانین و مقررات جاری کشور و مشکلات و تنگناهای قانونی برخورد با این پدیده، سود بخش بودن قاچاق مواد مخدر و عدم توجه به همه ابعاد اعتیاد در درمان و وجود درمانهای ناقص و پزشکی و … از جمله عوامل مهم اجتماعی هستند که توجه به آنها ضرورت دارد بطوریکه امروزه مبالغه نیست اگر هر نوع پژوهشی در حوزه مصرف مواد که بتواند به ایجاد، ارزیابی و بررسی شیوههای درمانی و ترک اعتیاد به وسیله فعالیتبدنی و ورزش که متناسب با زمینه فرهنگی جامعه باشد، ارزش حیاتی و بیقید و شرطی دارد(امیری،1389؛ مقدس تبریزی،1388). هزینههای سرسامآوری که اعتیاد بر خانوادهها و جوامع تحمیل میکند و نیز مضرات بسیاری که در جنبههای جسمانی، روانی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و غیره بر مردم کشور ما وارد میآورد دلایل موجهی بر لزوم پیدا کردن راههای مناسب جهت ترک مناسب و موفق معتادین میباشد. با توجه به مطالب ذکر شده و نقش اوقات فراغت در زندگی افراد مانند هر نهاد و عامل دیگری، دارای کارکردهای اجتماعی است که از مهمترین کارکردهای اوقات فراغت، غنی ساختن کیفیت زندگی، رشد ابعاد مختلف فردی و پیشگیری از استفادههای ضد اجتماعی و بزهکارانه از وقت آزاد است. باتوجه به شیوع روز افزون اعتیاد به مواد مخدر که شیب تند گسترش آن را در آمارهای منتشره میتوان دید و از سوی دیگر در معرض تهدید قرار گرفتن قشر جوان جامعه و کاهش سن شیوع اعتیاد تا 9 سالگی ضرورت مقابله همه جانبه با این موضوع برای همه روشن میباشد(برجانس و همکاران،1390). از آنجا که جهت بهرهبرداری هر چه بهتر از اوقات فراغت بخصوص فعالیتهای بدنی برای معتادین، لزوم ارائه برنامهای که صحیح و منطبق بر نیازها و علایق افراد باشد، انکار ناپذیر است و این برنامهریزی نیازمند پژوهش و مطالعات دقیق و گستردهای در مورد این گروه از افراد جامعه و مشکلات و محدودیتهای آنان میباشد (مرادی،1391). با توجه به اینکه تحقیق حاضر متفاوت از بسیاری از تحقیقات نقش ورزش در موفقیت ترک را از دیدگاه افراد معتادی که درگیر آن هستند میسنجد، امید در این است که بتوان روشهای ترک اعتیاد قابل اجرا و موثرتری را یافت تا از تحمیل هزینههای چند جانبه اعتیاد بر جامعه کاست. پیش بینی میشود تمامی ارگانها و سازماهایی که به نوعی در حال مبارزه با معضل اعتیاد هستند از قبیل: ستاد مبارزه با مواد مخدر، سازمان بهزیستی، دانشگاهها، ادارات تربیت بدنی و …. بتوانند از نتایج این تحقیق بهره ببرند تا بتوانند در راه کاهش عوارض ناشی از اعتیاد و در نهایت درمان اعتیاد موفق و کارآمدتر عمل کنند. 1-4) اهداف تحقیق 1-4-1) هدف کلی
2-2- مبانی نظری…………………………………………………………………………………………………… 13
2-2-1- تاریخچه مواد مخدر……………………………………………………………………………… 13
2-2-2- تاریخچه مواد مخدر و تریاک در ایران……………………………………………………….14
2-2-3- دسته بندی مواد مخدر……………………………………………………………………………. 16
2-2-4- زیانهای مواد مخدر………………………………………………………………………………. 16
2-2-4-1- زیانهای بهداشتی…………………………………………………………………………. 16
فهرست مطالب
عنوان صفحه
2-2-4-2- زیانهای اقتصادی……………………………………………………………………….. 16
2-2-4-3- زیانهای اجتماعی………………………………………………………………………….. 17
2-2-4-4- زیانهای سیاسی……………………………………………………………………………… 17
2-2-5- بررسی اجمالی گرایش به مواد مخدر……………………………………………………….. 18
2-2-5-1- عوامل فردی……………………………………………………………………………….. 18
2-2-5-2- عوامل اجتماعی…………………………………………………………………………… 18
2-2-5-3- عوامل جغرافیایی…………………………………………………………………………… 19
2-2-6- آثار و علائم ظاهری فرد معتاد………………………………………………………………… 19
2-2-7- مهمترین آثار رفتاری اعتیاد …………………………………………………………………. 20
2-2-8- ترک مواد افیونی………………………………………………………………………………….. 21
2-2-9- علایم ترک مواد افیونی شامل موارد زیر است؛………………………………………….. 21
2-2-10- فرایند بهبودی.. ………………………………………………………………………………… 21
2-2-11- شیوه های مبارزه با مواد مخدر…………………………………………………………….. 22
2-2-12- هفت روش درمان اعتیاد در ایران…………………………………………………………… 23
2-2-12-1- درمان نگهدارنده با متادون، بوپره نورفین و شربت تریاک………………………23
2-2-12-2- درمان سم زدایی با متادون یا بوپره نورفین………………………………………… 24
2-2-12-3- درمان سریع و فوق سریع………………………………………………………………. 24
2-2-12-4- درمان با بستری طولانی مدت………………………………………………………….24
2-2-12-5- درمان اقامتی در کمپ……………………………………………………………………25
2-2-12-6- کنگره 60…………………………………………………………………………………….25
2-2-12-7- NA یا جمعیت معتادان گمنام…………………………………………………………25
2-2-13- نتایج قابل حصول در فرایند ترک اعتیاد…………………………………………………….26
2-2-13-1- موفقیت……………………………………………………………………………………. 26
2-2-13-2- شکست…………………………………………………………………………………….. 26
فهرست مطالب
عنوان صفحه
2-2-14- نقش روان پزشکان، پزشکان عمومی، دارو سازان و متخصصین سایر رشته ها….. 27
2-2-15- شش راه افزایش موفقیت درمان اعتیاد………………………………………………………. 28
2-2-16- برخی دلایل برای درمان اعتیاد با ورزش………………………………………………………30
2-2-16-1- ورزش و اعتماد به نفس…………………………………………………………………….30
2-2-16-2- نقش ورزش در ترشح اندروفینها……………………………………………………….31
2-2-16-3- ورزش و جامعه پذیری……………………………………………………………………..31
2-2-17- استفاده از ورزش در جهت کم کردن سوء مصرف مواد در جوانان………………….33
2-2-18- ارزش و محدودیتهای ورزش…………………………………………………………………34
2-2-19- نفس ورزش………………………………………………………………………………………….34
2-2-20- گسترهی ورزش…………………………………………………………………………………….36
2-2-21- ورزشها در اوقات فراغت……………………………………………………………………….37
2-2-22- کارکردهای اوقات فراغت ………………………………………………………………………38
2-2-22-1- استراحت و رفع خستگی جسمانی و روانی………………………………………….38
2-2-22-2- تفریح…………………………………………………………………………………………..38
2-2-22-3- کارکرد متعالی و اصلاحی……………………………………………………………….38
2-2-22-4- شکوفایی خلاقیت………………………………………………………………………….39
2-2-22-5- بهداشت روانی……………………………………………………………………………..39
2-2-22-6- اوقات فراغت و توسعه‌ی مهارت‌های شناختی……………………………………..40
2-2-22-7- اوقات فراغت و مهارت‌های حسی و حرکتی………………………………………. 40
2-3- پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………. 40
2-3-1- تحقیقات انجام شده در داخل کشور……………………………………………………………40
2-3-2- تحقیقات انجام شده در خارج از کشور……………………………………………………… 43
2-3-3- جمع بندی………………………………………………………………………………………………45
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل سوم- روش شناسی تحقیق………………………………………………………………………….46
3-1- مقدمه …………………………………………………………………………………………………………..47
3-2- روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………… 47
3-3- جامعه و نمونه آماری …………………………………………………………………………………….. 47
3-4- نمونه گیری …………………………………………………………………………………………………..47
3-5- متغیرهای وارد در تحقیق ………………………………………………………………………………… 48
3-6- روش و ابزار گردآوری اطلاعات……………………………………………………………………….48
3-7- روایی و پایایی پرسشنامه…………………………………………………………………………………..48
3-8- روش جمع آوری اطلاعات …………………………………………………………………………….. 54
3-9- روش تجزیه و تحلیل داده ها …………………………………………………………………………… 54
فصل چهارم-تجزیه و تحلیل داده های تحقیق……………………………………………………55
4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………56
4-2- یافته های توصیفی تحقیق………………………………………………………………………………….56
4-3- آزمون فرضیههای تحقیق…………………………………………………………………………………..70
4-3-1- فرضیه اول تحقیق……………………………………………………………………………………70
4-3-2- فرضیه دوم تحقیق……………………………………………………………………………………70
4-3-3- فرضیه سوم تحقیق………………………………………………………………………………….71
4-3-4- فرضیه چهارم تحقیق………………………………………………………………………………..72
فصل پنچم – بحث و نتیجه گیری………………………………………………………………………..76
5-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………77
5-2- خلاصه تحقیق…………………………………………………………………………………………………77
5-3- بحث و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………….80
5-3-1- بحث و نتیجهگیری فرضیه اول…………………………………………………………………..80
5-3-2- بحث و نتیجهگیری فرضیه دوم…………………………………………………………………..81
فهرست مطالب
عنوان صفحه
5-3-3- بحث و نتیجهگیری فرضیه سوم…………………………………………………………………..82
5-3-4- بحث و نتیجهگیری فرضیه چهارم………………………………………………………………..83
5-4- پیشنهادهای برخاسته از تحقیق……………………………………………………………………………84
5-5- پیشنهادهایی برای تحقیقات آینده……………………………………………………………………….85
منابع ………………………………………………………………………………………………………………………86
پیوستها ………………………………………………………………………………………………………………90
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول شماره3-1 آزمون کیزر – می یر – الکین…………………………………………………………….49
جدول شماره3-2 آزمون بارتلت…………………………………………………………………………………49
جدول شماره3-3 اشتراکات مربوط به سوالات………………………………………………………………50
جدول شماره 3-4 نتایج واریانسهای تشریح شده…………………………………………………………..52
جدول شماره 3-5 بارهای عاملی هریک از گویهها در عاملهای باقیمانده با چرخش…………..53
جدول شماره 4-1 وضعیت سنی …………………………………………………………………………………56
جدول شماره 4-2 توزیع افراد براساس تحصیلات………………………………………………………….57
جدول شماره 4-3 توزیع افراد بر اساس بهترین مقام ورزشی فرد را نمایش میدهد………………..58
جدول شماره 4-4 توصیف رشتههای ورزشی که افراد در آنها دارای مقام قهرمانی هستند…….59
جدول شماره 4-5 وضعیت تأهل………………………………………………………………………………….60
جدول شماره 4-6 توصیف اولین ماده مخدری که افراد استفاده کردهاند……………………………..60
جدول شماره 4-7 توصیف مدت زمانی که از اولین مصرف میگذرد……………………………….61
جدول شماره 4-8 دلیل اصلی گرایش به اعتیاد……………………………………………………………….63
جدول شماره4-9 تعداد اقدام به ترک…………………………………………………………………………. 64
جدول شماره4-10 مدت زمانی که از اولین ترک میگذرد……………………………………………..65
جدول شماره4-11 وضعیت شغلی افراد مورد مطالعه در قبل و بعد از اعتیاد…………………………65
جدول شماره 4-12 وضعیت درآمد افراد…………………………………………………………………….. 66
جدول شماره 4-13 میزان فعالیت بدنی بعد از ترک اعتیاد در هفته……………………………………..67
جدول شماره 4-14 نوع فعالیت بدنی پس از اعتیاد که فرد انجام میدهد……………………………..68
جدول شماره 4-15 اولویت های اوقات فراغتی افراد مورد مطالعه………………………………………69
جدول شماره 4-16 نتایج آزمون تی تک نمونه ای…………………………………………………………70
جدول شماره4-17 نتایج آزمون تی تک نمونهای…………………………………………………………..70
جدول شماره4-18 نتایج آزمون تی تک نمونه ای…………………………………………………………71
جدول شماره 4-19 نتایج آزمون تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر……………………………… 72
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول شماره 4-20 نتایج آزمون تعقیبی بونفرونی در مورد مشخص کردن محل اختلاف ها…..72
جدول شماره 4-21 نتایج مربوط به رتبه بندی ادراک معتادین از نقش ورزش در موفقیت درمان……………………………………………………………………………………………………………………..73
جدول شماره4-22 رتبه بندی موارد مربوط به ادراک جسمانی……………………………………….. 73
جدول شماره4-23 رتبه بندی موارد مربوط به ادراک روانی…………………………………………….74
جدول شماره4-24 رتبه بندی موارد مربوط به نقش در ادراک نگرشی………………………………75
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار شماره 3-1 نمودار اسکری و مقادیر ویژه عاملهای استخراجی……………………………….51
نمودار شماره 4-1 توصیف وضعیت داشتن سابقه قهرمانی در مسابقات ورزشی را نشان میدهد.57
نمودار شماره 4-2 وجود فرد معتاد دیگری در خانواده را نشان میدهد………………………………..62
1-1) مقدمه
اعتیاد به مواد مخدر، مسمومیت حاد یا مزمنی است که مضر به حال شخص و اجتماع بوده و زاییده مصرف داروی طبیعی یا صنعتی به شمار میرود(مرتضوی قهی،1382). در واقع اعتیاد تحت تاثیر عوامل موثری همچون ژنتیک، روانی، جسمی و اجتماعی قرار میگیرد(برجانس و همکاران، 1390؛ مرادی،1391). وابستگی به مواد مخدر یک تهدید مهم سلامتی و معضل بزرگ روانی و اجتماعی است(نخعی امرودی،1388). از جمله خصوصیات این حالت، وابستگی روانی و جسمانی به آن است(مرتضوی قهی،1382). فرد معتاد خواسته یا ناخواسته زمانیکه دچار این بیماری خانمان سوز میشود دیگر تا حد زیادی قدرت تصمیمگیری صحیح و متناسب با وضعیتهای مختلف در جامعه را به دلیل عدم کنترل حالات روحی و روانی خود از دست میدهد. امروزه راههای زیادی برای درمان افراد معتاد وجود دارد، به هر حال آنچه اهمیت دارد این موضوع است که فرد معتاد براساس شرایط و مشخصات خود به برنامههای مناسب درمانی هدایت شود. برنامههای درمانی شامل سمزدایی و درمانهای نگهدارنده میباشند(مقدس تبریزی،1388). مکری (2002) ذکر میکند در واقع درمان دارویی سمزدایی بخش کوچکی از درمان اعتیاد است و بعد از اتمام سمزدایی در صورت فقدان درمان نگهدارنده، میزان بازگشت اعتیاد بسیار بالاست، در حقیقت با ایجاد تغییر در سبک و شیوه زندگی این افراد وتغییر در نگرش این افراد میتوان به موفقیت در درمانهای دارویی بهبود بخشید(خورجهانی،1385؛ مقدس تبریزی،1388).
امروزه تفریح و چگونگی گذران اوقات فراغت وسیلهای موثر برای پرورش قوای فکری، جسمی و اخلاقی افراد است و عاملی برای جلوگیری از کج رویهای اجتماعی به شمار میآید(مرادی،1391). افروز (1382) جملهی جالبی را راجع به اوقات فراغت بیان میکند به این صورت که اوقات فراغت مانند شمشیر دو لبهای است که یک لبهی آن میتواند زمینهساز خلاقیت و هنرآرایی و لبهی دیگر آن عاملی در جهت گرایش به بزهکاری و آسیب اجتماعی باشد(مرادی،1391). پوراصل و همکاران (2007) در مطالعات خود به این نتیجه رسیدند که یکی از راههای پیشگیری از روی آوردن جوانان به مصرف مواد مخدر، اشاعه تفریحات سالم و شرکت در فعالیتهای ورزشی است که در ایجاد زندگی سالم، ارتقا سلامت و بهداشت افراد از اهمیت ویژهای برخوردار است. ارتقاء سلامت نیاز به انجام رفتارهای سالم متعدد و متنوع دارد(طارمیان،1390؛ مرادی،1391). شرکت در فعالیتهای ورزشی به هنگام اوقات فراغت میتواند نقش بازدارنده و کنترل شدهای برای این افراد در درمان و جلوگیری از بازگشت این افراد به مواد مخدر داشته باشد. بطور کلی ورزش و بازی با فعالسازی سیستمهای مختلف بدن وترشح هورمونهای سروتونین واندروفین باعث ایجاد شادکامی و وابستگی به ورزش میشود و در نتیجه از روی آوردن فرد به مواد مخدر ممانعت به عمل میآورد(خورجهانی،1385). به طور کلی درمان اعتیاد روندی طولانی، سخت، پیچیده و توام با عودهای مکرر(مصرف دوباره معتاد بعد از مدتی ترک) است، لذا امروزه ورزش به عنوان یک عامل تسهیلکننده در جهت کنترل و ترک اعتیاد در بین افراد معتاد استفاده میشود(مقدس تبریزی،1388). از لحاظ تحقیقاتی که در این زمینه انجام شد اکثر تحقیقات تاثیر ورزش در موفقیت ترک اعتیاد به سیگار را تائید کردهاند در حالی که در رابطه با تاثیر مثبت ورزش بعنوان فعالیت اوقات فراغتی در ترک اعتیاد به مواد مخدر دیگر نتیجه قطعی منتشر نشده(زچوکه و همکاران[1]، 2012) و یا اگر تاثیر ورزش مورد بررسی قرار گرفته بصورت دورهی تمرینی بوده است نه بعنوان فعالیتی اوقات فراغتی که موجب پوشش زمانهای فراغت افراد میشود(مقدس تبریزی،1388)، بنابراین مطالعه حاضر در پی پاسخ به این سوال است که نظر معتادین پس از گذران دوره سمزدایی در مورد میزان اثر بخشی ورزش و فعالیت بدنی بعنوان فعالیتی اوقات فراغتی در موفقیت ترک آنان چگونه بوده است؟
1-2) تعریف مسئله
معضل اعتیاد به مواد مخدر خاص ایران نیست بلکه بلای بزرگ معاصر است بطوریکه هر یک از کشورهای جهان به نحوی درگیر معضل اعتیاد هستند(عزیزی،1382). باتوجه به اینکه کشور ما دارای جمعیت جوان است و از سوی دیگر با بزرگترین کشور تولید کننده همسایه میباشد(طارمیان،1390) و مرگ سالانه بیش از چهار هزار نفر در کشور بر اثر اعتیاد و حدود 5/2 تا4 میلیون معتاد در کشور گزارش شده است و از طرفی نتایج نشان میدهد بطور رسمی یک میلیون و 800 هزار نفر در کشور به صورت تفننی و دائم مواد مخدر مصرف میکنند(ستاد مبارزه با مواد مخدر). ارزیابی سریع وضعیت سوء مصرف مواد مخدر در ایران مشخص کرده که در سالهای اخیر به طور متوسط میزان رشد سالانه مصرف مواد مخدر 8 درصد است. با مقایسه این نرخ با رشد جمعیت ملاحظه میشود که میزان رشد مصرف مواد بیش از سه برابر نرخ رشد جمعیت است و همچنین میزان رشد مصرف تزریقی مواد شیب تندتری داشته و بطور متوسط سالی 33 درصد میباشد(مرادی،1391). برآورد میشود که ترکیبی از رژیم غذایی نامناسب، فعالیتبدنی ناکافی و استعمال دخانیات علل اصلی بالغ بر 80% از مرگ و میرهای زودرس ناشی از بیماریهای قلبی _عروقی میباشند(خورجهانی،1385). چنین روند رو به رشدی حاکی از آن دارد که روشهای معمول پیشگیری، معالجه یا مبارزه تاکنون کارساز نبودهاند(فاضلی،1382) به همین دلیل است که احتمال بازگشت معتادین به مواد مخدر در حال حاضر بالاست بطوریکه 66% ظرف شش ماه اول ترک مواد مخدر دوباره به سمت اعتیاد باز میگردند و این تعداد ظرف یکسال به 86 تا 88 درصد میرسد(عزیزی،1382؛ یحییزاده،1380). بنابراین اعتیاد به عنوان خطرناکترین معضل جامعه به خصوص برای جوانان این مرز و بوم بوده و این امر لزوم برنامههای جامع مبارزه با مواد مخدر را بیش از گذشته پررنگ میکند. ضمن آنکه برای اعتیاد به بسیاری از مواد روانگردان درمان استاندارد و قطعی متکی بر شواهد علمی وجود ندارد(طارمیان،1390).
دیوید هولمز[2] (2012)تحت عنوان چالش، درمان اعتیاد بوسیله داروهای تجویزی را بسیار دشوار عنوان می کند و بازگشت اعتیاد را یک معضل بیان میدارد. مطالعات نشان میدهد بلافاصله پس از مرخص شدن از بیمارستان یا مراکز بازپروری، دوره بسیار حساسی است که افراد تحت درمان، در معرض خطر بسیاربالای برگشت به مصرف مواد مخدر قرار دارند و اگر بیماران بهبود یافته این دوره را با موفقیت طی کنند میتوان به نتایج درمان امیدوار بود. اما نتایج حاکی از بازگشت این افراد به مواد مخدر میباشد. متادون در حال حاضر تنها دارویی است که برای درمان وابستگی به موادمخدر بکار برده میشود که در برخی مواقع عوارض غیر قابل جبرانی نیزدارد(هندرر[3]،2012). مشکل اصلی درمان دارویی اوپیوئیدی، میزان پایین ماندگاری بر درمان است(حسینی و همکاران،1389).
در جهان، صدها فعالیت ورزشی وجود دارند که از الگوهای حرکتی مشخصی پیروی مینمایند. از ویژگیهای مهم این فعالیتهای بدنی عدم محدودیت سنی و یا جنسیتی میباشد و افراد جامعه با خصوصیات مختلف می توانند از آن بهره ببرند. یکی از اقشار جامعه، معتادان هستند که میتوانند با انجام فعالیتهای بدنی از نقش احتمالی آن در درمان اعتیاد بهرهمند شوند(حاجیرسولی،1390). در خصوص فواید ثابت شده فعالیتهای بدنی دیوسالار(1389) اظهار میدارد که مشارکت منظم و متداوم در فعالیتهای بدنی برای افرادی که با آسیب روانشناختی جدی روبرو هستند فواید لاینفک افزایش بهزیستی همگانی، افزایش شادابی وطراوت و کاهش اضطراب و استرس را به دنبال خود دارد. مقدس تبریزی (1388) بر این عقیده است که ورزش و فعالیتبدنی بر درمان و بهبود کیفیت زندگی معتادان تحت درمان با متادون موثر است. بهرام فر(1379) درپژوهش خود رابطه بین مشارکت در فعالیتهای بدنی و سلامت روانشناختی افراد را مورد بررسی وتحلیل قرار داد که بررسیها تاثیر مثبت مشارکت در فعالیتهای بدنی را بر شادابی، طراوت، کسب لذت و هیجان، کاهش افسردگی، افزایش عزت نفس، بهبود خود اثر بخشی نشان داده است تا آنجا که فواید انجام فعالیتبدنی در افرادی که مشکلات روانی دارند تایید شده است(مرادی،1391). میشل و همکارانش[4] (1999) در مطالعه خود به بررسی و تاثیر برنامه تمرینات ورزشی با سایر برنامههای درمانی شناختی– رفتاری بر روی زنان سیگاری، به این نتیجه رسیدند که تمرینات ورزشی، اجتناب و پرهیز از استعمال سیگار را پس از برنامه درمانی به مدت 3 تا 12ماه افزایش میدهد. کرباسی (1364) در مطالعهای به شناخت و بررسی ویژگیهای اعتیاد در استان کرمان و بازشناسی عوامل تاثیرگذار برآن پرداخت و به این نتیجه رسید که ورزش و فعالیتبدنی به صورت منظم و مستمر به عنوان یک ابزار کنترل کننده و تسهیل در ترک مواد مخدر وهمچنین جلوگیری از اعتیاد میباشد. با توجه به تحقیقات اندکی که در این حوزه صورت گرفته است به میزان تاثیر ورزش بعنوان فعالیت اوقات فراغتی در بین این افراد به وضوح مورد مطالعه قرار نگرفته تا نقش ورزش با دو هدف افزایش سلامت جسمانی _ روانی و پر کردن اوقات فراغت معتادین با فعالیتهایبدنی و تفریحی مشخص شود و با توجه به فوایدی که در اثر ورزش منظم بیان میشود، هاسنبلاس(2002) بیان میکند که تاثیرات ورزش برتعادل شرایط روانی و فیزیولوژیکی بدن هنوز ناشناخته باقی مانده و این ابهام وجود دارد که انجام ورزش در چه شرایطی مناسب است (نخعی امرودی،1388). پرسشهای زیادی برای عموم راجع به اعتیاد مطرح است از جمله اینکه چه عواملی میتواند در کاهش عوارض ناشی از اعتیاد موثر باشد، با توجه به اهمیت بسیار زیادی که نگرش و ادراک معتادان در موفقیت ترک آنها دارد، از این رو مطالعه حاضر به دنبال پاسخگویی به این سوال است که ادراک معتادین از نقش ورزش دراوقات فراغت بر موفقیت ترک آنها چگونه است؟
1-3 ) اهمیت و ضرورت اجرای تحقیق
یکی از بلاهای خانمان سوز که آفتی بر پیکر جوامع بشری است، مساله مواد مخدر و اعتیاد است که قدرت تفکر، خلاقیت، توان، کوشش و سازندگی را از انسانها گرفته و بنیان خانواده و اعتقاد و باورهای دینی آنها را در معرض نابودی و از هم پاشیدگی قرار داده است و متاسفانه روز به روز رو به گسترش است. کمتر کشوری است که مهمترین و یا یکی از عمده مشکلاتش، مساله مواد مخدر و اعتیاد نباشد. همه ساله مبلغ هنگفتی صرف مبارزه با اعتیاد میگردد، ولی همچنان باندهای قاچاق مواد مخدر و تعداد معتادان در حال افزایش است. سازندگیها رو به سوزندگی، تواناییها رو به ناتوانی، ثروتها رو به انهدام و نابودی و میکدهی خیالی معتاد نیز به ماتم کدهای سرد مبدل میگردد. در سالهای اخیر مصرف مواد مخدر در سراسر جهان افزایش یافته است(سراج خرمی،1382). علاوه بر رشد روزافزون اعتیاد، ایران نیز از جمله بزرگترین مصرف کنندگان هروئین، تریاک و مواد شبه افیونی مصنوعی در جهان است. بگونهای که تعداد 5/2 تا 4 میلیون معتاد در کشور داریم که روزانه 10 نفر از آنها در کشور به علت مصرف مواد مخدر میمیرند(نخعی امرودی،1388).
وجود و وفور مواد مخدر و سهولت دسترسی به آن، ضعف قوانین و مقررات جاری کشور و مشکلات و تنگناهای قانونی برخورد با این پدیده، سود بخش بودن قاچاق مواد مخدر و عدم توجه به همه ابعاد اعتیاد در درمان و وجود درمانهای ناقص و پزشکی و … از جمله عوامل مهم اجتماعی هستند که توجه به آنها ضرورت دارد بطوریکه امروزه مبالغه نیست اگر هر نوع پژوهشی در حوزه مصرف مواد که بتواند به ایجاد، ارزیابی و بررسی شیوههای درمانی و ترک اعتیاد به وسیله فعالیتبدنی و ورزش که متناسب با زمینه فرهنگی جامعه باشد، ارزش حیاتی و بیقید و شرطی دارد(امیری،1389؛ مقدس تبریزی،1388). هزینههای سرسامآوری که اعتیاد بر خانوادهها و جوامع تحمیل میکند و نیز مضرات بسیاری که در جنبههای جسمانی، روانی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و غیره بر مردم کشور ما وارد میآورد دلایل موجهی بر لزوم پیدا کردن راههای مناسب جهت ترک مناسب و موفق معتادین میباشد.
با توجه به مطالب ذکر شده و نقش اوقات فراغت در زندگی افراد مانند هر نهاد و عامل دیگری، دارای کارکردهای اجتماعی است که از مهمترین کارکردهای اوقات فراغت، غنی ساختن کیفیت زندگی، رشد ابعاد مختلف فردی و پیشگیری از استفادههای ضد اجتماعی و بزهکارانه از وقت آزاد است. باتوجه به شیوع روز افزون اعتیاد به مواد مخدر که شیب تند گسترش آن را در آمارهای منتشره میتوان دید و از سوی دیگر در معرض تهدید قرار گرفتن قشر جوان جامعه و کاهش سن شیوع اعتیاد تا 9 سالگی ضرورت مقابله همه جانبه با این موضوع برای همه روشن میباشد(برجانس و همکاران،1390).
از آنجا که جهت بهرهبرداری هر چه بهتر از اوقات فراغت بخصوص فعالیتهای بدنی برای معتادین، لزوم ارائه برنامهای که صحیح و منطبق بر نیازها و علایق افراد باشد، انکار ناپذیر است و این برنامهریزی نیازمند پژوهش و مطالعات دقیق و گستردهای در مورد این گروه از افراد جامعه و مشکلات و محدودیتهای آنان میباشد (مرادی،1391). با توجه به اینکه تحقیق حاضر متفاوت از بسیاری از تحقیقات نقش ورزش در موفقیت ترک را از دیدگاه افراد معتادی که درگیر آن هستند میسنجد، امید در این است که بتوان روشهای ترک اعتیاد قابل اجرا و موثرتری را یافت تا از تحمیل هزینههای چند جانبه اعتیاد بر جامعه کاست. پیش بینی میشود تمامی ارگانها و سازماهایی که به نوعی در حال مبارزه با معضل اعتیاد هستند از قبیل: ستاد مبارزه با مواد مخدر، سازمان بهزیستی، دانشگاهها، ادارات تربیت بدنی و …. بتوانند از نتایج این تحقیق بهره ببرند تا بتوانند در راه کاهش عوارض ناشی از اعتیاد و در نهایت درمان اعتیاد موفق و کارآمدتر عمل کنند.
1-4) اهداف تحقیق
1-4-1) هدف کلی
|
[یکشنبه 1398-07-28] [ 12:50:00 ق.ظ ]
|
