بخش اول :کلیات تحقیق: 3
مقدمه. 3
1-1-1-بیان مساله و ضرورت تحقیق. 4
1-1-2-اهداف تحقیق. 4
1-1-3-سوالات تحقیق. 5
الف-سوال اصلی.. 5
سوره بقره دربردارنده چه مفاهیم سیاسی و اجتماعی است؟. 5
1-1-4-فرضیه های تحقیق. 5
1-1-5-روش تحقیق. 6
1-1-6-پیشینه تحقیق. 6
1- کاوند ،دکتر علیرضا، پژوهشنامة علوم و معارف قرآن کریم شمارة 5، زمستان 88. 6
در این مقاله سعی بر آن است تا مفهوم واژۀ «خلیفه » در آیة 30 سورة بقره مورد بررسی قرار گیرد. در این آیه، مراد از «خلیفه » حضرت آدم (ع) و ذریۀ او و مقصود از خلافت،خلافت و نمایندگی آدم(ع) و یا فرزندان او از خداوند است؛ 6
اندیشمندان اسلامی معتقدند که خداوند خواسته است روی زمین موجودی بیافریند که نمایندۀ او باشد، صفاتش پرتوی از صفات پروردگار و مقام و شخصیتش برتر از فرشتگان باشد؛ خواست او این بوده است که تمامی زمین و نعمت هایش را در اختیار چنین انسانی بگذارد تا درجهت کمال از آن بهره برد. 6
2- محمدی،مصطفی (1387) مجموعه مقالات پنجمین همایش امام خمینی (ره) 6
انفاق، واژه گسترده و عامی است که در برگیرنده و مرتبط با برخی واژه ها و مفاهیم مترادف یا جزیی تر است. به طور کلی انفاق در قرآن عبارتست از، هزینه کردن بخشی از نعمت های مادی و معنوی در راه خدا که در پی خود آثار و فواید دنیوی و اخروی خواهد داشت. از طرف دیگر موانع و آفت های مهمی بر سر راه انفاق وجود دارد که ریشه در ضعف ایمان و نیز اختلالات شخصیتی افراد دارد.بی شک شناخت همه این ها گامی مؤثر در جهت خودسازی و بالا بردن سطح فرهنگ جامعه مسلمین است. به همین دلیل شناخت آن ضرورت دارد.بنابراین مقاله حاضر در صدد است تا مفهوم فقهی انفاق را از قرآن استخراج کرده و انفاق را از جهات مختلف مورد بررسی قرار دهد. 6
1-1-7-موانع و مشکلات تحقیق. 7
بخش دوم: مفهوم شناسی.. 7
درآمد. 7
1-2-1- اجتماع. 8
در لغت.. 8
در اصطلاح: 9
1-2-2 سیاست.. 10
در لغت: 10
در اصطلاح: 11
بخش سوم : آشنایی اجمالی با سوره بقره 12
درآمد. 12
1-3-1- محتوای کلی سوره بقره 12
1-3-2- دیگر نام های سوره بقره 12
1-3-3- فضیلت سوره بقره 12
در فضیلت این سوره روایات با اهمیتى در منابع اسلامى نقل شده است؛ از جمله: «وَ سُئِلَ (ص) أَیُّ سُوَرِ الْقُرْآنِ أَفْضَلُ فَقَالَ سُورَةُ الْبَقَرَةِ فَقِیلَ أَیُّ آیَتِهَا أَفْضَلُ فَقَالَ آیَةُ الْکُرْسِی‏»؛ از پیامبر اکرم (ص) پرسیدند کدام‌یک از سوره‌‏هاى قرآن از همه برتر است؟ فرمود: سوره بقره، پرسیدند کدام آیه از آیات سوره بقره افضل است؟ فرمود: آیة الکرسى. 12
به نظر می‌رسد فضیلت و برتری این سوره به خاطر جامعیت آن، و افضل بودن آیة الکرسى به جهت محتواى توحیدى خاص آن باشد. و این منافات ندارد که بعضى از سوره‌‏هاى دیگر قرآن از جهات دیگرى برترى داشته باشند؛ چرا که از دیدگاه‌هاى مختلف به آنها نظر شده است. 13
همچنین از امام سجاد(ع) از پیامبر اکرم(ص) چنین نقل شده است: کسى که چهار آیه از آغاز سوره بقره و آیة الکرسى و دو آیه بعد از آن و سه آیه از آخر آن را بخواند هرگز در جان و مال خود ناخوش‏آیندى نخواهد دید، و شیطان به او نزدیک نمى‌‏شود، و قرآن را فراموش نخواهد کرد. 13
گف

تنی است ثواب‌ها، فضیلت‌ها و پاداش‌هاى مهمى که براى تلاوت قرآن یا سوره‌‏ها و آیات خاصى نقل شده، هرگز مفهومش این نیست که انسان آنها را به صورت ورد بخواند و تنها به گردش زبان قناعت کند. بلکه خواندن قرآن براى فهمیدن، و فهمیدن براى اندیشیدن، و اندیشیدن براى عمل است. 13
اتفاقاً هر فضیلتى درباره سوره‌‏اى یا آیه‌‏اى ذکر شده، تناسب بسیار زیادى با محتواى آن سوره یا آیه دارد. به عنوان نمونه در فضیلت سوره «نور» مى‌‏خوانیم هر کس بر آن مداومت کند، خداوند او و فرزندانش را از آلودگى به «زنا» حفظ مى‌‏کند. این به خاطر آن است که محتواى سوره نور دستورات مهمى در زمینه مبارزه با انحرافات جنسى دارد؛ دستور به تسریع ازدواج افراد مجرد، دستور به حجاب، دستور به ترک چشم‏‌چرانى و نگاه‌هاى هوس‌‏آلود، دستور به ترک شایعه‌‏پراکنى و نسبت‌هاى ناروا، و دستور به اجراى حد شرعى درباره زنان و مردان زنا کار. 13
بدیهى است، اگر محتواى این سوره در جامعه یا خانواده‌‏اى پیاده شود، آن جامعه و خانواده آلوده به زنا نخواهد شد. درست است که خواندن قرآن به هر حال ثواب دارد، ولى ثواب اصلى و آثار سازنده هنگامى خواهد بود که مقدمه‌‏اى براى اندیشه و عمل باشد. 13
1-3-4- تعداد آیات سوره بقره 14
1-3-5- نامگذاری و شان نزول سوره بقره 14
1-3-6- مکان و زمان نزول سوره بقره 14
1-3-7- اوضاع و شرایط نزول سوره بقره 15
درآمد. 24
2-1-  جهاد. 24
2-1-1- معنی لغوی جهاد. 24
2-1-2- معنای اصطلاحی جهاد. 24
2-1-3-اهمیت جهاد. 25
2-1-4- اهمیت جهاد در روایات.. 25
2-1-5- ماهیت جهاد از نگاه قرآن کریم. 27
2-1-6 – مراحل تشریع جهاد. 27
2-1-7 – فلسفه جهاد. 29
2-1-8- دیدگاه جمع میان آیات جهاد و نفی اکراه 37
2-2- داوری.. 39
2-2-1-بررسی لغوی و اصطلاحی.. 39
2-2-1-1-بررسی لغوی.. 39
2-2-1-2- بررسی اصطلاحی.. 40
2-2-2-اصول و مبانی قضاوت بشری.. 41
2-2-3-جواز قضاوت بشری.. 41
2-2-4- عدم حقّانیت داوری های بشری به طور مطلق. 42
2-2-5 -ملاك ها و قواعد داوری بشری.. 43
1 : ملاك ها و قواعد نظری: 43
2: ملاك ها و قواعد عملی: 44

ملاك ها و قواعد داوری باطل. 46
2-2-6 -مصادیق داوری بشری.. 49
2-  مصادیق داوری باطل. 52
2-3-  منافقین.. 54
2-3-1-منافق در لغت.. 54
2-3-2-ویژگیهای منافقین از نظر قرآن. 55
2-3-3 -ترسیم چهره منافقین.. 57
2-3-4 -خدعه‌گری؛خصوصیت دوم منافقین.. 58
2-3-5 – فساد کردن منافقین در زمین.. 59
2-4- حج. 61
2-4-1-حج  در لغت: 61
2-4-2-حج در اصطلاح : 61
2-4-3-آیات 196 تا 203 بقره (مربوط به حج) 61
2-4-4-فرق بین تمام و كمال و مراد از امر به اتمام حج. 63
2-4-5-معناى حج و بیان اقسام آن در اسلام. 64
2-5- قصاص… 65
2-5-1-تعریف لغوی قصاص: 65
2-5-3-ماهیت قصاص… 66
2-5-4-آیات 178 و 179 سوره بقره در مورد قصاص… 66
2-5-5-شرایط قصاص: 67

مساوات در آزادی.. 67
مساوات در كفر و دین.. 67
فقدان رابطه پدر و فرزندی. 68
عدم مهدور الدم بودن مقتول. 68
وجود شرایط تكلیف… 68
2-5-6-ادله اثبات قصاص… 68
2-5-7-شرایط اجرای قصاص… 69

تقاضای اولیاء دم: 69
اذن ولی امر: 69
اذن ولی دم: 69
پرداخت دیه مازاد بر استحقاق: 70
2-5-8- اكراه در قتل. 70
درآمد. 72
3-1- ربا در قرآن و سنت‏ 72
3-1-1-آیه ۲۷۹-276سوره مبارکه البقرة 72
3-1-2-مفهوم لغوی ربا: 73
3-1-3-مفهوم اصطلاحی ربا 74
3-1-4- كیفیت تشریع حرمت ربا در قرآن: 74
3-1-5-آیات 275-281 سوره بقره: 76
3-1-6-مقایسه ربا و انفاق: 77
3-2- سرمایه اجتماعی.. 79
3-2-1-مفهوم لغوی و اصطلاحی سرمایه اجتماعی.. 79
3-2- سرمایه اجتماعی.. 79
3-2-3- ابعاد سرمایه اجتماعی در سوره بقره 81
3-2-3-1- اعتماد اجتماعی.. 81
3-2-3-2- حمایت اجتماعی.. 83
3-3- مشارکت اجتماعی.. 85
3-4- هنجار اجتماعی(رسمی و غیررسمی) 86
3-5- تعاون و همکاری.. 88
3-5-1- تعاون درلغت: 88
3-5-2-تعاون و همکاری در اصطلاح. 88
3-5-3-معتای لغوی بِرّ. 88
3-5-4-لزوم توجه به معنای قرآنی بِرّ. 89
3-5-5-بِرّ؛ مطلق حُسن فعلی یا حُسن فعلی و فاعلی.. 89
3-5-6-بِرّ از دیدگاه قرآن. 89
3-5-7-ابعاد اعتقادی و عملی در بِرّ. 90
3-5-8-مراد از تعاون به بِرّ و تقوی.. 91
3-6-1- تعریف انفاق در لغت.. 92
3-6-2-تعریف انفاق در اصطلاح. 92
3-6-3- ارزش انفاق. 92
3-6-4-انگیزه های انفاق. 94
3-7- روزه 98
3-7-1-آیات سوره بقره در مورد روزه 98
3-7-2-معنای لغوی روزه: 99
3-7-3-روزه در اصطلاح. 99
3-7-4-ویژگیهاى بیانى آیات تشریع روزه 99
3-7-4-1-بیان آیات.. 99
3-8- تغییر قبله : 101
3-8-2-تعریف قبله : 101
3-9- طلاق. 103
3-9-1-آیه 232 -228 سوره بقره 103
3-9-2-طلاق در لغت و اصطلاح : 105
3-10-وصیت.. 108
3-10-1- وصیت در لغت: 108
3-10-2- وصیت در اصطلاح: 108
3-10-3-آیه180و182 سوره بقره 108
3-10-4-وصیت در قرآن. 108
3-10-5-سفارش و موعظه. 109
3-10-5-1- خداوند، برترین موعظه کننده 109
3-10-5-2-. توصیه در سیره پیامبران. 110
3-10-6- وصیت از نگاه فقهی.. 110
3-10-7- انجام وصیت.. 110
3-10-8- توجه به وصیت.. 111
3-10-9-حضور شاهد در ثبت وصیت.. 112
3-10-10- تغییر دادن وصیت.. 112
3-10-11- اصلاح وصیت.. 113
جمع بندی و  نتیجه گیری.. 114
پیشنهاد ها و راهكارها 118
جدول نمایه آیات.. 119
منابع و مآخذ. 121
 
چکیده
ابن تحقیق به موضوع : مفاهیم سیاسی و اجتماعی سوره بقره اختصاص دارد :
نظر به اینکه سوره بقره بزرگترین سوره نازل شده بر پیامبر ختمی مرتبت حضرت محمد (ص) میباشد  و دربردارنده هدف و مقصودی است و از انجا که اهداف و مقاصد سوره هایی از دانش های مهم و تاثیر گذار در فهم ایات وحی است بر همین اساس سوره بقره نیز دارای اهداف و مقاصدی است که بسیاری از حقایق و معارف الهی را برای ما اشکار میگرداند پایان نامه حاضر تلاش دارد تا به روش تحلیلی و توصیفی  به مفاهیم سیاسی و اجتماعی سوره بقره بپردازد مفاهیم سیاسی جهاد ، قضاوت ، منافقین ، حج،قصاص،مساله تغییر قبله … و مفاهیم اجتماعی از جمله تعاون و همکاری  ، ربا ، انفاق ،. بپردازد . آنچه از تحقیق حاضر بدست امده مبین این نکته است که هیچ مسلمانی معذور نیست که نسبت به اصول اعتقادی و فروع دین از آموزه های کتاب مکرم خدا صرف نظر کند و احکام و معارف دینی خود را از آیات نورانی آن در قرآن فرا نگیرد. زیرا آنچه که مورد نیاز انسان است برای زندگی معنوی و مادی  در قرآن بیان شده است که  با به کار بستن این اصول هرگز دین از سیاست جدا نیست کاربرد دارد.
برای محقق شدن اهداف فوق : پایان نامه در 3 فصل تنظیم گردیده است.در فصل اول به کلیات  و مفهوم شناسی  و آشنایی اجمالی با سوره بقره؛ که در سه بخش مجزا با عناوین :بخش اول کلیات تحقیق و بخش دوم مفهوم شناسی و بخش سوم آشنایی اجمالی با سوره بقره .در فصل دوم : به برخی از مفاهیم سیاسی در سوره بقره تحت عناوینی چون : جهاد ، قضاوت ، منافقین ، حج،قصاص،مساله تغییر قبله… و در فصل سوم :به برخی از مفاهیم  اجتماعی در سوره بقره تحت عناوینی چون : تعاون و همکاری  ، ربا ، انفاق وقصاص، روزه ، وصیت و… پرداخته است.و در نهایت با نتیجه گیری و ارائه پیشنهاد و راهکار و جدول نمایه آیات این رساله به پایان میرسد.
واژگان کلیدی : قرآن ، سوره بقره ، سیاست ، اجتماع
 
فصل اول :کلیات و مفهوم شناسی
بخش اول :کلیات تحقیق
بخش دوم : مفهوم شناسی
و
بخش سوم:آشنایی اجمالی با سوره (بقره)
 
بخش اول :کلیات تحقیق:
مقدمه
قرآن كریم دریایی عمیق، موّاج و سرشار از دُرّ و گوهرهای دست یافتنی است، از آن جهت كه هر كسی به فراخور حالش می‏تواند، از آن بهره مند شود، «فسنیسره للیسری» نامیده شده است. ولی تا به حال اندكی از این گوهرهای ناب به دست انسانها رسیده است، خصیصه دیگر قرآن كریم وزانت و سنگینی استدلالهای آن می باشد تا جایی كه به عنوان قول ثقیل سنلقی علیك قولاً ثقیلاَ» خوانده شده است، اما چرا با وجود آسانی فهم و برخورداری از استدلالهای محكم و غیر قابل خدشه آن، تعداد محدودی از این مائده آسمانی بهره مند شده اند؟ زیرا شرط اساسی فهم، درك و دستیابی به قرآن كریم «لایمسه الا المطهـرون» می‏باشـد، بنابراین تا مسلمـانان نتوانند چهره دل را، با آب پاكی و صفا بشویند، نمی توانند غبار مهجوریت از چهرة این گوهر آسمانی بزدایند و به معانی بلند و نورانی آن دست یابند و از گوهرهای نهفته در آن بهره گیرند. هر زمانی كه بحث قرآن كریم به میان می‏آید این سؤال در ذهن آدمی ‏نقش می‏بندد كه آیا قرآن مجید كه دارای بطن های زیادی است، فقط به توحید و آخرت توجه داشته و یا اینكه به مسائل حكومتی، اجتماعی، حقوقی و . . . هم پرداخته و اگر به این مسائل هم توجه نموده تا چه اندازه آن را بسط و گسترش داده است؟!آیات سیاسی و آیات اجتماعی قرآن در دو حوزه کاملاً جدا بررسی می‌شوند، چون حوزه اجتماعیات و سیاسیات دو حوزه مجزاست.[1] در قرآن کریم بیشتر آیاتی که قابلیت تطبیق بر مسائل اجتماعی دارند، مشخص و روشنند، همانند آیات سوره مبارکه حشر که شماری از مسائل اجتماعی در آن‌ها آمده است. لیکن آیات سیاسی قرآن واضح و شفاف نیستند. چه بسا یک آیه شریفه را از جهات گوناگون بتوان تفسیر سیاسی کرد, گرچه در ظاهر هیچ ارتباطی با مسائل سیاسی نداشته باشد. ادعای ما این نیست که در این نوشتار تمام آیات سیاسی قرآن بیان گردیده است؛ بلکه دقت