بسته به اینکه به فلسفه از کدام منظر نگریسته شود ،تعریف خاص خود را خواهد داشت . اگر فلسفه را یک رشته بدانیم متشکل از شاخه های گوناگونی خواهد بود چنان که این امر در مورد سایر رشته های علمی نیز صادق است . مثلا رشته شیمی که به شاخه های متعدد شیمی آلی، معدنی، تجزیه و …. تقسیم می گردد و لذا فلسفه نیز به شاخه های مختلف هستی شناسی[3]  و انسان شناسی بعنوان زیر مجموعه هستی شناسی، شناخت شناسی[4]  و ارزش­شناسی[5]  تقسیم می شود (علوی ، 1386،ص22) . 

در هستی شناسی (یعنی شناختن هستی) از هستی با وجود بحث می شود بدین صورت که سعی می­گردد به سئوالاتی از این قبیل پاسخ داده شود که آیا هستی با وجود حادث است یا قدیم، آیا فقط مادی است یا غیر مادی یا هر دو، آیا دارای خالق و آفریننده است یا خیر، آیا هدفدار است و غیره (علوی ، 1386،صص23-22)  .

اما نویسندگانی هم یافت می شوند که از تأثیر هستی شناسی بر تربیت سخن گفته اند   (ابراهیم زاده، 1369 و خلیلی شورینی ، 1378)  .

به عنوان مثال، یک فیلسوف تربیتی را در نظر بگیرید که در «هستی شناسی» خود معتقد به خداست آیا این اعتماد به خدا نباید در طرز تربیت او در دیدگاه های تربیتی اش مثلاً در اهداف تربیتی او هم منعکس گردد ، لذا اگر اعتقاد به خدا در هستی شناسی بحث می شود ، از تأثیر آن اعتقاد در اهداف تربیتی ، در شاخه» «تأثیر هستی شناسی بر تربیت»  سخن به میان می آید (علوی ، 1386،ص34)  .

برهان جهان شناختی مفهومی عام است و تقریرهای مختلفی از برهان وجود خدا را در بر   می­گیرد (جوادی ،1382 ،ص15)  .

برهان جهان شناختی مفهومی خاص نیست ، بلکه برای اشاره به هر برهانی است که با شروع از مقدمه کلی در باره عالم و با استفاده از اصول فلسفی مانند ا صل جهت کافی یا ا صل علیت ، به اثبات وجود خدای وا حد می­پردازد . پس در واقع ما براهین جهان شناختی متعددی داریم   . (رو[6]، 1998) .

ویلیام رو معتقد است که برهان جهان شناختی برهان پسینی[7]  است . زیرا حداقل یکی از مقدمات آن حقیقتی در باره عالم است ، که از راه تجربه برای انسان مکشوف می شود .

 (پلانتینگا[8]، 1998) معتقد است براهین جهان شناختی از حقیقتی روشن و کلی ، اما پسینی در باره جهان آغاز می شوند ، یعنی از این حقیقت که مثلا موجودات ممکنی وجود دارند ، یا اشیا حرکت می کنند یا دگرگونی می­پذیرند . برهان جهان شناختی درصدد اثبات خدای واحد است که قائم به ذات است .

فلسفه، علم هستی شناسی است ، علم وجودشنـاسی است . در فلسفـه قوانین «هستی» کشف می­شود ، قوانینی که تنها وجودش برای صدق آنها کافی است .  موضوع فلسفه «هستی» یا وجود است  (آموزگار، 1379،ص8)  .

هستی شناسی به بحث از «مطلق وجود» یعنی هستی عاری از هر قیدی می پردازد . به این معنا که بر خلاف علوم که به بررسی ظواهر هستی توجه دارد ، هستی شناسی فلسفی خصایص کلی وجود را بررسی می کند تا نظریه ای جامع درباره «هستی» عرضه کند . برای مثال ، فلسفه در پی آن است که آیا جهان پدیده ای تصادفی است یا نظام علیت بر آن حاکم است ؛ و اگر این گونه است از چه نوع قوانینی پیروی می کند ؟ آیا هستی هدفی دارد ؟ آیا جهان آفریننده ای دارد ؟ اگر بلی، آفریدگار هستی در «هستی» چه موقعیتی دارد ؟ ماهیت وجودی او چیست ؟                  (ابراهیم زاده ، 1369،ص12)  .

هستی شناسی می کوشد خصایص کلی ظواهر وجود را کشف کند تا درباره طبیعت و ماهیت جهان ، نظریه ای اظهار کند و روشن سازد آیا حوادث جهان خود به خود پیدا می شوند یا از یک عده قانون های طبیعی پیروی می کنند ؟ آیا هستی را هدفی است یا هیچ گونه قصد و هدفی در آن وجود ندارد ؟ آیا خدایی آن را آفریده است ؟ این خدا چه صفاتی دارد و ارتباطش با آفریدگار خود چگونه است ؟ آیا وجود صرفاً مادی است یا روحی و یا آمیزه ای از آن دو ؟                (شعاری نژاد ، 1377،ص12) .

هستی شناسی به بحث یا هستی می پردازد و آن را مجرد از زمان و مکان یا هر گونه قیدی مورد مطالعه قرار می دهد. بحث از ماهیت مطلق وجود یا هستی به عهده فلسفه است (مصباح یزدی، 1365،ص21)  .

با توجه به اهمیت فلسفه تعلیم و تربیت ، و مطالعه افکار و آراء دانشمندان در این زمینه ضروری به نظر می رسد و آشنایی با افکار امام محمدغزالی به عنوان یکی از نمایندگان مکتب رئالیسم وتوماس آکویناس به عنوان یکی از نمایندگان مکتب رئالیسم تعقلی دینی که نظریات رئالیستی داشته اند و بررسی دیدگاه های آنان در مقوله هستی شناسی و دلالت های تربیتی آن   می تواند موضوعی مناسب برای این پژوهش بوده و به نظر می رسد که حائز اهمیت باشد و شاید بحث و بررسی آراء این دو شخصیت به نزدیک شدن دیدگاه های اندیشمندان دو دین مقدس اسلام و مسحیت کمک نماید .

به تنظیم و مقایسه اهم اندیشه های دو متفکر بزرگ جهان اسلام و مسیحیت درباره هستی شناسی و دلالت های تربیتی آن پرداخته شده است . سعی شده که با معرفی پژوهش مذکور و ارائه برخی یافته های مهم آن ، نظام هستی بر اساس منابع تفکر دینی ، بعنوان بستری مناسب و کارآمد جهت حل اختلافات احتمالی مطرح شده و پژوهشگران حوزه و دانشگاه را به جستجوی عمیق در گنجینه گرانبهای فرهنگ اسلامی بویژه آثار متفکران مسلمان و ارائه نتایج ارزشمند این تلاش در قالبی نوین فراخواند .

در این راستا گردآوری، بررسی تطبیقی و تنظیم آراء اندیشمندان اخلاقی گامی آغازین ولی اساسی می­باشد .  این «پژوهش» چنین تلاشی را دربارۀ هستی شناسی و دلالت های تربیتی آن از دیدگاه دو متفکر بزرگ جهان اسلام و مسیحیت یعنی ابوحامد غزالی و توماس آکویناس مد نظر قرار داده است که بنابرنظر برخی محققان این دو اندیشمند به اخلاق بارویکردی« عمدتا دینی» هر چند از دو منظر نسبتا متفاوت نگریسته اند .

1-2  بیان مسئله :

اگر همه مسائل مربوط به انسان و جهان پیرامون او را واقعیت های محسوس خارجی تشکیل  می­داد ، انسان براحتی می توانست از طریق علم به حل آنها بپردازد . اما تمام سئوالات انسان محدود به این واقعیت محسوس نیست بلکه مسائل و پدیده های دیگری نیز وجود دارند که او را به مشکل و پاسخ وا می دارند ، مثلاً چرا انسان به وجود آمده است ؟ چرا هستی باید باشد ؟ هستی چگونه پیدا شده است ؟ آیا هستی واقعی و هدف دارد ؟ جایگاه انسان در عالم هستی کجاست ؟ آیا آزاد است یا مجبور ؟ آیا انسان قادر است بداند و می تواند بداند ؟ پاسخ به این سئوالات در علم پیدا نمی شود اگر چه علم ما را در یافتن پاسخ ها کمک می کند اما در نهایت برای حل نهائی آنها ناچار از تفکر و اندیشیدن هستیم .

 

گریز[9] معتقد است شما در واقع اصالتاً فیلسوف هستید سئوالات اساسی و تفکرهای جدی که در طول دوران حیات خود داشته اید در واقع همان کاری است که فلسفه انجام می دهد چنان که تربیت در جریان زندگی انسان نقش مهم و اساسی دارد و هر کس به نحوی از آن برخوردار است و کم و بیش آگاهی هایی از آن دارد از این رو این مفهوم همیشه مورد توجه اکثر دانشمندان، فیلسوفان، روشنفکران و مصلحان اجتماعی حتی شعرا و نویسندگان بوده و هر گروه از آنها از روی تجربیات خود درباره ماهیت و نقش آن به بحث و گفتگو پرداخته اند (ابراهیم زاده ، 1369، ص24)  .

بر طبق نظر آموزگار (1379) فلسفه اندیشیدن به هستی است و انسان خود واجد هستی است و انسان است که به جهان می اندیشد . بنابراین فلسفه از انسان نشأت می گیرد و انسان خود موضوع فلسفه است. از نظر دیوئی انسان بعد عملی فلسفه است  ، لذا رجعت فلسفه و تربیت، هر دو به انسان است .

بررسی ریشه های تفکر اسلامی در زمینه های تربیتی چنان که رهبر انقلاب (8/9/1360) در دیدار با جمعی از دانشجویان می­فرمایند «اسلام عمیق از همه جا و از همه مکتب­ها راجع به امور انسانی و امور تربیتی مطلب دارد که در رأس مسائل اسلام است»(جوادی ،1382،ص26) . 

لذا تعلیم و تربیت با دنیای اندیشه و هم با فعالیت های عملی سر و کار دارد . عقاید خوب به کردار خوب رهنمون می شود و اعمال نیکو نیز اندیشه های خوب را به دنبال دارد ، لذا تربیت یک فعالیت کاملاًعقلانی ، منطقی و اساسی است . چاره جویی مبانی نظری رفتارهای تربیتی در کنار الگوهای عملی می تواند نظام تربیتی مقتضی را ارائه کند که افراد تربیت یافته این نظام خود جوش بهترین انسان ها و الگوها و الگوی نسل های بعدی قرار می گیرند (کانت[10] ، ترجمه شکوهی، 1372،ص18)  .

در خصوص ارتباط بین فلسفه و تربیت دیوئی[11] چنین می گوید : فلسفه و تربیت آنچنان رابطه نزدیکی با هم دارند که می توان فلسفه را نظریه کلی تربیت نامید (ابراهیم زاده، 1385، ص 58) .

در بیان اینکه که آیا بین فلسفه و تربیت ارتباطی وجود دارد یا نه نظریه های متفاوتی ارائه شده از جمله اینکه تربیت در تدوین نظریه ها، انتخاب موضوعات و حتی روش شناسی[12]  خود از  نظریه های فلسفی کمک می گیرد. بطور مثال برای روشن شدن مفاهیمی از قبیل هستی، ماهیت انسان، سرانجام سعادت و خوشبختی، باید از اندیشه های فلسفی کمک گیرد یا این که تربیت با استفاده از یافته های فلسفی دلایل متقن برای عمل تربیتی استنتاج کند (ابراهیم زاده، 1385، ص 58).

نقش تعلیم و تربیت در جهان امروز بر کسی پوشیده نیست . انسان به دلیل ویژگی         تربیت­پذیری از سایر مخلوقات متمایز شده و گوهر او تنها با تربیت به کمال می رسد . ارزش آدمی را  نیز می توان به میزان بر خورداری او از تعلیم و تربیت مشخص کرد . اگر بخواهیم برای تربیت نسل امروز طرح و برنامه ای مدون داشته باشیم ، باید از نظریات و توصیه های دانشمندان پیشین بهره ببریم .کمال مطلوب آدمی و اصول روش های جدید تربیت را می توان به عنوان الگوئی از خلال آراء قدمای عالی قدری چون غزالی و آکویناس باز یافت ، لذا به این دلیل موضوع تطبیقی انتخاب شده است که از بررسی آثار بجا مانده از این دو صاحب نظر، در زمینه هستی شناسی و دلالت های تربیتی آن، امکان بررسی تحلیلی عمیق تری فراهم  می آید که        می تواند به پیشبرد اهداف تعلیم و تربیت کمک شایانی نماید  و لذا جا دارد که همه اندیشمندان و هر کس به اندازه توان خود در این راستا تلاش نماید .

در واقع بررسی دیدگاه های دو متفکر مختلف و بررسی وجوه تشابه و تفاوت نظرات آنان از اهمیت ویژه­ای برخوردار است چون نتیجه تحقیق مبنائی برای ادامه تحقیقات و پژوهش ها گردد .

با بررسی های نقطه نظرات غزالی و آکویناس می توان ادعا کرد که این نقطه نظرات می تواند مبنائی برای نزدیک شدن  فلسفه اسلام و مسیحیت باشد . نگارنده معتقد است که  نظرات فلسفی مشترک می تواند مورد استفاده فلاسفه مسلمان و مسیحی سراسر دنیا قرار گیرد .

فلسفه شامل حوزه های اصلی است که عبارتند از هستی شناسی ، انسان شناسی به عنوان زیر مجموعه هستی شناختی ، شناخت شناسی و ارزش شناسی است .

در این پژوهش محقق بر آن است که به بررسی تطبیقی هستی شناسی و دلالت های تربیتی آن از دیدگاه امام محمد غزالی به عنوان یک فیلسوف رئالیستی و توماس آکویناس به عنوان طرفدار رئالیسم تعقلی دینی بپردازد . سپس محقق قصد دارد که  آراء آنان را در شاخه های هستی شناسی مورد بررسی قرار داده و سپس دلالت های ضمنی و استلزامات تربیتی مربوط را استخراج و در نهایت به وجوه تفاوت و تشابه هستی شناسی و دلالت های تربیتی آن از دیدگاه امام محمد غزالی و توماس آکویناس بپردازد .

 به هر حال، امید است پژوهشگران علاقمند به این خلاء پژوهشی در زمینه ارائه افکار متفکران اسلام ناب به جهان امروز توجه جدی نموده و با تلاش مضاعف سعی در جبران آن نمایند .

1-3  اهداف تحقیق :

الف-اهداف کلی تحقیق :

1- تبیین وجوه تشابه و تفاوت دیدگاه های امام محمد غزالی وتوماس آکویناس در خصوص «هستی شناسی»  .

2- تبیین وجوه تشابه و تفاوت دیدگاه های امام محمد غزالی و توماس آکویناس در خصوص«دلالت های تربیتی هستی شناسی» .

ب- اهداف جزئی تحقیق :

1- تبیین وجوه تشابه و تفاوت دیدگاه های امام محمد غزالی وتوماس آکویناس در خصوص     «جهان شناسی» .

 

 

 

فهرست مطالب

فهرست مطالب                                                                                                     صفحه

مقدمه …………………………………………………………………………………..  1

فصل اول: کلیات و مفاهیم

1.1. کلیات ……………………………………………………………………. 4

1.1.1. بیان مسئله ………………………………………………. 4

1.1.2اهمیت وضرورت تحقیق…………………………………. 5

1.1.3. پیشینه تحقیق…………………………………………….. 6

1.1.4واقع­بینی و آرمان­گرایی در بستر تاریخ…………………… 7

1.1.5 سؤالات تحقیق……………………………………………. 9

1.1.6. فرضیات تحقیق…………………………………………. 9

1.1.7. شیوه­ی تحقیق و نگارش…………………………………. 10

1.2. مفاهیم……………………………………………………………………. 10

1.2.1. واقعیت…………………………………………………… 11

2.2.1 واقع­بینی………………………………………………….. 11

3.2.1. نسبت سنجی…………………………………………….. 13

4.2.1. آرمان و آرمان­گرایی…………………………………….. 14

5.2.1. عقل……………………………………………………… 16

فصل دوم: مبانی واقع بینی وآرمان­گرایی از دیدگاه امام علی ×

مقدمه ………………………………………………………………………….. 19

2.1. مبانی خداشناختی واقع بینی وآرمان­گرایی در نهج­البلاغه………………. 19

2.1.1.الوهیت…………………………………………………… 20

2.1.2. ازلیت و ابدیت…………………………………………… 23

2.1.2.1. علم ازلی…………………………………. 24

2.1.2.2.قدرت گسترده…………………………….. 26

2.1.2.3. حکمت الهی…………………………………………… 27

2.1.3. ربوبیت …………………………………………………. 30

2.1.3.1. ربوبیت تکوینی ………………………………………. 31

2.1.3.2. ربوبیت تشریعی ……………………………………… 34

2.2. مبانی انسان شناختی واقع بینی وآرمان گرایی در نهج البلاغه………….. 36

1.2.2.فطرت……………………………………………………. 39

2.2.2.تقوا……………………………………………………….. 43

3.2.2.بصیرت …………………………………………………. 45

4.2.2.تعقّل………………………………………………………. 47

5.2.2.عمل صالح……………………………………………….. 48

نتیجه فصل…………………………………………………………………….. 50

 

فصل سوم: بررسی و تبیین واقع­بینی از دیدگاه امام علی ×

مقدمه…………………………………………………………………………… 53

3.1. واقع­بینی در قرآن ………………………………………………………. 54

2.3. واقع بینی در نهج البلاغه……………………………………………….. 56

3.3. عوامل دستیابی به واقع بینی…………………………………………….. 59

3.1.3. ذکر حق………………………………………………….. 59

3.2.3. خود سازی………………………………………………. 60

3.3.3. تقوا………………………………………………………. 62

3.4.3.. گرایش سالم…………………………………………….. 64

3.5.3. تلاوت قرآن……………………………………………… 65

3.3.6.بهره گیری از ابزار شناخت …………………………….. 66

4.3. آثار واقع بینی……………………………………………………………. 67

4.1.3. بدعت گریزی……………………………………………. 68

4.2.3. شهامت…………………………………………………… 69

4.3.3. قاطعیت و جسارت انقلابی………………………………. 70

4.4.3. حرکت سنجیده…………………………………………… 72

5.3. موانع واقع بینی…………………………………………………………. 74

5.1.3. موانع درونی…………………………………………….. 74

3.5.1.1. وابستگی های مادی …………………….. 74

5.1.2.3. وابستگی‌ها و سوگیری‌های عاطفی……… 76

5.1.3.3. پیروی از هواهای نفسانی……………….. 77

5.1.4.3. آرزوهای طولانی……………………….. 78

5.2.3. موانع بیرونی……………………………………………. 79

5.2.1.3. شبهه­ها…………………………………… 79

5.2.2.3. فتنه­ها……………………………………. 82

نتیجه فصل…………………………………………………………………….. 87

 

فصل چهارم: بررسی و تبیین آرمان­گرایی از دیدگاه امام علی ×

مقدمه…………………………………………………………………………… 91

1.4. نقش آرمان­گرایی در زندگی……………………………………………… 93

2.4. آرمان­گرایی در قرآن…………………………………………………….. 96

3.4. آرمان­گرایی در نهج البلاغه……………………………………………… 99

4.4. عوامل دستیابی به آرمان­ها در نهج البلاغه……………………………… 100

4.1.4. اقامه و احیای حق و دفع باطل………………………….. 100

4.2.4. اصلاح نفس……………………………………………… 101

4.3.4. آزاداندیشی………………………………………………. 102

4.4.4. قاطعیت در مبارزات حق طلبانه………………………… 104

4.5.4. شایسته سالارى………………………………………….. 105

4.6.4. اصلاح جامعه اسلامی…………………………………… 106

4.4.7. خنثی سازی فتنه ها و شبهه ها………………………….. 109

5.4. آثار آرمان­گرایی در نهج البلاغه………………………………………… 112

5.1.4. اجرای حدود الهی……………………………………….. 112

5.2.4. حفظ كرامت انسانى……………………………………… 113

5.3.4. تأمین سعادت مادى و معنوى…………………………….. 115

5.4.4. خود کفایی……………………………………………….. 116

5.5.4. وحدت سیاسی……………………………………………. 117

5.6.4. تأمین رفاه عمومى……………………………………….. 119

5.7.4.تأمین امنیّت………………………………………………. 120

5.8.4. تحقق عدالت…………………………………………….. 121

5.9.4. کسب رضایت عامه مردم……………………………….. 122

6.4. موانع آرمان­گرایی در نهج البلاغه………………………………………. 125

6.1.4. غفلت از یاد خدا…………………………………………. 125

6.2.4. یک جانبه نگری………………………………………… 126

6.3.4. خود محوری…………………………………………….. 127

6.4.4. تفرقه…………………………………………………….. 128

6.5.4. سستی وتنبلی……………………………………………. 129

6.6.4. پیروی ازهواهای نفسانی………………………………… 130

6.7.4. عصبیّت…………………………………………………. 131

6.8.4. تقلید کورکورانه از نیاکان……………………………….. 133

6.9.4. نافرمانی از رهبر……………………………………….. 134

6.10.4. بروز فتنه­ها وشبهه­ها………………………………….. 136

6.11.4. حاکمیت فرهنگ استکباری……………………………. 137

نتیجه فصل…………………………………………………………………….. 139

فصل پنجم: نسبت­سنجی واقع­بینی و آرمان­گرایی در نهج­البلاغه

مقدمه…………………………………………………………………………… 146

5.1. فرآیند تحقق آرمان­ها نسبت واقعیات…………………………………….. 146

5.2. نسبت واقع بینی امام علی × با آرمان گرایی در سکوت25 ساله حضرت          147

5.2.1. سفارش پیامبر اعظم ’…………………………………… 151

5.2.2. حفظ وحدت جامعه اسلامی………………………………. 153

5.2.3. پیدایش مرتدین و پیامبران دروغین……………………… 153

5.2.4. کمی یاران و حامیان ……………………………………. 154

5.2.5. حفظ کیان و بقای اسلام………………………………….. 155

5.2.6.عوامی مردم و احیای فرهنگ قبیله­ای…………………… 156

5.2.7. سرعت بیعت و شدت عمل اصحاب سقیفه……………… 156

5.2.8. نگه­داشتن حرمت دین……………………………………. .157

5.3. نسبت واقع­بینی امام علی × با آرمان­گرایی در دورۀ حکومت پنچ سالۀ حضرت    158

5.3.1. مشروعیت ……………………………………………………………. 158

5.3.2.مقبولیت………………………………………………………………… 159

نتیجه فصل…………………………………………………………………….. 160

فصل پایانی: نتایج و پیشنهادها

نتایج……………………………………………………………………………. 163

پیشنهادها………………………………………………………………………. 166

منابع :

منابع فارسی……………………………………………………………………. 168

منابع عربی……………………………………………………………………. 172

مقالات…………………………………………………………………………. 174

مجلات…………………………………………………………………………. 174

نرم­افزار­ها……………………………………………………………………… 174

سایت­ها………………………………………………………………………… 175

مقدمه

اسلام دینی حقیقت­گرا و واقع­بین است به این معنا که درجستجوی حقیقت به عنوان آرمان، تلاش مردمان را سامان و جهت ­بخشده و به آنان آموزش می­دهد. از این رو، امام علی × در نهج­البلاغه نیز به پیروی از قرآن به در موقعیت­های مناسب به بیان واقعیت در عرصه­های مختلف پرداخته است تا مردم با شناخت واقعیت­ها و بر پایۀ آن­ها حرکت و تلاش خود را تنظیم و برنامه­ریزی کنند؛ زیرا بدون شناخت واقعیات، توانایی ها و استعدادهای موجود، نمی­توان حرکت رو به حقیقت را به­درستی برنامه­ریزی کرد و به اهداف آرمانی دست یافت.

درحقیقت، آرمان، گم­شدۀ انسان مؤمن بوده و باید برای دستیابی به آرمان­ها در واقعیت، یک فرآیند زمانی لازم باشد تا با شناسایی عوامل، آثار و موانع واقع بینی، گام­های اساسی در جهت رسیدن به آرمان­های الهی برداشته شود.

البته در نگرش قرآنی، به اصول دوگانۀ واقع­بینی در عین حقیقت­گرایی توجه خاص شده و می­شود. رهبران اسلامی در این نگرش، انسان­های ذهن­گرا و ایده­آلیست محض نیستند؛ در عین حال انسان­های رئالیست و واقع­گرای صرف نیز نمی­باشند. آنان به جای واقع­گرایی به واقع­بینی توجه داشته و آن را از اصول اساسی و بنیادین حرکت خود قرار می­دهند. آنان هم­چنین به حقایق هستی توجه دارند. حقایقی که در تفاسیر قرآنی با آن­ها آشنا شده­اند. این حقایق، از حقیقت یگانه­ای سرچشمه می­گیرد و آن حقّ محض است که خداوند یگانه و یکتاست. از این سرچشمه همۀ حقایق شناخته ­می­شود و گرایش به سوی آن به عنوان ایده­آل و آرمان در برنامۀ مسلمان مؤمن قرار می­گیرد. این­گونه است که واقع­گرایی جای خود را به حقیقت­گرایی و حقیقت­بینی جای خود

را به واقع­بینی می­دهد. از این روست که پاسخ­های قرآن، اسلام و رهبران آن بر پایۀ واقعیت­بینی و حقیقت گرایی شکل و سامان می­یابد.

ازاین روی، لازم به ذکر است، مراد این پایان نامه بررسی مصادیق عینی واقع­بینی وآرمان­گرایی درنهج­البلاغه بوده، و منظور ما در این پژوهش، بررسی مبانی نظری و فلسفی مطرح شده در فلسفۀ یونان قدیم و نظریات رئالسیم(واقع گرایی)، ایدآلیسم (آرمان­گرایی) غرب که در قرن هجدهم به اوج خود در عالم سیاست رسید، نیست.

در آموزه­های دینی ما به­خصوص در نهج­البلاغه بعد از قرآن توجه خاصی به واقع­بینی و آرمان­گرایی شده است. البته جهت­دادن واقعیات به سوی آرمان­های حقیقی نمی­تواند یک شبه و به یکبار انجام پذیرد.

بررسی و مطالعه دقیق تاریخ زندگی پیشوایان دین، این امر را روشن می­سازد که ائمۀ دین با واقع­بینی، در پی حقیقت آرمانی خود، جامعه را سامان و سازمان داده­اند. لذا در این پژوهش تلاش کرده­ایم که با بررسی نهج­البلاغه، ابتدا به تبیین واقع­بینی و آرمان­گرایی در این کتاب بپردازیم و سپس، نسبت آن دو با هم سنجیده، تا میزان تحقق آرمان­ها در واقعیات با تکیه بر نهج­البلاغه مورد بررسی و شناسایی قرار گیرد تا إن­شاءالله به عنایت خداوند متعال و ائمه اطهار، به درکی از اقیانوس بی­کران نهج­البلاغه دست­یافته و به این معرفت برسیم که آن حضرت با توجه به اصل واقع­بینی و حقیقت­گرایی چگونه عمل کرده­اند و اهداف اسلام و قرآن را به سوی آرمان­های الهی پیش برده­اند.

 

 

 

 

 

عوارض جانبی کمتر، عدم مقاومت پاتوژنی، پایین بودن هزینه تولید، تجزیه شدن در خاک و عدم آلودگی محیط زیست می‌تواند به عنوان جایگزین مناسب سموم شیمیایی مطرح شود (قاسمی[2]، 2010).
یكی از مهم‌ترین عوامل محدودكننده تولید، بیماری‌های گیاهی هستند. هر ساله بخش قابل توجهی از تولیدات گیاهی در اثر بیماری‌های گیاهی از بین می‌روند و این در حالی است كه بیش از 800 میلیون نفر در جهان از غذای كافی برخوردار نیستند. تركیبات شیمیایی كه به صورت مصنوعی تولید می‌شوند، علاوه بر آلودگی‌های زیست محیطی، سلامت بشر را نیز تهدید می‌كنند (افضل[3] و همکاران، 1997).
متأسفانه اغلب رویكرد‌هایی كه طی یكی دو قرن اخیر در كشاورزی اتخاذ شده با تولید پایدار، مغایرت دارد. استفاده مكرر و بی‌رویه از تركیبات شیمیایی، علاوه بر آلودگی محیط زیست، موجب بروز پدیده مقاومت در برابر آفت كش‌ها شده و در نتیجه پتانسیل خسارت آفرینی عوامل بیماری‌زا را به شدت افزایش می‌دهد (نارایان[4] سامی، 2002).
عوامل بیماری‌زای گیاهی در مقابل مواد شیمیایی آفت­کش مقاومت نشان می‌دهند و هر روز شاهد افزایش تعداد عوامل بیماری‌زای مقاوم به آنها هستیم، بنابراین نیاز به پژوهش در راستای کشف مواد جدید ضدقارچی که تجدید شونده سازگار با محیط زیست و به آسانی قابل تهیه باشد ضروری می‌نماید (رمضانی[5] و همکاران، 2002).
کنترل زیستی عوامل بیماری‌زای گیاهی با هدف کاهش اثرات خطرناك آفت‌کش‌های شیمیایی از جمله تهدید سلامتی بشر، آلودگی محیط زیست، از بین بردن موجودات غیر هدف و پیدایش عوامل بیماری­زای مقاوم یک اولویت می‌باشد. در این راستا استفاده از پتانسیل ضد میکروبی متابولیت‌های گیاهی، طی سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. مبارزه بیولوژیک به‌عنوان یک پدیده جدید چشم اندازه مناسبی را از خود نشان داده است. کشور پهناور ایران نیز به دلیل داشتن گذشته درخشان در زمینه دانش گیاهان دارویی، شرایط اقلیمی و اکولوژیک متنوع و وجود تنوع گونه‌ای و ژنتیکی فراوان گیاهی از شرایط بسیار مطلوبی در زمینه توسعه دانش گیاهان دارویی و تولید داروهای گیاهی در جهان برخوردار است (عبدالمالکی[6] و همکاران، 2011).
استفاده از تركیبات طبیعی در كنترل آفات و بیماری‌های گیاهی، یكی از راهكارهای كاهش مخاطرات زیست محیطی است. دراین راستا، پژوهش‌گران زیادی در سال‌های اخیر به مطالعه اثرات ضدباكتریایی، ضدقارچی و حشره­كشی اسانس‌ها و عصاره‌های گیاهی پرداخته‌اند (علام[7] و همکاران، 2007).
گیاهان معمولا توانایی دفاع از خود را با تولید انواع متابولیت‌های ثانویه شامل آلکالوئید‌ها، ترپنوئیدها، استروئیدها و دیگر ترکیبات آروماتیک که احتمالا برای دشمنان آنها نا مطلوب و یا حتی سمی‌اند را به‌دست آورده‌اند (لیو[8] و همکاران، 2001).
گیاهان بالغ بر هزار متابولیت ثانویه طبیعی با وزن مولکولی پائین تولید می‌کنند (دیکسون[9]، 2001). شناخت و بررسی این متابولیت‌ها می‌تواند كمك مؤثری به كنترل آفات و امراض بنماید (ازلان[10] و همکاران، 2003).
پژوهش‌ها نشان می‌دهد که برخی از این ترکیبات می‌تواند برای کنترل عوامل بیماری‌زای گیاهی و یا حداقل به عنوان مدلی برای ساخت ترکیبات آفت­کش‌های جدید مورد استفاده قرار گیرند (رسولی[11] و میرمصطفی، 2002).
مطالعه در زمینه وظایف این تركیبات در گیاهان، یك موضوع جذاب و مهم برای بسیاری از پروژه‌های تحقیقاتی شده است و نقش­های اكولوژیكی تعدادی از این تركیبات مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است، با مطالعاتی كه تاكنون صورت گرفته است، به نظر می‌رسد كه متابولیت‌های ثانویه، به عنوان موادی طبیعی، نقش های اكولوژیكی مهمی در واكنش‌های دفاعی گیاهان دارند. بسیاری از متابولیت‌ها در دفاع گیاه در مقابل آفات و امراض مؤثر می‌باشند (کاون[12]، 1999).
اسانس‌ها عصاره‌های گیاهی دارای تركیباتی با فعالیت‌های زیستی متفاوت هستند (رودریگویز[13] و همکاران، 2005).
در سال‌های اخیر شرکت‌های تجاری از نتایج یافته‌های پژوهشی در مورد خواص آفت­کشی اسانس‌های گیاهی استفاده نموده و ترکیبات آفت­کشی را به بازار عرضه نموده­اند (لیو و همکاران، 2001).
استفاده از پتانسیل بالقوه مواد بیولوژیکی با اثرات ضدباکتریایی، ضدقارچی و حشره­کشی مورد توجه محققین زیادی قرار گرفته است (مویما[14] و همکاران، 2004).
تا کنون فعالیت ضد میكروبی و حشره­كشی اسانس و عصاره چندین گونه گیاه به خوبی شناخته شده و مورد استفاده قرار گرفته­اند، این روش مطالعه در مورد تركیبات طبیعی كه ممكن است منجر به كشف عوامل موثر در كنترل عوامل بیماری­زای گیاهی (باكتری­ها و قارچ­ها) شود، از اهمیت بسیار برخوردار است. اسانس­های گیاهی گروهی از مواد موثره موجود در گیاهان هستند که خاصیت محافظت کنندگی بسیاری از آنها در برابر قارچ­ها، باکتری­ها، ویروس­ها و انگل­ها از دیرباز شناخته شده و مورد استفاده قرار گرفته است. در سال­های اخیر به دلیل افزایش علاقه به مواد طبیعی و بالا رفتن سطح آگاهی مردم محققین با جدیت بیشتری به مسئله استفاده از اسانس­ها و عصاره­ها پرداختند (عبدالملکی و همکاران، 1389).
قارچ Macrophomina phaseolina (Tassi) Goidanich بیمارگر تعداد زیادی از گونه­های وحشی و زراعی در نواحی گرمسیری جهان می­باشد و عامل بیماری پوسیدگی زغالی، بلایت برگی، بلایت ساقه و مرگ گیاهچه است. قارچ عامل بیماری اولین بار در سال

 

1901 توسط تسائی به نام Macrophomina phaseolina معروف گردید. سپس دانشمندان دیگر بر اساس خصوصیات مرفولوژیکی نام­های متفاوتی را برای آن در نظر گرفتند معتبرترین نام انتخاب شده برای این قارچ Macrophomina phaseolina می­باشد که توسط گویدانیچ در سال 1974 انتخاب شد (بلانکولوپز[15] و جیمنزدیاز، 1983).
تاکنون از روش‌های مختلفی به منظور کنترل بیولوژیک قارچ ماکروفومینا فازالینا (Macrophomina phaseolina) استفاده شده است. یکی از موثرترین روش‌ها، استفاده از عصاره‌های گیاهان مختلف در کنترل این قارچ بوده است.
این مطالعه با هدف ارزیابی اثرات ضد قارچی چهار اسانس گیاهی شامل (رزماری، نعناع فلفلی، رازیانه اکالیپتوس) و همچنین اثر بازدارندگی نانو سیلور برقارچ ماکروفومینا انجام گرفت.
بسیاری از مواد موثره گیاهان دارای جنبه دفاعی مستقیم یا غیرمستقیم هستند. با این حال تأثیر آسیب‌های مکانیکی و شیمیایی مثل زخم‌ها، آلودگی‌های ناشی از حیوانات شکارگر و علف­کش‌ها برعملکرد و اجزای متابولیت‌های ثانوی کمتر بررسی شده است. در شرایط طبیعی گیاهان متابولیت‌های خاصی تولید می‌کنند و زمانی که تحت تأثیر یک آسیب شیمیایی یا مکانیکی قرار گیرند تولید متابولیکی گیاه تغییر می‌کند و ممکن است ترکیبات جدیدی تولید کنند که نقش محافظتی در برابر آسیب وارده داشته باشند و به عنوان یک تولید القاء شده بررسی می­شود. در Pinus pinaster مطالعات نشان داده است که بعد از زخم­زنی عملکرد اسانس گیاه 5/2 برابر افزایش می‌یابد. ضمن اینکه مایه­کوبی با میسیلیوم به افزایش 60 برابری عملکرد اسانس منتهی می‌شود. علاوه بر این افزودن میسیلیوم تغییرات معنی‌داری در درصد اجزای اصلی اسانس ایجاد می‌کند. بررسی تأثیر علف­کش‌ها بر نمو کرک‌ها و تولید کآزولن در بومادران نشان داده است که چندین نوع علف­کش نمو غده­های ترشحی کرک را به تأخیر انداخته و کرک‌هایی با تعداد سلول‌های 2 تا 3 برابر حالت طبیعی ایجاد می‌کنند. تولید آمازولن نیز مخصوصاً زمانی که 2-4-D، دی کامبا و تریازین استفاده شد کاهش یافت (فیگوئریدو[16] و همكاران، 2008).
حمله پاتوژن­ها و آفات باعث ضعیف شدن گیاه می‌شود و بیومس را در واحد سطح کاهش می‌دهد. برای مثال قارچ خاکزی Verticilium dahlias عامل محدود کننده کشت نعناع فلفلی در آمریکا است. برای مقابله با آفات و بیماری­های مختلف، گیاهان تولید ترپنوئیدها و ترکیبات فرار که نقش دفاعی در برابر این عوامل دارند را بالا می­برند تا در برابر استرس ناشی از آن‌ها مقاومت کنند، اما تولید اسانس در واحد سطح به علت کاهش رشد گیاه كم می‌شود. بررسی‌ها در گیاه Agastache anethiodora نشان داد که ویروس موزائیک خیار باعث کاهش عملکرد اسانس شد و مقدار نسبی اجزای اسانس را تغییر داد (فیگوئریدو و همكاران، 2008).
2-1 قارچ ماکروفومینا
قارچ M. phaseolina معمولا بر روی سیستم آوندی ریشه­ها و میانگره­های تحتانی تاثیر می­گذارد و نقل و انتقال مواد غذایی و آب را به سمت قسمت­های فوقانی گیاه مختل می­سازد. این قارچ گیاهان را در تمام مراحل رشدی آلوده می­کند. تحت شرایط مزرعه­ای قارچ عامل بیماری در طی مراحل ابتدایی رشد در گیاه گسترش می­یابد اما علائم بیماری تا زمان بلوغ ظاهر نمی­شود. شرایط آب و هوایی نظیر دما و رطوبت یک نقش مهمی را در فعالیت و تکثیر M. phaseolina ایفا می­کند و این نیازهای اپیدمیولوژی می­تواند در جهت حمله به میزبان و توسعه علائم بارز نقش داشته باشد، اگر چه دامنه نیازهای دمایی و رطوبت نسبی به نوع ایزوله­ها، شرایط آب و هوایی منطقه و ارقام میزبان بستگی دارد (راجکومار[17] و ماهالینگ، 2007 ؛ ادموند[18]، 1964).
چنانچه رطوبت کم و دمای بالا غالب باشد قارچ ماکروفومینا در سراسر مراحل آلودگی گیاهچه سریعا میزبان را مورد حمله قرار داده و در بین 24 تا 48 ساعت در میزبان گسترش می­یابد (راجکومار و ماهالینگ، 2007 ؛ ادموند، 1964).
آلودگی اولیه بیماری در مرحله گیاهچه اتفاق می­افتد ولی معمولا تا زمان گلدهی به صورت پنهان باقی می­ماند (اسمیت[19] و کراویل، 1997).
علائم بارز در اواسط تابستان و در دماهای بالای 24 تا 30 درجه سانتیگراد و رطوبت پایین خاک ظاهر می­شوند. بخش­های هیپوکوتیل گیاهچه­های آلوده ممکن است در هنگام طویل شدن تغییر رنگ دهد و به رنگ قهوه­ای مایل به قرمز در می­آید (اسمیت و کراویل، 1993).
خسارت قارچ ماکروفومینا به صورت تشکیل گیاهچه­های نامرغوب، مرگ گیاهچه از نوع Pre-emergence و Post-emergence و کاهش باروری گیاهان مسن­تر می­باشد. اگر آلودگی از طریق ریشه صورت می­گیرد در سطح و بالای خاک تغییر رنگ مشاهده می­شود. قسمتی که دچار تغییر رنگ شده به رنگ قهوه­ای تیره تا سیاه در می­آید و گیاهچه­های آلوده به ویژه در شرایط گرم و خشک ممکن است از بین بروند. در هوای خنک و مرطوب گیاهچه­های آلوده زنده می­مانند، ولی در طی مراحل زایشی حامل آلودگی پنهان هستند. علائم بیماری ممکن است مجددا در هوای گرم و خشک و یا تحت تاثیر علف­کش­ها ظاهر گردد. در گیاهان مسن­تر، حالت پوسیدگی زغالی بعد از اواسط فصل ظاهر می­شود. چنانچه آلودگی در اوایل رشد گیاه اتفاق بیافتد، ابتدا گیاهان آلوده برگ­های کوچکتر از برگ­های طبیعی تولید کرده که استحکام خود را سریع از دست می­دهند. در مرحله پیشرفته­تر، برگ­ها به رنگ زرد در آمده و پژمرده می­شوند، اما متصل باقی می­مانند گاهی لکه­های سطحی ساقه از سطح

بماسبق نشدن قوانین کیفری//پایان نامه درباره حقوق متهم
مبنای پذیرش عطف بماسبق نشدن قوانین کیفری
پیروان مکتب اصالت فرد که هـدف از تـشکیل‌ اجتماع و قـواعد حقوقی را حفظ آزادی‌های انسان و حقوق طبیعی او می‌دانند، معتقدند که قانون حاکمیت‌ مرهون‌ ارادهء عمومی‌ است و همه باید آن را محترم شمارند و این امر وقتی تحقق می‌یابد کـه قـانون به‌ طور صریح‌ یا ضمنی مورد قبول همگان قـرار گـرفته و دست کم به اطلاع‌ آنان‌ رسیده‌ باشد. نتیجهء منطقی وابسته بودن اعتبار قانون به آگاهی‌ اشخاص ممنوع بودن حکومت آن بر گـذشته اسـت.به هـمین جهت ‌‌قاعده«عدم‌ تأثیر قوانین نسبت به گذشته»یکی از اصول اساسی حکومت و ضـامن حفظ آزادی‌های‌ فردی در‌ برابر‌ تجاوز‌ قانون است.برعکس پیروان مکتب حقوق اجتماعی که جامعه را اصیل و حق را امتیاز اجتماعی می‌پندارند‌. بـرای فـرد در بـرابر اجتماع حقی نمی‌شناسند و به همین جهت اهمیتی را که‌ پیروان اصالت فـرد بـه‌ قاعده‌ مذکور می‌دهند انکار کرده و می‌گویند: «اعتبار همه قواعد محدود به مصلحت اجتماعی است و در جایی که نفع‌ عمومی امـری را ایـجاب کـند،هیچ قاعده‌ای نمی‌تواند مانع از تحق

بماسبق نشدن قوانین کیفری//پایان نامه درباره حقوق متهم
مبنای پذیرش عطف بماسبق نشدن قوانین کیفری
پیروان مکتب اصالت فرد که هـدف از تـشکیل‌ اجتماع و قـواعد حقوقی را حفظ آزادی‌های انسان و حقوق طبیعی او می‌دانند، معتقدند که قانون حاکمیت‌ مرهون‌ ارادهء عمومی‌ است و همه باید آن را محترم شمارند و این امر وقتی تحقق می‌یابد کـه قـانون به‌ طور صریح‌ یا ضمنی مورد قبول همگان قـرار گـرفته و دست کم به اطلاع‌ آنان‌ رسیده‌ باشد. نتیجهء منطقی وابسته بودن اعتبار قانون به آگاهی‌ اشخاص ممنوع بودن حکومت آن بر گـذشته اسـت.به هـمین جهت ‌‌قاعده«عدم‌ تأثیر قوانین نسبت به گذشته»یکی از اصول اساسی حکومت و ضـامن حفظ آزادی‌های‌ فردی در‌ برابر‌ تجاوز‌ قانون است.برعکس پیروان مکتب حقوق اجتماعی که جامعه را اصیل و حق را امتیاز اجتماعی می‌پندارند‌. بـرای فـرد در بـرابر اجتماع حقی نمی‌شناسند و به همین جهت اهمیتی را که‌ پیروان اصالت فـرد بـه‌ قاعده‌ مذکور می‌دهند انکار کرده و می‌گویند: «اعتبار همه قواعد محدود به مصلحت اجتماعی است و در جایی که نفع‌ عمومی امـری را ایـجاب کـند،هیچ قاعده‌ای نمی‌تواند مانع از تحقق آن شود»(ملکی، 1386: 18).

افراد به اعتماد وضع‌ حقوقی‌ موجود به تنظیم روابط و رفتارهای خود می‌پردازند و ازاین‌راه با احساس امنیت، حقوقی‌ بـه‌ دست‌ می‌آورند. عطف قانون به گذشته، مداخله در روابط سابق است و احساس امنیت افراد و حقوق مکتسب‌ آنان‌ را از بین می‌برد. تأثیر قانون در گذشته، نقص قرارداد اجتماعی است. تبعیت فرد‌ از‌ قوانین‌ در قبال تأمین امنیت او است و عطف قانون بـه گـذشته امنیت مزبور را از‌ بین‌ می‌برد. عطف‌ به گذشته، قانون را از جوهر خود تهی می‌کند. قانونی که در گذشته اثر‌ کند،‌ قانون نیست و ازهمین‌رو، عدم عطف قانون به گذشته از لوازم منطقی اصل قانونی بودن نظام عدالت‌ کیفری‌ بـه حـساب آمده‌ و نقض آن به عنوان نقض یکی از حقوق فراقانونی‌ افراد، از‌ سوی حقوقدانان بزرگ به‌شدت مورد انتقاد واقع‌ شده‌ است(امیدی، پیشین: 47). گارو‌ حقوقدان صاحب نام فرانسوی که قانونگذاران را ناگزیر‌ از‌ مراعات اصل قانونمندی حقوق کـیفری و لوازم و اقـتضائات آن مـی‌دانست، معتقد بود‌ که‌ عطف قـانون قانون و محدودکننده آن‌ است‌ و به ‌همین ‌دلیل، چنین رفتار غیرموجه و ظـالمانه‌ای‌ را‌ باید مردود‌ دانست(گارو، بی تا: 277). پرتالیس‌ دیگر‌ حقوقدان فرانسوی گفته بود،‌ هرجا اثر قانون در گذشته پذیرفته شود فقط خود امنیت، بلکه سـایه آن ‌نیز از بـین می‌رود(کاتوزیان، 1375: 50).

مهمترین ثمره و فایده‌ این بحث آن است، که در صورتی که قـاعده بی‌اثر بودن‌ قانون در گذشته در شمار قواعد حقوق طبیعی درآید و به عنوان ضامن آزادی‌های‌ فردی محترم شمرده شـود، طبیعی است کـه قانونگذار نیز‌ حق‌ تجاوز به آن را ندارد؛ ولی‌ هرگاه مبنای آن حفظ مصالح عمومی باشد، چون این مصلحت امری نـسبی است و گاه‌ منافع اجتماعی ایجاب می‌کند که قاعده نو در گذشته نیز اثر کند،قانونگذار آزاد‌ اسـت‌ تا‌ مـصالح گـوناگون را ارزیابی کند و متناسب با مورد تصمیم بگیرد(همان: 81).

2-5-3. عطف بماسبق نشدن قوانین کیفری در اسناد بین المللی
قاعده منع‌ عطف‌ قوانین‌ نامساعد‌ کـیفری‌ بـه گذشته به ‌عنوان‌ یک‌ قاعده مستقل و یکی از تضمین‌های اساسی حفظ حقوق و آزادی‌های فردی در اسناد ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی‌ حـقوق‌ بـشر مطرح‌ شده است. ماده 9 اعلامیه امـریکایی، ماده 8 اعـلامیه حـقوق بشر فرانسه، ماده 11 اعلامیه جهانی حقوق بشر، ماده 7 کنوانسیون اروپایی، ماده 15 کنوانسیون بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و مـاده‌ 2 مـنشور افـریقایی از آن جمله می باشند. به ‌طور مثال، بخش اول ماده 15 کنوانسیون بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی مقرر داشته: «هیچ‌کس به علت فعل یا تـرک فـعلی که به هنگام ارتکاب، طبق قوانین ملی یا بین‌المللی جرم‌ محسوب‌ نمی‌شده، محکوم نـخواهد شـد. هـیچ مجازاتی شدیدتر از آنچه در زمان ارتکاب جرم قابل اعمال بوده اجرا نمی‌شود. چنانچه پس از ارتکاب 

 

ق آن شود»(ملکی، 1386: 18).

افراد به اعتماد وضع‌ حقوقی‌ موجود به تنظیم روابط و رفتارهای خود می‌پردازند و ازاین‌راه با احساس امنیت، حقوقی‌ بـه‌ دست‌ می‌آورند. عطف قانون به گذشته، مداخله در روابط سابق است و احساس امنیت افراد و حقوق مکتسب‌ آنان‌ را از بین می‌برد. تأثیر قانون در گذشته، نقص قرارداد اجتماعی است. تبعیت فرد‌ از‌ قوانین‌ در قبال تأمین امنیت او است و عطف قانون بـه گـذشته امنیت مزبور را از‌ بین‌ می‌برد. عطف‌ به گذشته، قانون را از جوهر خود تهی می‌کند. قانونی که در گذشته اثر‌ کند،‌ قانون نیست و ازهمین‌رو، عدم عطف قانون به گذشته از لوازم منطقی اصل قانونی بودن نظام عدالت‌ کیفری‌ بـه حـساب آمده‌ و نقض آن به عنوان نقض یکی از حقوق فراقانونی‌ افراد، از‌ سوی حقوقدانان بزرگ به‌شدت مورد انتقاد واقع‌ شده‌ است(امیدی، پیشین: 47). گارو‌ حقوقدان صاحب نام فرانسوی که قانونگذاران را ناگزیر‌ از‌ مراعات اصل قانونمندی حقوق کـیفری و لوازم و اقـتضائات آن مـی‌دانست، معتقد بود‌ که‌ عطف قـان<p>&nbsp;</p><p><a href="http://zusa.ir/%d8%a8%d9%85%d8%a7%d8%b3%d8%a8%d9%82-%d9%86%d8%b4%d8%af%d9%86-%d9%82%d9%88%d8%a7%d9%86%db%8c%d9%86-%da%a9%db%8c%d9%81%d8%b1%db%8c%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d8%af%d8%b1/"><img class="alignnone wp-image-170859″ src="https://arshadfile.ir/wp-content/uploads/2019/08/ddsd_001-268x300-268x300.png” alt="برای دانلود متن کامل پایان نامه ها اینجا کلیک کنید” width="206″ height="230″ /></a></p>ون قانون و محدودکننده آن‌ است‌ و به ‌همین ‌دلیل، چنین رفتار غیرموجه و ظـالمانه‌ای‌ را‌ باید مردود‌ دانست(گارو، بی تا: 277). پرتالیس‌ دیگر‌ حقوقدان فرانسوی گفته بود،‌ هرجا اثر قانون در گذشته پذیرفته شود فقط خود امنیت، بلکه سـایه آن ‌نیز از بـین می‌رود(کاتوزیان، 1375: 50).

مهمترین ثمره و فایده‌ این بحث آن است، که در صورتی که قـاعده بی‌اثر بودن‌ قانون در گذشته در شمار قواعد حقوق طبیعی درآید و به عنوان ضامن آزادی‌های‌ فردی محترم شمرده شـود، طبیعی است کـه قانونگذار نیز‌ حق‌ تجاوز به آن را ندارد؛ ولی‌ هرگاه مبنای آن حفظ مصالح عمومی باشد، چون این مصلحت امری نـسبی است و گاه‌ منافع اجتماعی ایجاب می‌کند که قاعده نو در گذشته نیز اثر کند،قانونگذار آزاد‌ اسـت‌ تا‌ مـصالح گـوناگون را ارزیابی کند و متناسب با مورد تصمیم بگیرد(همان: 81).

2-5-3. عطف بماسبق نشدن قوانین کیفری در اسناد بین المللی
قاعده منع‌ عطف‌ قوانین‌ نامساعد‌ کـیفری‌ بـه گذشته به ‌عنوان‌ یک‌ قاعده مستقل و یکی از تضمین‌های اساسی حفظ حقوق و آزادی‌های فردی در اسناد ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی‌ حـقوق‌ بـشر مطرح‌ شده است. ماده 9 اعلامیه امـریکایی، ماده 8 اعـلامیه حـقوق بشر فرانسه، ماده 11 اعلامیه جهانی حقوق بشر، ماده 7 کنوانسیون اروپایی، ماده 15 کنوانسیون بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و مـاده‌ 2 مـنشور افـریقایی از آن جمله می باشند. به ‌طور مثال، بخش اول ماده 15 کنوانسیون بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی مقرر داشته: «هیچ‌کس به علت فعل یا تـرک فـعلی که به هنگام ارتکاب، طبق قوانین ملی یا بین‌المللی جرم‌ محسوب‌ نمی‌شده، محکوم نـخواهد شـد. هـیچ مجازاتی شدیدتر از آنچه در زمان ارتکاب جرم قابل اعمال بوده اجرا نمی‌شود. چنانچه پس از ارتکاب 

 

  

فهرست مطالب

 
 
 
صفحه
عنوان
 
 
1
فصل اول – مقدمه
2
1-1- تنش شوری
3
1-2- تعریف شوری
3
1-3- اثرات شوری بر گیاهان
4
1-4- اسید سالیسیلیک
4
1-4-1- ویژگی­های شیمیایی و بیو­شیمیایی اسید سالیسیلیک
5
1-4-2- بیوسنتز اسید سالیسیلیک
6
1-5- نیتریک اکسید
7
1-5-1- ویژگی­های شیمیایی نیتریک اکسید
7
1-5-2- بیوسنتز نیتریک اکسید
7
1-5-2-1- مسیرهای آنزیمی تولید نیتریک اکسید
7
1-5-2-2- مسیر نیتریک اکسید سنتتاز
8
1-5-2-3- مسیر نیترات ردوکتاز
9
1-6- منشاء و تاریخچه کشت انگور
9
1-6-1- ارقام انگور
10
1-6-1-1- رقم تامپسون سیدلس
11
1-6-1-2- رقم قره شانی (شاهانی سیاه)
11
1-7- اهداف پژوهش
13
فصل دوم- مروری بر پژوهش های پیشین
14
2-1- اثرات شوری بر مورفولوژی گیاه
16
2-2- تاثیر شوری بر فتوسنتز
18
2-3- تاثیر شوری روی محتوای نسبی آب برگ
19
2-4- تاثیر شوری بر جذب عناصر غذایی
23
2-5- تاثیر شوری بر پراکسیداسیون لیپیدی غشاء
24
2-6- تاثیر شوری بر اسمولیت ها و محافظت کننده اسمزی
25
2-7- تنش شوری و انگور
27
2-8- نقش اسید سالیسیلیک در پاسخ به تنش شوری در گیاهان
29
2-9- نقش نیتریک اکسید در پاسخ به تنش شوری در گیاهان
32
فصل سوم- مواد و روش ها
33
3-1- مکان و زمان انجام پژوهش
33
3-2- روش انجام پژوهش
34
3-3- مواد گیاهی و شرایط رشد
35
3-4- ترکیب محلول غذایی
35
3-5- نحوه اعمال تنش شوری
36
3-6- کاربرد سدیم نیتروپروسید
36
3-7- کاربرد اسید سالیسیلیک
37
3-8- صفات مورد بررسی و روش­های اندازه­گیری آن­ها
37
3-8-1- ویژگی­های رشدی گیاه
38
3-8-2- اندازه گیری نشت یونی غشاء برگ
38
3-8-3- محتوای نسبی آب برگ
39
3-8-4- میزان پرولین آزاد
40
3-8-5- میزان قندهای محلول کل
40
3-8-6- اندازه­گیری محتوای مالون دی آلدئید
41
3-8-7- اندازه­گیری رنگیزه­های کلروفیل و کاروتنوئید
41
3-8-8- اندازه­گیری گلایسین بتائین
42
3-8-9- اندازه­گیری پروتئین کل
43
3-9- اندازه­گیری فعالیت آنزیم ها
43
3-9-1- استخراج عصاره گیاهی برای سنجش فعالیت آنزیم ها
43
3-9-2- اندازه­گیری فعالیت کاتالاز
44
3-9-3- اندازه­گیری فعالیت آنزیم آسکوربات پراکسیداز
44
3-9-4- اندازه­گیری فعالیت آنزیم گایاکول پراکسیداز
45
3-10- اندازه­گیری عناصر برگ و ریشه
45
3-10-1- استخراج عصاره گیاهی جهت اندازه­گیری کلر، سدیم، پتاسیم و نیترات
45
3-10-2- اندازه­گیری میزان یون کلر
46
3-10-3- اندازه­گیری میزان یون نیترات
46
3-10-4- اندازه­گیری میزان یون­های سدیم و پتاسیم
47
3-10-5- استخراج عصاره گیاهی جهت اندازه­گیری کلسیم، منیزیم، آهن و روی
47
3-11- اندازه­گیری میزان فتوسنتز
48
3-12- تجزیه آماری داده­ها و نرم افزارهای مورد استفاده
49
فصل چهارم- نتایج
50
4-1- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر ویژگی­های مورفولوژیک
58
4-2- تاثیر شوری و سدیم نیترو­پروسید و برهمکنش آن­ها بر ویژگی­های مورفولوژیک
64
4-3- ویژگی‌های فیزیولوژیک
64
4-3-1- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها برمیزان کلروفیل A
66
4-3-2- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها برمیزان کلروفیل A
68
4-3-3- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان کلروفیل B
68
4-3-4- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان کلروفیل B
69
4-3-5- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر کلروفیل
69
4-3-6- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر کلروفیل
70
4-3-7- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان کلروفیل کل
71
4-3-8- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان کلروفیل کل
71
4-3-9- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان کاروتنوئیدها
72
4-3-10- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان کاروتنوئیدها
73
4-3-11- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها برمیزان
73
4-3-12- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر
73
4-3-13- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان فتوسنتز خالص
75
4-3-14- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان فتوسنتز خالص
77
4-3-15- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان هدایت روزنه‌ای
78
4-3-16- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان هدایت روزنه‌ای
79
4-3-17- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان تعرق
81
4-3-18- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان تعرق
82
4-3-19- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان نشت یونی
84
4-3-20- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها برمیزان نشت یونی
85
4-3-21- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر محتوای نسبی آب برگ
87
4-3-22- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر محتوای نسبی آب برگ
88
4-4- ویژگی‌های بیوشیمیایی
88
4-4-1- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان مالون­دی آلدئید
89
4-4-2- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان مالون­دی آلدئید
90
4-4-3- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان پروتئین کل
91
4-4-4- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان پروتئین کل
92
4-4-5- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان قندهای محلول
93
4-4-6- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان قندهای محلول
94
4-4-7- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان گلیسین بتائین
95
4-4-8- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان گلیسین بتائین
 

/>96
4-4-9- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان پرولین
97
4-4-10- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان پرولین
98
4-4-11- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان آنزیم گایاکول پراکسیداز
100
4-4-12- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان آنزیم گایاکول پراکسیداز
101
4-4-13- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان آنزیم کاتالاز
103
4-4-14- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان آنزیم کاتالاز
104
4-4-15- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان آنزیم آسکوربات پراکسیداز
105
4-4-16- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان آنزیم آسکوربات پراکسیداز
107
4-5- ارزیابی میزان غلظت عناصر غذایی
107
4-5-1- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان یون­های سدیم برگ و ریشه
110
4-5-2- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان یون­های سدیم برگ و ریشه
112
4-5-3- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان یون­های کلر برگ و ریشه
116
4-5-4- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان یون­های کلر برگ و ریشه
118
4-5-5- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان نیترات برگ و ریشه
121
4-5-6- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان نیترات برگ و ریشه
123
4-5-7- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان پتاسیم برگ و ریشه
125
4-5-8- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان پتاسیم برگ و ریشه
128
4-5-9- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر نسبت پتاسیم به سدیم برگ و ریشه
131
4-5-10- تاثیر شوری و سدیم نیترو پروسید و برهمکنش آن­ها بر نسبت پتاسیم به سدیم برگ و ریشه
133
4-5-11- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان کلسیم برگ و ریشه
136
4-5-12- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان کلسیم برگ و ریشه
138
4-5-13- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان منیزیم برگ و ریشه
139
4-5-14- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان منیزیم برگ و ریشه
140
4-5-15- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان آهن برگ و ریشه
142
4-5-16- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان آهن برگ و ریشه
143
4-5-17- تاثیر شوری و اسید سالیسیلیک و برهمکنش آن­ها بر میزان روی در برگ و ریشه
144
4-5-18- تاثیر شوری و سدیم نیتروپروسید و برهمکنش آن­ها بر میزان روی در برگ و ریشه
146
فصل پنجم ـ بحث
147
5-1- ویژگی‌های مورفولوژیک
147
5-1-1- تأثیر تیمارهای مختلف شوری، اسید سالیسیلیک و سدیم نیتروپروسید بر ویژگی‌های مورفولوژیک
153
5-2- ویژگی‌های فیزیولوژیکی
153
5-2-1- تأثیر تیمارهای شوری و اسید سالیسیلیک و سدیم نیتروپروسید بر میزان کلروفیل
156
5-2-2- تأثیر تیمارهای شوری و اسید سالیسیلیک و سدیم نیتروپروسید برمیزان فتوسنتز
163
5-2-3- تأثیر تیمارهای شوری و اسید سالیسیلیک و سدیم نیتروپروسید بر میزان نشت یونی
165
5-2-4- تأثیر تیمارهای شوری و اسید سالیسیلیک و سدیم نیتروپروسید بر میزان مالون­دی­آلدئید
168
5-2-5- تأثیر تیمارهای شوری و اسید سالیسیلیک و سدیم نیتروپروسید بر میزان محتوای نسبی آب برگ
171
5-3- ویژگی‌های بیوشیمیایی
171
5-3-1- تأثیر تیمارهای شوری و اسید سالیسیلیک و سدیم نیتروپروسید بر میزان پرولین
173
5-3-2- تأثیر تیمارهای شوری و اسید سالیسیلیک و سدیم نیتروپروسید بر میزان گلیسین بتائین
174
5-3-3- تأثیر تیمارهای شوری و اسید سالیسیلیک و سدیم نیتروپروسید بر میزان قندهای محلول
177
5-3-4- تأثیر تیمارهای شوری و اسید سالیسیلیک و سدیم نیتروپروسید بر میزان پروتئین کل
179
5-3-5- تأثیر تیمارهای شوری و اسید سالیسیلیک و سدیم نیتروپروسید بر میزان فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان
183
5-4- بررسی میزان جذب عناصر غذایی
183
5-4-1- تأثیر تیمارهای شوری و اسید سالیسیلیک در میزان جذب عناصر غذایی
188
5-4-2- تأثیر تیمارهای شوری و سدیم نیتروپروسید بر میزان جذب عناصر غذایی
194
5-4-3- نتیجه­گیری کلی
194
5-4-4- پیشنهادات
195
منابع
 

 

  

 

 

فهرست جدول­ها

 

 
عنوان
صفحه
 
 
جدول 4- 1- نتایج مقایسه میانگین برخی از شاخص­های رشدی مورد ارزیابی در دو رقم انگور در سطوح مختلف شوری با غلظت­های متفاوت اسید سالیسیلیک
57
جدول 4-2- نتایج مقایسه میانگین برخی از شاخص­های رشدی مورد ارزیابی در دو رقم انگور در سطوح مختلف شوری با غلظت های متفاوت سدیم نیترو­پروسید
63
جدول 4-3- نتایج مقایسه میانگین رنگیزه­های فتوسنتزی در دو رقم انگور در سطوح مختلف شوری با غلظت­های متفاوت اسید سالیسیلیک
65
جدول 4-4- نتایج مقایسه میانگین رنگیزه­های فتوسنتزی در دو رقم انگور در سطوح مختلف شوری با غلظت­های متفاوت سدیم نیتروپروسید
67
جدول4-5- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک بر میزان کلسیم، منیزیم، آهن و روی برگ و ریشه در دو رقم انگور
135
جدول4-6- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با سدیم نیترو­پروسید بر میزان کلسیم، منیزیم، آهن و روی برگ و ریشه در دو رقم انگور
137
 

 

  

 

 

فهرست شکل­ها

 

 
عنوان
صفحه
 
 
شکل 4-1- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک بر میزان فتوسنتز خالص در دو رقم انگور
75
شکل 4-2- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با سدیم نیترو­پروسید بر میزان فتوسنتز خالص در دو رقم انگور
76
شکل4-3- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک بر هدایت روزنه­ای در دو رقم انگور
78
شکل4-4- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با سدیم نیترو پروسید بر هدایت روزنه­ای در دو رقم انگور
79
شکل4-5- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک بر میزان تعرق در دو رقم انگور
80
شکل4-6- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با سدیم نیترو­پروسید بر میزان تعرق در دو رقم انگور
82
شکل 4-7- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک بر میزان نشت­یونی یاخته­های   برگ در دو رقم انگور
84
شکل 4-8- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با سدیم نیترو­پروسید بر میزان نشت یونی در دو رقم انگور
85
شکل 4-9- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک بر محتوای نسبی آب برگ در دو رقم انگور
86
شکل4-10- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با سدیم نیترو­پروسید بر محتوای نسبی آب برگ در دو رقم انگور
87
شکل4-11- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک بر میزان مالون­دی­آلدئید در دو رقم انگور
89
شکل4-12- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با سدیم نیترو­پروسید بر میزان مالون­دی آلدئید در دو رقم انگور
90
شکل4-13- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک بر میزان پروتئین کل در دو رقم انگور
91
شکل 4-14- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با سدیم نیترو­پروسید بر میزان پروتئین کل در دو رقم انگور
92
شکل4-15- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک بر میزان قند­های محلول در دو رقم انگور
93
شکل4-16- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با سدیم نیترو­پروسید بر میزان قند­های محلول در دو رقم انگور
94
شکل4-17- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک بر میزان گلیسین بتائین در دو رقم انگور
95
شکل4-18- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با سدیم نیترو­پروسید بر میزان گلیسین بتائین در دو رقم انگور
96
شکل4-19- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک بر میزان پرولین در دو رقم انگور
97
شکل4-20- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با سدیم نیترو­پروسید بر میزان پرولین در دو رقم انگور
98
شکل4-21- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک بر میزان آنزیم گایاکول پراکسیداز در دو رقم انگور
99
شکل 4-22- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با سدیم نیترو پروسید بر میزان آنزیم گایاکول پراکسیداز در دو رقم انگور
101
شکل4-23- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک بر میزان آنزیم کاتالاز در دو رقم انگور
102
شکل4-24- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با سدیم نیترو­پروسید بر میزان آنزیم کاتالاز در دو رقم انگور
104
شکل4-25- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک بر میزان آنزیم آسکوربات پراکسیداز در دو رقم انگور
105
شکل4-26- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با سدیم نیترو پروسید بر میزان آنزیم آسکوربات پراکسیداز در دو رقم انگور
107
شکل4-27- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک بر میزان سدیم برگ و ریشه در دو رقم انگور
109
شکل4-28- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با سدیم نیترو پروسید بر میزان سدیم برگ و ریشه در دو رقم انگور
112
شکل4-29- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک بر میزان کلر برگ و ریشه در دو رقم انگور
115
شکل 4-30- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با سدیم نیترو­پروسید بر میزان کلر برگ و ریشه در دو رقم انگور
118
شکل 4-31- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک بر میزان نیترات برگ و ریشه در دو رقم انگور
120
شکل 4-32- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با سدیم نیترو­پروسید بر میزان نیترات برگ و ریشه در دو رقم انگور
122
شکل 4-33- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک بر میزان پتاسیم برگ و ریشه در دو رقم انگور
125
شکل4 -34- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با سدیم نیترو­پروسید بر میزان پتاسیم برگ و ریشه در دو رقم انگور
128
شکل4-35- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک بر نسبت پتاسیم به سدیم برگ و ریشه در دو رقم انگور
130
شکل4-36- مقایسه میانگین اثر متقابل شوری با سدیم نیترو­پروسید بر نسبت پتاسیم به سدیم برگ و ریشه در دو رقم انگور
132
 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

مقدمه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه
 

 

تنش شوری
گیاهان در اغلب موارد، در معرض تنش­های غیر زنده مانند خشکی، شوری، دمای کم و زیاد، غرقابی، فلزات سنگین، ازن، اشعه UV، علف­کش­ها و غیره بوده که تهدید جدی برای تولید محصول می باشند (Parvaiz et al., 2013).

شوری به­عنوان یکی از مهمترین عوامل محیطی مخرب محدود کننده تولید محصول در گیاهان به­ویژه در دوره باردهی محسوب می شود، زیرا بیشتر گیاهان، به شوری حساس بوده و در غلظت­های بالای نمک خاک، آسیب می بینند (Munns and Tester, 2008). هر ساله بیش از 45 میلیون هکتار از زمین­های آبی در دنیا که در حدود 20 درصد کل زمین­های کشاورزی را شامل می شوند، توسط شوری آسیب دیده و میزان 5/1 میلیون هکتار از این زمین­ها به­دلیل شوری، هر ساله قابلیت کشت خود را از دست می دهند (Munns and Tester, 2008). از طرف دیگر، افزایش شوری زمین­های کشاورزی، اثرات مخرب روی کره زمین داشته در نتیجه بیش از 50 درصد زمین­های تحت کشت تا اواسط قرن بیست و یک از بین خواهند رفت (Mahajan and Tuteja, 2005).

کشور ایران با وسعت یک میلیون و ششصد و چهل و هشت هزار کیلومتر مربع، در جنوب غربی آسیا قرار دارد (مومنی، 1389). اطلاعات کمی درباره پراکنش جغرافیایی و سطوح شوری خاک­های شور ایران در مقیاس سرزمین و در مقیاس اراضی کشاورزی ارائه گردیده است. از مجموع 8/6 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی ایران که دارای خاک­های با درجات شوری مختلف هستند، حدود 3/4 میلیون هکتار جزء آن دسته از اراضی هستند که به غیر از شوری محدودیت دیگری ندارند و حدود 5/2 میلیون هکتار افزون­ بر شوری، دارای محدودیت های مربوط به جنس خاک، پستی و بلندی، فرسایش و آب زیر­زمینی نیز هستند. در ایران، شوری یک مسئله فراگیر و محدودکننده تولید پایدار کشاورزی است، به­طوری که قسمت­های زیادی از مناطق خشک و نیمه خشک کشور، به­ویژه فلات مرکزی ایران، دشت­های ساحلی جنوب و دشت خوزستان مبتلا به سطوح مختلف شوری هستند (مومنی، 1389).

 

1-2-تعریف شوری

    چنانچه مقدار هدایت الکتریکی عصاره اشباع محلول خاک از چهار دسی زیمنس بر متر بیشتر باشد، آن خاک را خاک شور می­نامند که این مقدار معادل تقریبا 40 میلی­مولار NaCl بوده و فشار اسمزی معادل 2/0 مگا پاسکال تولید می­کند (Munns and Tester, 2008).

 

1–3– اثرات شوری بر گیاهان

شوری آب و خاک به­وسیله میزان­های بالایی از نمک­ها به وجود می­آید. بیشتر این نمک ها را سدیم، کلسیم و منیزیم همراه با کلرید، سولفات و بیکربنات تشکیل می دهند (ملکوتی و همکاران، 1381). شوری خاک دارای سه اثر ویژه است: کاهش پتانسیل آب، عدم تعادل یونی در جذب مواد غذایی، بر هم زدن هم­ایستایی یونی و سمیت یونی در گیاه.

شوری خاک باعث کاهش جذب آب، کاهش رشد اولیه و محدودیت در محصول­دهی گیاهان می­شود. در این راستا، تنش شوری شامل دو تنش اسمزی و یونی می­شود                 (Hayashi and Murata, 1998). توقف رشد ناشی از نمک در همه گیاهان اتفاق می افتد، اما سطح مقاومت آن­ها به نمک و میزان کاهش رشد در غلظت­های کشنده نمک در بین گونه­های گیاهی، بسیار متفاوت است، اگر چه تغییر در وضعیت آبی گیاهان، علت اصلی توقف رشد ناشی از نمک­ها می باشد، اما مراحل بعدی شامل جلوگیری از تقسیم یاخته­ای، بزرگ شدن یاخته­ای و تسریع در مرگ یاخته­ای به­خوبی مشخص نشده است (Hasegawa et al., 2000).

 

1-4- اسید سالیسیلیک (Salicylic Acid)

    واژه اسید سالیسیلیک از کلمه لاتین سالیکس[1] (درخت بید) مشتق شده است       (Hayat and Ahmad, 2007). امروزه این ترکیب به­عنوان یک هورمون گیاهی طبقه­بندی می شود (Raskin, 1992).

 

1-4-1- ویژگی­های شیمیایی و بیو­شیمیایی اسید سالیسیلیک

اسید سالیسیلیک، از نظر شیمیایی به گروه فنول­های گیاهی تعلق دارد که دارای یک حلقه آروماتیک با یک گروه جانبی هیدروکسیل و یک گروه کربوکسیل بوده که تعیین­کننده ویژگی­های آن می باشد (شکل 1-1). اسید سالیسیلیک آزاد یک پودر کریستالی است که در دمای 159-157 درجه سلسیوس ذوب شده و در 211 درجه سلسیوس می­جوشد. pH محلول اشباع آن در آب، برابر 4/2 است. ویژگی­های اسید سالیسیلیک بیانگر این واقعییت است که این ترکیب می­تواند در گیاه انتقال، متابولیزه و یا با سایر ترکیبات پیوند یابد (Raskin, 1992).

شکل 1-1- ساختمان شیمیائی اسید سالیسیلیک (Hayat et al., 2010b).

 

1-4-2- بیوسنتز اسید سالیسیلیک

بیوسنتز اسید سالیسیلیک از دو مسیر مختلف صورت می گیرد (شکل 1-2):

مسیر فنیل پروپانوئید[2]:
در مسیر فنیل پروپانوئید، ابتدا ال- فنیل آلانین[3] توسط آنزیم فنیل آلانین آمونیالیاز[4] به ترانس سینامیک اسید[5] تبدیل شده و ترانس سینامیک اسید نیز به اسید سالیسیلیک تبدیل می­گردد (Lee et al., 1995).

شکل 1-2- مسیر بیوسنتز اسید سالیسیلیک در گیاهان و باکتری‌ها                   (Hayat and Ahmad, 2007)