گفتار اول:مفهوم شناسی،عوامل و پسامدها…………………………………………………….33
الف-تعریف فساد از نظر لغوی……………………………………………………………………33
ب-تعریف فساد بر مبنای افكار عمومیجامعه…………………………………………………..33
ج-تعریف فساد از دیدگاه منافع عمومی……………………………………………………………..34
د-تعریف فساد اقتصادی………………………………………………………………………….34
ه- فساد اقتصادی از نظر قانون…………………………………………………………………….35
گفتار دوم:راهکارهای پیشگیری از فساد اقتصادی……………………………………………..35
الف1- روشهای پیشگیری از فساد اقتصادی………………………………………………….40
ب- پیشگیری اجتماعی از فساد اقتصادی………………………………………………………. 40
ج- پیشگیری در مقررات ملی و فراملی…………………………………………………………41
د-پیشگیری وضعی………………………………………………………………….43
گفتار سوم:عوامل مؤثر بر گسترش فساد اقتصادی…………………………………………….50
الف ـ عوامل اداری و ………………………………………………………………………51
ب ـ عوامل فرهنگی و اجتماعی…………………………………………………………..52
ج ـ عوامل سیاسی………………………………………………………………………..52
د ـ عوامل اقتصادی…………………………………………………………………………52
بخش دوم: فساد اقتصادی در کنوانسیون مریدا وگروه ولسبورگ 2007
گفتار اول:تعریف و تاریخچه کنوانسیون مریدا و گروه ولسبورگ 2007………………. 56
الف-کنوانسیون مریدا………………………………………………………………………56
الف-1- سابقه شکلی…………………………………………………………………………..66
الف-2- سابقه ماهوی…………………………………………………………………………. 70
ب- گروه ولسبورگ کنوانسیون 2007………………………………………………………..72
گفتار دوم- شناخت آثار فساد اقتصادی…………………………………………………..76
الف-نهادهای مستقل و دایمی برای مبارزه با فساد در كشورهای مختلف جهان…………….82
ب- اهداف و فعالیتهای اصلی در یك برنامة كلی ضد فساد………………………………..85
گفتار سوم: بررسی برخی مصادیق فساد اقتصادی………………………………………………87
الف-پولشویی……………………………………………………………………………………….87
الف1-تاریخچه پولشویى……………………………………………………………………….88
الف2-شیوه هاى پولشویى…………………………………………………………….. 90
الف3-مراحل عملیات پولشویى………………………………………………………………91
الف4-اثرات پولشویى بر
اقتصاد………………………………………………………………92
الف5-مبارزه با پولشویى…………………………………………………………………….93
الف6-مبانى بینالمللى مبارزه با پولشویى…………………………………………………95
الف7-ایران و قانون مبارزه با جرم پولشویى………………………………………………..96
ب- رشــوه در روابـط خارجی……………………………………………………………..98
ب1- ارتشای مـقامات سازمانهای بینالمللی……………………………………….98
ب2- رشـــــــــــــوه در بخش خصوصی…………………………………………………..99
ب3-تفاوت رشوه در بخش خصوصی و دولتی………………………………………………99
ج– اختلاس………………………………………………………………………………..100
بند اول – اختلاس اموال در بخش دولتی……………………………………………………100
بند دوم – اختلاس اموال در بخش خصوصی……………………………………………..101
-نتیجه گیری و پیشنهادها
1-نتیجهگیری ……………………………………………………………………………….103
2-پیشنهادها………………………………………………………………………………109
منابع و مواخذ………………………………………………………………………………110
چکیده:
یکی از آسیبهای مهمی که امنیت اقتصادی کشورها را مورد تهدید قرار میدهد، پدیدهی فساد و جرم اقتصادی است. این موضوع به خصوص در مورد کشورهایی که دارای اقتصاد رانتی هستند دارای ابعاد و مظاهر آشکارتری است و حقوق کیفری ایران نشان میدهد که یا اصلاً جرمی با این عنوان فساد اقتصادی در قانون کیفری ایران وجود ندارد یا تحت عنوان دیگری، جرمانگاری شده است و یا قانون کیفری ایران قسمتی از آن جرم را و نه به طور کامل مورد توجه قرار داده است. البته در قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 اشاره شده است که،اخلال در نظام اقتصادی کشور به طور گسترده یکی از مصادیق افساد فی الارض میباشد که در این مورد نیز، قانون نارساست. بررسیها نشان میدهد که پدیدهی فساد و جرم اقتصادی ابتدا امنیت اقتصادی جوامع متأثر میسازد و از سوی دیگر تصور جامعه و جهانی امن و بدون توجه به کارکردهای اقتصاد و روابط اقتصادی، بیهوده و تحقق ناپذیر مینماید.در این پژوهش راهکارهای مبارزه با برخی از مهمترین مصادیق فساد اقتصادی و همچنین کنوانسیونهای مریدا و 2007 بررسی خواهد شد.
مقدمه:
امروزه فعالیت های اقتصادی و تجاری در استقرار و ثبات سیاسی کشورها نقش مهمی را بازی میکنند و معادلات سیاسی دنیا و روابط دو یا چند جانبه کشورها براساس قدرت اقتصادی و بازرگانی آنها رقم میخورد. یکی از بزرگترین دغدغههای جهانی جامعه بشری، نحوه برخورد با جرایم سازمان یافتهی فراملی و ریشه کن کردن این جرایم با همکاری کلیه دولتهای جهان است . گسترش جرایم سازمان یافته فراملی این نکته را به اثبات رسانیده است که نه تنها هیچ دولتی از بلایای آن در امان نیست بلکه به خاطر سازماندهی پیچیده و فرا مرزی آن هیچ دولتی نمیتواند به تنهایی به مقابله و انهدام این شبکهها بپردازد. با ابراز نگرانی از وخامت، مشکلات و تهدیدات ناشی از فساد نسبت به ثبات و امنیت جوامع که به سنتها و ارزشهای دموکراسی، ارزشهای اخلاقی و عدالت لطمه میزند و توسعه پایدار و حاکمیت قانون را به خطر میاندازد؛ با درنظر داشتن این موضوع که پیشگیری و ریشهکنی فساد مسؤولیت تمامی کشورها است و اینکه آنها باید با یکدیگر و با حمایت و دخالت افراد و گروههای خارج از بخش دولتی مثل جامعه مدنی، سازمانهای غیردولتی و سازمانهای جامعه مدار همکاری کنند، البته درصورتی که قرار باشد تلاشهای آنها در این زمینه مؤثر باشد. کنوانسیون مریدا ابزاری سودمند در اختیار دولت و ملتها برای دستیابی به اهداف خود قرار خواهد داد تا عملا ً از شر مصیبتی که همه کشور ها با آن رو به رو هستند و بر روابط میان شهروندان، و نیز روابط بین شهروندان و مقامات تأثیرگذار است، خلاص شوند. این پیمان کمک میکند تا دولتهای مختلف به درک متقابل دست یابند، و یک دستور کار چند شیوهای را که حقوق و وظایف هریک از دولتها وکشورها در آن تعیین گردیده، اتخاذ کنند.
قطعاً عوامل متعدد اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و … در ظهور و بروز مفاسد و جرائم اقتصادی موثر و دخیل هستند که امکان برشماری همه آنها در این مجال مختصر نیست. محققان و صاحب نطران در این زمینه به عوامل موثر بسیاری اشاره داشته اند. رهبر معظم انقلاب در این باره میفرمایند: “اگر دست مفسدان و سوء استفادهکنندگان از امکانات حکومتی قطع نشود و اگر امتیاز طلبان و زیاده خواهان پر مدعا و انحصار جو طرد نشوند و سرمایهگذار و تولیدکننده و اشتغالطلب، همه احساس ناامنی و نومیدی خواهند کرد و کسانی از آن به استفاده از راههای نامشروع و غیر قانونی تشویق خواهند شد(خامنه ای،1380) در این بیانات امتیازطلبی و زیادهخواهی از مولفههای مهم و از عواملی تلقی شده که برخی افراد و گروههای انسانی را به راههای نامشروع و غیرقانونی که از آن به فساد و جرم اقتصادی یاد کردیم، میکشاند.
در همین راستا یکی از اقدامات موثر بینالمللی برای مقابله با فساد اداری و مالی، تصویب کنوانسیون مریدا (کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با فساد مصوب سال 2003 سازمان ملل) را فراهم نموده است. این سند زمینهی یک همکاری بینالمللی برای مبارزه و پیشگیری از فساد را فراهم نموده است. تصویب این کنوانسیون توسط مقنن ایران در تاریخ 20/8/1387 الزاماتی را ایجاد نموده است، زیرا در این کنوانسیون جرمانگاریهای جدیدی صورت پذیرفته و به دولتهای عضو تکلیف شده است. تطبیق جرایم جدید بررسی شده در کنوانسیون با حقوق کیفری ایران نشان میدهد که یا اصلاً جرمی با این عنوان در قانون کیفری ایران وجود ندارد یا تحت عنوان دیگری، جرمانگاری شده است و یا قانون کیفری ایران قسمتی از آن جرم را و نه به طور کامل مورد توجه قرار داده است، که در هر سه مورد الزام مقنن ایران به جرمانگاری این اعمال با موازین فقهی قانون اساسی مغایرتی نخواهد داشت. مقنن با تصویب این جرایم ضمن اینکه قوانین داخلی در ارتباط با مبارزه با فساد اداری و مالی را تکمیل خواهد کرد، در همکاری بین المللی مبارزه با فساد نیز مشارکت خواهد داشت. مریدا نیز در راستای این همکاری بین المللی برای مبارزهی موثر با فساد به تصویب دولتها رسیده است.
کلیات پژوهش
1- بیان مسئله
امروزه یکی از کارکردهای مهم و اجتناب ناپذیر دولت و حاکمیت، ساماندهی اوضاع اقتصادی جامعه و ایجاد شرایطی است که تودههای مردم به نحوی منطقی بتوانند فارغ از دغدغههای طاقت فرسا، به انتظارات مورد نظر خود دست یابند و در این عرصه با کمترین مشکلات مواجه شوند. بروز هرگونه مشکل بغرنجی که لطمات قابل توجه به توانمندی مردم جامعه برای تأمین مطالبات خود وارد نماید تحمل ناپذیر بوده، موجب تراکم نارضایتی و سرخوردگی در جامعه شده و در صورت غفلت از بکارگیری سازوکارهای مهار آن، بسرعت گسترش مییابد که گاهی آثار آن غیر قابل پیش بینی است. مفاسد و جرایم اقتصادی دارای ابعاد و مظاهری در جوامع است که تآثیر مستقیم در ناکارآمد کردن سازوکارهای دولت در تنظیم جریان اقتصاد در عرصه فردی و اجتماعی دارد. در صورتی که آسیبهای آن توسط مدیریت کلان اقتصادی بطور مستمر رصد و کنترل نشود به سرعت به مسئلهای ملی تبدیل شده و هزینههای اجتناب ناپذیری به دنبال خواهد داشت.
موضوع فساد و جرم اقتصادی در متون مختلف به شکلهای متنوعی مورد بررسی قرار گرفته و اغلب از آن با عنوان فساد و جرم مالی یاد نموده شده است و آنرا مترادف با این واژه میدانند. تفاوت جرم با فساد از آنجا نشأت میگیرد که برای جر، قانون مجازات تعیین شده است ولی معیار اثبات فساد وجود مجازات قانونی نیست بلکه انحراف از اخلاق و هنجارهای پذیرفته شده اجتماعی، ملاک تعریف فساد است. در ضمن چون مفاسد و جرائم اقتصادی به واسطهی رفتارهای متقلبانه و تبانی کارکنان دولتی به وقوع میپیوندد، برخی پژوهشگران را واداشته تا آن را در چارچوب فساد اداری ارزیابی نمایند. درسادهترین برداشت فساد اداری به مفهوم فروش مالکیت دولتی یا بهرهبرداری از اموال عمومی توسط بروکراتهای دولت در راستای انتفاع خود یا خویشانشان میباشد. در نظام اداری هر کشوری مجموعهای از قوانین و ضوابط مدون اداری وجود دارند که چارچوب فعالیتهای مجاز بروکراتها را تعیین میکنند، در این صورت هرگونه رفتاری که مغایر با این قوانین و مقررات باشند و انگیزه ارتکاب آنها انتفاع فردی بروکراتها یا دوستان آنها باشد فساد اداری محسوب خواهد شد(خضری، 1381: 6). فساد مالی و اقتصادی عبارت است از کلیه رفتارها و سوء رفتارهایی که موجب اختلال در نظم اقتصادی یا عملکرد بهینه مراکز اقتصادی در مقیاس مختلف از واحدهای کوچک گرفته تا اخلال در اقتصاد کشور میشود.(عباس زادگان،1383: 138) .
یکی از نقاط آسیب پذیر کلیدی که منجر به فساد و جرم اقتصادی میشود جابجایی در مصالح فردی و اجتماعی است، به نحوی که برخی از افراد منافع شخصی خود را بر منافع و مصالح جمعی مقدم بدانند. در همه مکاتب نظری اقتصاد، به منافع و مصالح فرد و جمع توجه شده است که هریک رویکرد متفاوتی به موضوع دارند. در تبیین دیدگاه نظام اقتصادی اسلام در تعارض بین مصالح فرد و جمع، مصالح جمع اولویت دارد(خلیلان، 1384: 308). این معنا زمانی تحقق خواهد یافت که کارکنان دولت و سایر عناصر مرتبط با منابع دولتی، که مسئولیت مدیریت بر اموال و داراییهای عمومی را در اختیار میگیرند، امانت داری نموده و آنها را بر خلاف منافع عمومی، به نفع خود تصاحب ننموده و بهرهبرداری نامشروع ننمایند. از نقاط آسیبپذیر مهم دیگری که منجر به بروز مفاسد و جرایم اقتصادی میشود وجود انحصارات در سامانههای مختلف ساختار حاکمیت میباشد که اغلب از آن به عنوان رانت یاد میشود.
بررسیها نشان میدهد که مفاسد و جرایم اقتصادی که از یک سو ناشی از تهدیدهای عوامل و عناصر خارجی و از سوی دیگر ناشی از ناکارآمدی مدیریت اقتصاد داخلی است، اغلب منجر به بروز فقر، محدودیت و عقب ماندگی میگردد.
ظهور و بروز جرائم و مفاسد اقتصادی در جامعه و فعالیتهای اقتصادی آن امری اجتناب ناپذیر است و در صورت توسعه و افزایش آن، روند فعالیتهای سالم اقتصادی تحت تأثیر قرار میگیرد و جریان تولید، توزیع و مصرف با اخلال مواجه میشود. در همین راستا غفلت و بیتوجهی به کارکردهای جرائم و مفاسد کلان اقتصادی، آسیبها و تهدیدهای قابل توجهی در پیش روی نظام اقتصادی جامعه قرار میدهد و ضمن تضعیف امنیت اقتصادی، موجب تولّد مجرمین و مفسدانی خواهد شد که که خود علّت اصلی بروز حجم زیادی از مجرمین خرد میشوند که از مظاهر نا امنی عمومی در جامعه محسوب میشوند(زمانی، 1388: 52).
[شنبه 1398-07-27] [ 11:06:00 ب.ظ ]
|