1-1. مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………2

1-2. بیان مسئله ………………………………………………………………………………………………………………………………..5

1-3. اهمیت و ضرورت پژوهش …………………………………………………………………………………………………………9

1-3-1. نظری …………………………………………………………………………………………………………………………..9

1-3-2. کاربردی ……………………………………………………………………………………………………………………….9

1-4. اهداف پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………….10

1-4-1. اهداف کلی …………………………………………………………………………………………………………………10

1-4-2. اهداف جزئی ………………………………………………………………………………………………………………10

1-5. سؤال های پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………….10

1-6. تعریف ‌های نظری و عملیاتی مفاهیم و اصطلاحات پژوهش …………………………………………………………11

1-6-1. تعریف مفهومی مفاهیم و اصطلاحات …………………………………………………………………………….11

1-6-2. تعریف عملیاتی مفاهیم و اصطلاحات …………………………………………………………………………….15

فصل دوم : مبانی نظری و پیشینه پژوهش

بخش اول : فرهنگ ایثار و شهادت …………………………………………………………………………………………………….17

2-1. مفهوم شناسی ایثار و شهادت ……………………………………………………………………………………………………17

2-2. فرهنگ ایثار و شهادت در پرتو قرآن ………………………………………………………………………………………….18

2-3. فرهنگ ایثار و شهادت از منظر ائمه اطهار (ع) …………………………………………………………………………….22

2-4. تولید کنندگان گفتمان فرهنگ ایثار و شهادت در جمهوری اسلامی ایران ………………………………………..27

2-4-1. فرهنگ ایثار و شهادت در کلام امام خمینی (ره) ……………………………………………………………………..27

2-4-1-1. ایثار و شهادت، سعادت است ……………………………………………………………………………………27

2-4-1-2. ایثار و شهادت به منزله عزت است …………………………………………………………………………….28

2-4-1-3. ایثار و شهادت، حیات جاودانی است …………………………………………………………………………28

2-4-1-4. ایثار و شهادت، میراث اولیاء است ……………………………………………………………………………..28

2-4-1-5. ایثار و شهادت، آزادی روح است ………………………………………………………………………………29

2-4-1-6. ایثار و شهادت، عامل پیروزی است ……………………………………………………………………………29

2-4-1-7. ایثار و شهادت، سبب رهایی از زندان است …………………………………………………………………29

2-4-1-8 . شهدا از نگاه امام خمینی (ره) …………………………………………………………………………………..30

2-4-1-8-1. ناتوانی از درك مقام شهدا …………………………………………………………………………………….30

2-4-1-8-2. شهدا در محضر خدا …………………………………………………………………………………………….30

2-4-1-8-3. شهدا مهمان خدا ………………………………………………………………………………………………….31

2-4-2. فرهنگ ایثار و شهادت در اندیشه مقام معظم رهبری (مد ظله) ………………………………………………….32

2-4-2-1. مفهوم ایثار ……………………………………………………………………………………………………………..32

2-4-2-2. مفهوم شهادت …………………………………………………………………………………………………………33

2-4-2-3. مفهوم فرهنگ ایثار و شهادت ……………………………………………………………………………………34

2-4-2-4. آثار و پیامدهای فرهنگ ایثار و شهادت ………………………………………………………………………35

2-4-2-4-1. تقرب الهی ………………………………………………………………………………………………………….35

2-4-2-4-2. تقویت تلاش دسته جمعی……………………………………………………………………………………..36

2-4-2-4-3. کسب رضای الهی ……………………………………………………………………………………………….36

2-4-2-4-4. حفظ و تقویت نظام اسلامی ………………………………………………………………………………….37

2-4-2-5. فرهنگ ایثار و شهادت و نقش تربیتی آن در اندیشه مقام معظم رهبری …………………………..38

2-4-2-5-1. خون شهدا عامل مؤثر در مقاومت نسل امروز ………………………………………………………….38

2-4-2-5-2. شهدا عامل تدبیر و عبرت گیری برای نسل جوان …………………………………………………….38

2-4-2-6. نقش دانشگاه شاهد در قبال فرهنگ ایثار و شهادت ……………………………………………………..39

2-4-2-7. فرهنگ ایثار و شهادت و تقویت بنیه علمی …………………………………………………………………39

2-4-3. فرهنگ ایثار و شهادت از نگاه استاد شهید مطهری …………………………………………………………………..40

2-4-3-1. شهادت، نوعی هجرت به سوی خدا …………………………………………………………………………..40

2-4-3-2. مفهوم شناسی شهادت ………………………………………………………………………………………………41

2-4-3-3. جنبه های اجتماعی ایثار و شهادت …………………………………………………………………………….42

2-4-3-4. مقام شهید ……………………………………………………………………………………………………………….43

2-4-3-5. منطق شهید ……………………………………………………………………………………………………………..43

2-4-3-6. تربت شهید …………………………………………………………………………………………………………….44

2-5. کارکردهای فرهنگ ایثار و شهادت …………………………………………………………………………………………….45

2-5-1. ارزش آفرینی ………………………………………………………………………………………………………………45

2-5-2. حماسه سازی ……………………………………………………………………………………………………………..45

2-5-3. کمال بخشی ………………………………………………………………………………………………………………..47

2-5-4. بحران زدایی ……………………………………………………………………………………………………………….48

2-5-5. موج آفرینی و بصیرت بخشی ………………………………………………………………………………………..50

2-5-6. عزت طلبی …………………………………………………………………………………………………………………51

2-5-7. انسانی بودن ………………………………………………………………………………………………………………..52

2-5-8 . دین محوری ………………………………………………………………………………………………………………53

2-5-9. اخلاص و ماندگاری …………………………………………………………………………………………………….54

2-5-10. عدالت طلبی ……………………………………………………………………………………………………………..56

2-5-11. گذشت و فداکاری …………………………………………………………………………………………………….56

2-5-12. آزادی خواهی ……………………………………………………………………………………………………………57

2-5-13. تقوا و پرهیزکاری ………………………………………………………………………………………………………58

2-5-14. مقاومت و سخت کوشی …………………………………………………………………………………………….59

2-5-15. زمان شناسی ……………………………………………………………………………………………………………..59

2-5-16. جامعیت ……………………………………………………………………………………………………………………60

2-6. جلوه های فرهنگ ایثار و شهادت در ایران …………………………………………………………………………………62

2-7. نقش فرهنگ ایثار و شهادت در تقویت امنیت ملی ………………………………………………………………………63

2-8 . الگوی برنامه درسی با رویکرد فرهنگ ایثار و شهادت …………………………………………………………………67

2-9. روش های تربیتی تعمیق فرهنگ ایثار و شهادت در دانش آموزان ………………………………………………….74

2-9-1. ملموس سازی …………………………………………………………………………………………………………….75

2-9-2. تجربی سازی ………………………………………………………………………………………………………………75

2-9-3. آموزش از زبان همسالان ………………………………………………………………………………………………75

2-9-4. تصویرسازی ………………………………………………………………………………………………………………..76

2-9-5. تطابق گفتار و کردار …………………………………………………………………………………………………….76

2-9-6. آموزش گام به گام ……………………………………………………………………………………………………….76

2-9-7. خوشایندسازی …………………………………………………………………………………………………………….77

2-9-8 . بهره گیری از مثال و مصداق ………………………………………………………………………………………..77

بخش دوم : آموزش متوسطه …………………………………………………………………………………………………………….78

2-10. جایگاه آموزش متوسطه در نظام تعلیم و تربیت …………………………………………………………………………78

2-11. اهمیت دوره متوسطه ……………………………………………………………………………………………………………..80

2-12. ابعاد روانشناختی آموزش متوسطه ……………………………………………………………………………………………81

2-13. ابعاد جامعه شناختی آموزش متوسطه ……………………………………………………………………………………….83

2-14. جایگاه نظام اعتقادی و ارزشی جامعه در تعیین اهداف………………………………………………………………..84

2-15. اصول تعیین اهداف………………………………………………………………………………………………………………..85

2-16. هدف در آموزش و پرورش ……………………………………………………………………………………………………86

2-17. اهداف مصوب دوره متوسطه …………………………………………………………………………………………………..87

بخش سوم : پیشینه پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………94

2-18. پیشینه در داخل کشور ……………………………………………………………………………………………………………94

2-19. پیشینه در خارج از ایران ……………………………………………………………………………………………………….109

2-20. جمع بندی ………………………………………………………………………………………………………………………….111

فصل سوم : روش شناسی پژوهش

3-1. روش پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………115

3-2. جامعه پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………115

3-3. روش نمونه گیری و حجم نمونه …………………………………………………………………………………………….116

3-4. ابزارهای گردآوری داده ها ……………………………………………………………………………………………………..117

3-5. روایی و پایایی ………………………………………………………………………………………………………………………119

3-5-1. روایی چارچوب مفهومی …………………………………………………………………………………………….119

3-5-2. پایایی چارچوب مفهومی …………………………………………………………………………………………….119

3-5-3. روایی پرسشنامه ………………………………………………………………………………………………………..120

3-5-4. پایایی پرسشنامه …………………………………………………………………………………………………………120

3-6. مراحل انجام پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………..121

3-6-1. تحلیل اسنادی ……………………………………………………………………………………………………………121

3-6-2. تحلیل محتوا ……………………………………………………………………………………………………………..121

3-6-3. پیمایش……………………………………………………………………………………………………………………..121

3-7. روش تجزیه و تحلیل داده ها ………………………………………………………………………………………………….122

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش

4-1. بررسی سؤال اول پژوهش ………………………………………………………………………………………………………125

4-2. بررسی سؤال دوم پژوهش ………………………………………………………………………………………………………126

4-3. بررسی سؤال سوم پژوهش ……………………………………………………………………………………………………..132

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری

5-1. نتایج بررسی سؤال های پژوهش ……………………………………………………………………………………………..162

5-1-1. نتایج بررسی سؤال اول پژوهش …………………………………………………………………………………..162

5-1-2. نتایج بررسی سؤال دوم پژوهش …………………………………………………………………………………..164

5-1-3. نتایج بررسی سؤال سوم پژوهش ………………………………………………………………………………….165

5-2. پیشنهادهای عملی جهت کاربست یافته های پژوهش …………………………………………………………………173

5-3. عناوین پیشنهادی برای پژوهش های آتی ………………………………………………………………………………….174

5-4. محدودیت های علمی پژوهش ………………………………………………………………………………………………..175

فهرست منابع

الف) منابع فارسی ………………………………………………………………………………………………………………….176

ب) منابع انگلیسی ………………………………………………………………………………………………………………….187

پیوست

پیوست شماره 1 …………………………………………………………………………………………………………………….189

پیوست شماره 2 …………………………………………………………………………………………………………………….191

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                صفحه

جدول شماره 2- 1. کارکردهای فرهنگ ایثار و شهادت ……………………………………………………………………….62

جدول شماره 3-1. توزیع جامعه دبیران دوره متوسطه شهر قم به تفکیک ناحیه آموزشی و جنسیت …………116

جدول شماره 3-2. توزیع نمونه دبیران دوره متوسطه شهر قم به تفکیک ناحیه آموزشی و جنسیت ………….117

جدول شماره 3-3. چارچوب مفهومی محورها و مؤلفه های فرهنگ ایثار و شهادت ………………………………118

جدول شماره 3-4. ضریب آلفای کرونباخ هر یک از ابعاد پرسشنامه ……………………………………………………120

جدول شماره 4-1. چارچوب مفهومی محورها و مؤلفه های فرهنگ ایثار و شهادت ………………………………125

جدول شماره 4-2. تحلیل اهداف مصوب دوره متوسطه به لحاظ میزان توجه به فرهنگ ایثار و شهادت …..127

جدول شماره 4-3. توزیع فراوانی و درصد توجه به فرهنگ ایثار و شهادت به تفکیک اهداف مصوب دوره متوسطه ………………………………………………………………………………………………………………………………………..131

جدول شماره 4-4. توزیع فراوانی و درصد دبیران به تفکیک جنسیت ………………………………………………….133

جدول شماره 4-5. توزیع فراوانی و درصد دبیران به تفکیک سابقه تدریس ………………………………………….134

جدول شماره 4-6. توزیع فراوانی و درصد دبیران به تفکیک رشته تحصیلی …………………………………………135

جدول شماره 4-7. توزیع فراوانی و درصد دبیران به تفکیک سطح تحصیلات ………………………………………136

جدول شماره 4-8 . توزیع فراوانی و درصد دبیران به تفکیک ناحیه آموزشی ………………………………………..137

جدول شماره 4-9. توزیع فراوانی و درصد و میانگین گویه های مربوط به راهکارهای آموزشی ……………..138

جدول شماره 4-10. نتایج آزمون t تك نمونه ای، مقایسه میانگین با میانگین فرضی (3 = m) ………………..140

جدول شماره 4-11. توزیع فراوانی و درصد و میانگین گویه های مربوط به راهکارهای پژوهشی …………..141

جدول شماره 4-12. نتایج آزمون t تك نمونه ای، مقایسه میانگین با میانگین فرضی (3 = m) ………………..143

جدول شماره 4-13. توزیع فراوانی و درصد و میانگین گویه های مربوط به راهکارهای فرهنگی …………….144

جدول شماره 4-14. نتایج آزمون t تك نمونه ای، مقایسه میانگین با میانگین فرضی (3 = m) ………………..146

جدول شماره 4-15. توزیع فراوانی و درصد و میانگین گویه های مربوط به راهکارهای هنری ……………….147

جدول شماره 4-16. نتایج آزمون t تك نمونه ای، مقایسه میانگین با میانگین فرضی (3 = m) ………………..149

جدول شماره 4-17. رتبه بندی میانگین میزان تأثیر راهکارهای چهارگانه بر نهادینه سازی فرهنگ ایثار و شهادت در مدارس ………………………………………………………………………………………………………………………..150

جدول شماره 4-18. خلاصه اطلاعات آزمون فریدمن ………………………………………………………………………..150

جدول شماره 4-19. توزیع فراوانی، میانگین و انحراف معیار سؤال ها به تفكیك جنسیت ………………………152

جدول شماره 4-20. نتایج آزمون t مستقل برای متغیر جنس ……………………………………………………………….152

جدول شماره 4-21. نتایج تحلیل واریانس برای متغیر سابقه تدریس ……………………………………………………153

جدول شماره 4-22. نتایج تحلیل واریانس برای متغیر رشته تحصیلی …………………………………………………..154

جدول شماره 4-23. نتایج تحلیل واریانس برای متغیر سطح تحصیلات ……………………………………………….155

جدول شماره 4-24. نتایج تحلیل واریانس برای متغیر ناحیه آموزشی …………………………………………………..156

جدول شماره 4-25. نتایج تحلیل واریانس چند راهه میزان تأثیر هر یک از راهکارهای مؤثر نهادینه سازی فرهنگ ایثار و شهادت در مدارس با توجه به متغیرهای جمعیت شناختی ……………………………………………..157

جدول شماره 4-26. آزمون زوجی مقایسه میانگین راهکارهای چهارگانه بر حسب جنسیت ……………………157

جدول شماره 4-27. مجموع میانگین راهکارهای مؤثر نهادینه سازی فرهنگ ایثار و شهادت در مدارس از نظر دبیران …………………………………………………………………………………………………………………………………………..158

جدول شماره 4-28. نتایج آزمون t تك نمونه ای، مقایسه میانگین با میانگین فرضی (3 = m) ………………..159

جدول شماره 5-1. جمع بندی نهایی تدوین چارچوب محورها و مؤلفه های فرهنگ ایثار و شهادت ………163

فهرست تصاویر و نمودارها

عنوان                                                                                                                صفحه

شکل شماره 2- 1. فرهنگ ایثار و شهادت در کلام امام خمینی (ره)  …………………………………………………….31

شکل شماره 2- 2. فرهنگ ایثار و شهادت در اندیشه مقام معظم رهبری …………………………………………………40

شکل شماره 2- 3. فرهنگ ایثار و شهادت از نگاه شهید مطهری ……………………………………………………………44

شکل شماره 2- 4. عناصر برنامه درسی مبتنی بر فرهنگ ایثار و شهادت …………………………………………………74

شکل شماره 2- 5. روش های تربیتی تعمیق فرهنگ ایثار و شهادت ………………………………………………………78

شکل شماره 2- 6. جایگاه نظام اعتقادی و ارزشی در تدوین اهداف ………………………………………………………85

شکل شماره 2-7. چارچوب مفهومی فصل دوم پژوهش …………………………………………………………………….113