چکیده
میراث آن دسته از پدیده های فرهنگی، فکری، ادبی، و … ملّتی است که در طول قرن ها به وجود آمده و زندگی آن ملت را همچون آینه ای صادقانه بیان می دارد. شاید بتوان گفت که میراث یک ملّت از نیرومند ترین و نزدیک ترین وسائل به پژوهش گر است که بتواند با آن، با ملتی آشنا شود. از سویی دیگر ادبیات میدانی است که ادیب می تواند در آن جولان داده و قدرتش را در آفرینش آثاری جاودانه به نمایش بگذارد. در این میان به کار گیری پدیده های میراث از قبیل شخصیّت ها، جای ها، حوادث، و … ادیب و به ویژه شاعر را به رفیع ترین قله های توفیق برساند.
از دیدی دیگر پژوهش های ادبی تطبیقی زمینه را برای محقّق در آشنایی با فرهنگ های مختلف جهان و ایجاد مقارنه میان آن ها باز کرده و موجب می شود که پژوهش گر بر وجوه اشتراک و اختلاف میان ادبیات ملل گوناگون که زندگی و اندیشه ی آنان را انعکاس می دهد، دست یابد و یافته هایش را به دیگران نیز انتقال دهد.
شعر هر دوره ای نشأت یافته از جامعه ایست که در آن به وجود آمده است، با همه ی تلخی ها و شیرینی هایش و از تمامی قشرهای آن. در این میان امل دنقل و مهدی اخوان ثالث، هر دو از شاعرانی هستند که به مسائل اجتماعی و سیاسی زمان اهمیت زیادی قائلند، هرچند که در این راه آزارها و سختی های بسیاری را هم متحمّل شده باشند. آنان برای برگرفتن مایه های فرهنگی، فکری و هنری خود به پدیده های میراث مراجعه کرده اند، و از دیگر سو به خاطر ترس از حکومت سخنشان را به دور از صراحت و از پشت نقاب هایی گفته اند که از پدیده های میراث و اساطیر ساخته اند.
این پژوهش برآن است تا کاربرد پدیده های میراث در شعر امل دنقل و مهدی اخوان ثالث و اسلوب دو شاعر را در این زمینه، همراه با جنبه های اشتراک و اختلافش بررسی کند.
کلید واژه ها:
میراث، ادبیات تطبیقی، شعر معاصر، امل دنقل، مهدی اخوان ثالث.
فهرس الموضوعات
الصفحه
المقدمه ………………………………………………………………………………………….. أ
الفصل الأوّل: المواضیع العامه
1- التراث لغه واصطلاحاً ………………………………………………………………………. 2
1- 1 ” التراث ” لغه ……………………………………………………………………………. 2
2 – 1 ” التراث ” اصطلاحاً …………………………………………………………………….. 3
1 -2 – 1 معنی التراث فی الثقافه العربیه الماضیه ………………………………………………….. 3
2-2- 1 معنی التراث فی الثقافه العربیه الحدیثه وظهوره کمصطلحٍ ثقافی ……………………………3
أ) الحدود الزمنیّه للتراث …………………………………………………………………………. 4
ب) عناصر التراث ………………………………………………………………………………. 4
ج) مستویات التراث ……………………………………………………………………………. 5
د) ضروره النزوع والنظر إلی التراث …………………………………………………………….. 6
3-2- 1 مصطلح “التّراث” فی المعاجم الأجنبیّه ………………………………………………….. 6
4-2 – 1 تعریف ” التراث ” کمصطلح ثقافیّ …………………………………………………….. 7
2- أقسام التراث المستخدم فی الأدب …………………………………………………………….. 7
1-2 أقسام التراث المستخدم فی الأدب العربی المعاصر ……………………………………………. 7
2- 2 أقسام التراث المستخدم فی الأدب الفارسی المعاصر ………………………………………….. 8
3- توظیف التراث فی الشعر العربی المعاصر وفی الشعر الفارسی المعاصر …………………………… 8
1- 3 کیفیه توظیف التراث فی الأدب القدیم والأدب المعاصر …………………………………….. 8
2- 3 عوامل النزوع إلی ” التراث ” وتوظیفه …………………………………………………….. 9
1-2- 3 العوامل السیاسیه والاجتماعیّه ………………………………………………………….. 9
2-2- 3 العامل الثقافی ………………………………………………………………………….. 9
3-2- 3 العامل القومی …………………………………………………………………………. 9
4-2- 3 العامل النفسی ……………………………………………………………………….. 10
5-2- 3 العوامل الفنیه ……………………………………………………………………….. 10
3- 3 مصادر التراث المستخدم فی الشعر العربی المعاصر …………………………………………. 11
1-3- 3 الموروث الدینی ……………………………………………………………………… 11
2-3- 3 الموروث الصّوفی …………………………………………………………………….. 11
3-3- 3 الموروث التاریخی …………………………………………………………………….. 12
4-3- 3 الموروث الأدبی ………………………………………………………………………. 13
5-3- 3 الموروث الفولکلوری ………………………………………………………………… 13
6-3- 3 الموروث الأسطوری …………………………………………………………………. 13
4- 3 مصادر التراث المستخدم فی الشعر الفارسی المعاصر ……………………………………….. 14
1-4- 3 التراث القومی والوطنی ……………………………………………………………… 14
2-4- 3 تراث الأمم الأخری (التراث العالمی) ………………………………………………… 14
3-4- 3 التراث الدینی ……………………………………………………………………….. 15
4-4- 3 الأساطیر الطبیعیه ……………………………………………………………………. 15
5-4- 3 أسطوره المدینه ………………………………………………………………………. 15
6-4- 3 أسطوره المجتمع …………………………………………………………………….. 15
7-4- 3 التراث العرفانی والصوفی …………………………………………………………….. 16
4- حیاه أمل دنقل وشعره …………………………………………………………………….. 16
1- 4 نسب أمل دنقل وولادته وطفولته ………………………………………………………… 16
2- 4 دخوله فی الجامعه والمجتمع ………………………………………………………………. 17
3- 4 زواجه ………………………………………………………………………………….. 17
4-4 وفاته ……………………………………………………………………………………. 18
5- 4 شخصیّته ……………………………………………………………………………….. 18
6- 4 آثاره ……………………………………………………………………………………. 19
7- 4 شعره ………………………………………………………………………………….. 20
1- 7- 4 اتجاهات شعر أمل دنقل …………………………………………………………….. 20
2- 7 – 4 المیزات البارزه فی شعر أمل دُنقل …………………………………………………….. 20
أ) التضمین ……………………………………………………………………………………. 20
ب) استخدام الرموز …………………………………………………………………………… 21
ج) استخدام اللغه الیومیه ……………………………………………………………………… 21
5- حیاه مهدی أخوان ثالث وشعره …………………………………………………………… 22
1- 5 ولادته وطفولته …………………………………………………………………………. 22
2- 5 نشأته الأدبیه …………………………………………………………………………….. 22
3- 5 دخوله فی المجتمع وشؤونه ……………………………………………………………….. 22
4- 5 م.أمید بعد الثوره الإسلامیه ……………………………………………………………… 24
5- 5 وفاته ……………………………………………………………………………………. 24
6- 5 حیاته وشخصیّته ………………………………………………………………………… 24
7- 5 آثاره ……………………………………………………………………………………. 25
أ) فی الشعر ……………………………………………………………………………………. 25
ب) فی النثر ……………………………………………………………………………………. 26
8- 5 شعره …………………………………………………………………………………… 26
6- الظروف السیاسیه والاجتماعیه فی عصر الشاعرین …………………………………………… 29
1- 6 الظروف السیاسیه والاجتماعیه فی عصر أمل دنقل …………………………………………. 29
1- 1- 6 الظروف السیاسیّه …………………………………………………………………… 29
2- 1- 6 الظروف الاجتماعیه …………………………………………………………………..31
2- 6 الظروف السیاسیه والاجتماعیه فی عصر مهدی اخوان ثالث ……………………………….. 32
1-2 – 6 الظروف السیاسیه …………………………………………………………………… 32
2-2 – 6 الظروف الاجتماعیه ………………………………………………………………….. 35
الفصل الثانی: التراث الشعبی فی شعر أمل دنقل ومهدی أخوان ثالث
1- التراث الشعبی فی شعر أمل دنقل …………………………………………………………… 38
1- 1 زرقاء الیمامه (وأیضاً عَنتَره بن شدّاد والملکه الزَبّاء) ……………………………………….. 38
1- 1- 1 شخصیه زرقاء الیمامه فی القصص القدیمه ……………………………………………. 38
2- 1- 1 شخصیه زرقاء الیمامه فی الشعر المعاصر ………………………………………………. 38
3- 1- 1 توظیف أمـــل دنقل شخـصیه زرقاء الیـــمامه واستـدعاءها فی قصیـــده ” البکاء بین یدی زرقاء الیمامه ” ……………………………………………………………………………………….. 39
4 – 1- 1 تحلیل القصیده ……………………………………………………………………… 40
2 – 1 کلیب بن ربیعه (وأیضاً سالم الزیر وجسّاس والیمامه) …………………………………….. 49
3 – 1 الیمامه ………………………………………………………………………………….. 56
4- 1 صلاح الدین ……………………………………………………………………………..58
2 – التراث الشعبی فی شعر مهدی أخوان ثالث …………………………………………………. 62
1 – 2 بهرام …………………………………………………………………………………… 62
2 – 2 بهرام ورجاوند ………………………………………………………………………….. 62
3- 2 زال …………………………………………………………………………………….. 64
4- 2 رستم …………………………………………………………………………………… 66
1 – 4- 2 رستم فی قصیده ” خوان هشتم و آدمک 1 ” …………………………………………. 66
2 – 4 – 2 رستم فی قصیده ” خوان هشتم و آدمک 2 ” …………………………………………. 70
3- 4- 2 رستم فی القصائد الأخری ……………………………………………………………. 71
5- 2 سهراب …………………………………………………………………………………. 72
6- 2 شَغاد ……………………………………………………………………………………. 74
7 – 2 کاوه ی آهنگر(کاوه الحدّاد) …………………………………………………………….. 78
مقارنه توظیف التراث الشعبی فی شعر أمل دنقل ومهدی أخوان ثالث …………………………… 80
الفصل الثالث: التراث الأدبی فی شعر أمل دنقل ومهدی أخوان ثالث
1- التراث الأدبی فی شعر أمل دنقل ……………………………………………………………. 82
1- 1 المتنبّی …………………………………………………………………………………… 82
2- التراث الأدبی فی شعر مهدی أخوان ثالث …………………………………………………… 90
1- 2 دون کیخوطی …………………………………………………………………………… 90
2 – 2 الحافظ …………………………………………………………………………………. 94
3 – 2 خیّام …………………………………………………………………………………… 96
4 – 2 سعدی …………………………………………………………………………………. 96
5 – 2 مسعود سعد ……………………………………………………………………………. 97
6 – 2 منصور الحلّاج ………………………………………………………………………….. 98