پایان نامه خرابی معابر و جاده ها:قاعده تحذیر
قاعده تحذیر در قوانین به صورتهای مختلف آمده است که به مواردی از آن اشاره می شود:

1) در ماده 45 قانون مجازات اسلامی (دیات) مصوب بیست و چهارم آذر ماه 1361 در باب تسبیت در جنایت به شرح ذیل پیش بینی شده است: «ماده 45: هرگاه در معبر عام عملی به مصلحت عابران انجام شود که موجب وقوع جنایت یا خسارتی گردد در صورتی که عامل اقدامی نماید که عرفاً دلالت بر مطلع شدن عابرین بنماید ضامن دیه و خسارت نخواهد بود».

2) ماده 4 قانون ایمنی راهها و راه آهن مصوب 7 تیر ماه 1349 چنین مقرر می دارد: «ورود و عبور عابرین پیاده و انواع وسایط نقلیه غیرمجاز و عبور دادن دام در شاه راهها و همچنین توقف وسایط نقلیه در خطوط عبور ممنوع است. هرگاه به جهات مذکور حادثه ای واقع شود که منجر به ضرب یا جرح یا قتل یا خسارت مالی شود، راننده مجاز که وسیله نقلیه او مجاز به حرکت در شاه راه باشد، نسبت به موارد فوق مسئولیتی نخواهد داشت. ولی در هر حال مکلف است در صورت بروز حادثه، وسیله نقلیه لرا در شانه سمت راست متوقف نموده و مصدوم را با وسیله ی خود یا وسیله ی دیگر، بلافاصله به اولین درمانگاه یا بیمارستان برساند، و مراتب را به مامورین انتظامی اطلاع دهد. عدم مسئولیت راننده مذکور مانع استفاده شخص ثالث از مقررات بیمه نخواهد بود.»

همچنین ماده 9 قانون مزبور چنین مقرر می دارد: «عبور از روی خطوط راه آهن و ورود در محوطه ایستگاهها و کارخانه ها و تاسیسات فنی راه آهن به استثنای سکوهای مسافری و امکنه و گذرگاهها و معابر مجاز واقع در ایستگاهها و در طول خطوط ممنوع است، جز برای آن عده از مامورین راه آهن که بر حسب وظیفه مجاز به ورود و عبور می باشند و در صورت تخلف و بروز حادثه راه آهن دولتی ایران مسئول نخواهد بود» و ماده 10 همان قانون نیز مقرر می دارد: عبور هر گونه وسیله نقلیه اعم از موتوری و غیر موتوری از یک طرف خط آهن بطرف دیگر در غیر محلهای مجاز ممنوع است و متخلف از این امر مسئول هر گونه پیش آمد و خسارت وارده می باشد.

البته خسارت وارده مندرج در این ماده قانونی یک خسارت طرفینی می باشد که عبور کننده غیر مجاز، چنانچه به ریل راه آهن و قطار در حال حرکت صدمه ای بزند، مسئول جبران خسارت وارده است و همچنین خسارتی به خود وی وارد آید خودش مسئول این خسارت است و قانونگذار در این جا با هشدار و حذار مسئولیت وارده به عبور کننده غیر مجاز را به خود وی برگردانده است.

2) قانون نحوه رسیدگی به تخلفات و اخذ جرایم رانندگی مصوب 30 خرداد 1350، ماده 8 این قانون چنین مقرر می دارد: در صورتی که عابر پیاده در عبور از سواره رو معابر و خیابان ها جز از نقاطی که خط کشی شده و مخصوص عبور عابر پیاده است (محل مجاز) از محل دیگری (محل های غیر مجاز) عبور نماید، متخلف شناخته می شود و مکلف به پرداخت جریمه مقرر در آیین نامه می باشد. و در صورتی که در این قبیل نقاط در صورتی که کلیه مقررات راهنمایی و رانندگی را رعایت نموده باشد، مسئول شناخته نمی شود، عدم مسئولیت

راننده مانع استفاده شخص ثالث از مقررات بیمه نخواهد بود …».

و تبصره همین ماده چنین اشعار می دارد: «در شهر تهران در خیابانهایی که به وسایل ایمنی عبور عابر پیاده مجهز شده باشند و مقررات زیر به وسیله شهرداری برای اطلاع عموم آگهی شود، عابر پیاده مکلف است فقط از محلهای مخصوص عابر پیاده عبور کند و در غیر اینصورت اگر تصادفی بین وسیله نقلیه و عابر پیاده در سواره رو واقع شود مشروط بر اینکه راننده مست نبوده و گواهینامه مجاز رانندگی داشته باشد و با سرعت مجاز حرکت کرده و وسیله نقلیه او نقص فنی موثر در حادثه نداشته باشد و نیز سه نفر افسر ارشد کارشناس تصادفات راهنمایی و رانندگی از این جهات عدم مسئولیت راننده را گواهی نمایند، مسئولیت جزایی متوجه راننده نخواهد بود و راننده آزاد خواهد شد و پرونده به مراجع قضایی جهت اقدام مقتضی ارسال می شود، عدم مسئولیت جزایی راننده مانع استفاده شخص متضرر از حادثه، از مقررات بیمه شخص ثالث نخواهد بود.»

در این قسمت از بحث جهت آشنایی ذهن دانش پژوهان به نقد و بررسی رای صادره از شعبه 26 دیوانعالی کشور که به استناد قاعده مورد بحث صادر گردیده می پردازیم:

در پرونده موضوع دادنامه شماره 1170-4/11/66 شعبه 26 دیوانعالی کشور پاسدار رسمی آقای ع. ص به اتهام ایراد جرح به پای آقای خ … تحت تعقیب دادسرای نظامی فارس قرار گرفت. بدین توضیح که در سال 12 شب مورخ 28/6/64 شاکیان در حالیکه سوار بر موتور بوده اند با تیم گشت و بازرسی گروه مقاومت ابوذر در چهار راه امام خمینی فسا برخورد می کنند که در صورت عدم توجه به اخطار ایست، در بین راه موتور سواران تصمیم بر فرار می گیرند، که با شلیک چند تیر هوایی آنها به فرار ادامه می دهند. مسئول تیم به متهم می گوید لاستیک را بزن که تیر او به پای آنها اصابت می کند دادسرای نظامی پس از تحقیقات از طرفین و اعلام نظر، پرونده را به دادگاه نظامی فارس ارسال می کند. دادگاه نظامی در تاریخ 16/4/66 تشکیل جلسه و پس از بررسی اوراق پرونده، به دیه نظر داده و پرونده را جهت امعان نظر و تنفیذ رای به دیوان عالی کشور ارسال که شعبه 26 دیوان طی دادنامه شماره 1170-4/11/66 نظر دادگاه نظامی را نپذیرفته و مورد را از مصادیق قاعده «قد اعذر من حذر» دانسته، با این توضیح که بر فرض خطا در تیراندازی، بیت المال را ضامن دانسته است. پرونده به دادگاه صادر کننده رای ارسال و دادگاه، نظریه شعبه 26 دیوان را نپذیرفته و پرونده به شعبه نظامی دیگر ارجاع شده و شعبه اخیر نیز نظر دادگاه اول را تایید و پرونده را مجدداً به شعبه 26 دیوان ارسال داشته اند. شعبه 26 تشکیل جلسه و پس از مشاوره طی دادنامه شماره 1967-12/4/67 نظر دادگاه را ناقص دانسته وپرونده را جهت رفع نقص به دادگاه اخیر ارسال نموده است.

دادگاه مجدداً به استناد مسئله 8 جلد 42 ص 68 جواهر الکلام که می فرماید: مصدوم باید بشنود و تمکن از عدول داشته باشد و با ذکر دلائلی در رد مستند قانونی و شرعی، رای شعبه دیوان و 

امر نتنها منافع هیچ یک از طرفین قرارداد را تامین نمی نماید بلکه سرمنشاء اثرات سوء و جبران ناپذیری در حال و آینده برای متعاقدین هر یک بنوبه خود خواهد شد.
نتیجه ای که از مباحث مذکور حاصل می شود این است که ، برای اجرای هرچه بهتر طرحهای عمرانی اولاً : لازم است تعهدات قانونی و قراردادی که طرفین عهده دار آن هستند اعم از تعهدات فنی ، مالی ، حقوقی و . . . کاملاً معین و مشخص شود . ثانیاً : در تدوین مقررات مربوط به اجرای طرحهای عمرانی و همچنین انعقاد قراردادهای پیمانکاری باید قواعد حقوقی در خدمت اهداف اصلی طرح و با توجه به کلیه شرایط فنی و مالی و اقتصادی و سیاست حاکم بر طرح به کار گرفته شود. ثالثاً : هیچگاه نباید طبیعت متغییر طرحها با توجه به دخالت عوامل گوناگون فراموش گردد ، مخصوصاً نقش زمان و مکان همیشه باید مدنظر قرار گیرد. این است که ارائه قراردادهای تیپ و نمونه ثابت که گاه سالیان سال هیچ تغییری در آنها مشاهده نمی شود همواره مشکل ساز بوده و زمینه اختلافات حقوقی را ایجاد می نماید.
از آنجا که قراردادها انواع گوناگونی دارند و دسته بندی های متفاوتی از آنها شده است و همچنین به دلیل گستردگی اختلافات موجود و بحث قراردادها و عدم امکان بحثی جامع و کامل در این رابط، در این رساله با اتکال به خداوند متعال سعی بر آن داریم که تنها به اختلافات حقوقی قراردادهای ساخت و ساز دستگاه های دولتی بپردازیم و آنها را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
 
 
 
 
 
  

بیان مسئله تحقیق
مواد 512 الی 517 قانون مدنی، پیمانکاری را در ذیل اجاره اشخاص قرار داده است. مقاطعه کاری یا پیمانکاری تابع قانون مدنی یا تجارت است ” مانند ، رابطه موکل و وکیل ، کارفرما و معمار ، خیاط و پیشه وران دیگر” و . . . بر انواع مقاطعه کاری ، قانون مدنی حکومت دارد.[1] در قراردادهای خصوصی آزادی اراده طرفین جز در موارد استثنایی ، یک اصل است . طبق ماده 10 قانون مدنی ، قراردادهای خصوصی تا جایی که مخالف قانون نباشد معتبر است. اما مدیران دستگاه های دولتی نماینده اداره متبوع خود هستند نه مالک آنچه تحت اداره آنهاست . مدیر یا رئیس ، مالک اموال اداره تحت مالکیت خود نیست . نماینده فقط همان اختیاری را دارد که قانون به او اعطاء کرده و به رسمیت شناخته است . در اینجا اصل بر آزادی اراده نیست. زیرا، ریاست غیر از مالکیت است . به این ترتیب ، انعقاد قراردادهای دولتی از جهات مختلف با محدودیت ها ، ممنوعیت ها و رعایت تشریفات متعددی روبروست.
در خصوص اصول حاکم بر نحوه تنظیم و انعقاد قراردادهای دولتی ، مقررات آن در قانون محاسبات عمومی مصوب 1366[2] و آئین نامه معاملات دولتی بیان شده ، اما همه قراردادهای دولتی نیز مشمول این مقررات نیستند . برای مثال می توان به قرارداد استخدام که مشمول قانون استخدام کشوری مصوب 1345 است ، اشاره کرد. اما قراردادهای ساخت و ساز – که موضوع بحث ما است- از این منظر ، تابع قانون محاسبات عمومی و آیین نامه های دولتی هستند . هر چند مفاد و شرایط قراردادهای ساخت و ساز دستگاه های دولتی “پیمانکاری طرحهای عمرانی” تابع مقرراتی است که تحت عنوان پیمان و شرایط عمومی پیمان شناخته شده اند .
پ

یمان بر اساس ماده 23 قانون برنامه و بودجه مصوب 1351 [3] از طرف سازمان برنامه و بودجه تهیه و به صورت دفترچه ای منتشر می شد ، ولی اینک از سوی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور به دستگاه های اجرایی ، مهندسان مشاور و پیمانکاران و سازمانهای دولتی ابلاغ می شود ، که رعایت آن در قراردادهای مربوط به طرحهای عمرانی دولت الزامی است. پیمان یکی از اعمال حقوقی است که با اراده کارفرما و پیمانکار ایجاد می شود . به عبارتی معمولاً کارفرما اراده باطنی خود را در مورد اجرای یک طرح ، از طریق اعلان مناقصه اعلام می دارد ” ایجاب ” و پیمانکار با قبول پیشنهاد یا ایجاب کارفرما جهت اجرای یک طرح ، در هنگام شرکت در مناقصه قبولی خود را به کارفرما اعلام می نمایدو نتیجه این ایجاب و قبول را در سندی به نام پیمان درج می نمایند. به این ترتیب ، پیمان عقدی لازم است که در آن طرفین ، تعهداتی نسبت به طرف مقابل خود پیدا می کنند . ولی بر اساس ماده 48 شرایط عمومی پیمان ، کارفرما حق فسخ آن را دارد. یعنی از طرف پیمانکار ، عقدی لازم و از سوی کافرما عقدی جایز محسوب می شود. همچنین عقدی مستمر ، تشریفاتی و الحاقی[4] است که قواعد عمومی قراردادها در خصوص انعقاد و اجرای آن جاری است. بنابراین سایه حقوق خصوصی بر آن آشکارست . همچنین پیمان از نظر شکلی از سه جزء ” موافقتنامه ، شرایط عمومی و شرایط خصوصی” تشکیل می شود. موافقتنامه بخش کوچک امامهمتر پیمان است ، زیرا در آن مطالب اصلی پیمان مثل مشخصات طرفین ، موضوع ، مبلغ و مدت قرارداد به اختصار ذکر می گردد . شرایط عمومی پیمان ، تعهدات تبعی غیر قابل تغییر و عام حاکم بر قراردادهای پیمانکاری است. بجز شرایط عمومی ، شرایطی در هر قرارداد وجود دارد که با طبیعت خاص پیمان ، اختصاص به همان قرارداد پیمانکاری دارد ، ولی قالب آن در پیمان تعیین شده و توسط هیچ یک از طرفین قابل تغییر نیست.
بموجب تبصره 4 ماده 72 قانون محاسبات عمومی کشور مصوب 1366 ، اعتبارات طرحهای عمرانی مؤسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی تابع قانون محاسبات عمومی کشور و سایر قوانین و مقررات عمومی دولت می باشد. بر اساس تبصره ماده 5 همان قانون ، بجز نهادهای دولتی ، مؤسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی ذیل نیز در اجرای طرحهای عمرانی خود ملزم به رعایت پیمان می باشند : 1- شهرداری ها و شرکت های تابعه آنها مادام که بیش از 50 درصد سهام آنها متعلق به شهرداری ها باشد.2- بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی 3- هلال احمر 4- کمیته امام خمینی (ره) 5- بنیاد شهید انقلاب اسلامی 6- بنیاد مسکن انقلاب اسلامی 7- کمیته ملی المپیک ایران 8- بنیاد 15 خرداد 9- سازمان تبلیغات اسلامی 10- سازمان تامین اجتماعی.
موضوع پیمان با توجه به شرح مواد 12 و 13 شرایط عمومی پیمان ، طرحهای عمرانی است که شامل کارهای دائمی انجام شده و مصالح و تجهیزات مورد استفاده در کارگاه می باشد.
یکی از مشکلات بخش پیمانکاری دولتی ، عدم اجرای کامل تعهدات از سوی پیمانکار و عدم پرداخت بموقع مطالبات او و دستور انجام کار خارج از چارچوب قرارداد و تعهدات از جانب کارفرماست که بجاست به آن بیش از پیش پرداخته شود.
پیمانکاری به عنوان یکی از قراردادهای کاربردی جامعه امروز ، آمیزه ای از مسائل پیچیده فنی ، مالی و حقوقی است که بسیار حائز اهمیت است. روشن نمودن تعهدات و مسئولیت های پیمانکار و نیز حقوق او در اجرای امور پیمانکاری از دو نظر قابل بررسی است : اولاً پیمانکار را متوجه مسئولیتی که با قبول اجرای طرح عهده دار می شود می نماید ، ثانیاً کارفرما را موظف به رعایت این حدود می کند تا بار اضافی بر دوش پیمانکار تحمیل ننماید و از حدود اختیارات پیش بینی شده تجاوز نکند . لذا روشن شدن حیطه وظایف و مسئولیت ها و عدم زیاده خواهی و عدم کم کاری و تخطی از مفاد قرارداد مانع از بروز اختلافات حقوقی در این گونه قراردادها خواهد شد.
انگیزه انتخاب این موضوع ناشی از تجربیات عملی سالها خدمت در دستگاه دولتی ، نوع مسئولیت محوله ، ملاحظات عینی ضرورت ها ، پیوستگی ها ، الزامات ، ممنوعیت ها بوده که به نظر رسید با توجه به پیوند مستقیم با مسائل مالی و ایجاد الزامات و تعهدات عمده برای دستگاه ها و دست اندرکاران دولتی و غیر دولتی مفید فایده واقع گردد ، چراکه در ارتباط با قراردادهای پیمانکاری دولتی بالاخص در بخش ساخت و ساز ، با توضیحاتی که داده شد عملاً شاهد موارد متعددی از مشکلات ، کاستی ها ، نواقص ، ابهامات و . . . در سایر مراحل اجرایی از بدو امر تا خاتمه پیمان بوده که منجر به تضییع حقوق احد از طرفین و سوء استفاده طرف دیگر شده است. احصاء ، شناخت و ریشه یابی نقاط ضعف و قوت در این بخش امکان ارائه راهکار متقن و مناسب در جهت حفظ حق و حقوق طرفین و صیانت از اموال عمومی و بیت المال را فراهم خواهد نمود.به این علت که در اجرای طرحهای عمرانی و ساخت وساز کارفرما و پیمانکار مانند پایه اصلی یک سازه عمل می کنند اگر هر یک از این پایه ها کوتاه یا فاقد توانایی لازم برای تحمل بار وارده باشد ، کل سازه از حالت تعادل خارج می شود.
لذا در شرایط فعلی ، با وجود ابهامات و نارسایی های موجود و اعمال سلیقه و کم کاری متعاقدین در حین اجرای پیمان و قراردادهایی از این دست ، و عدم آشنایی برخی پیمانکاران و کارفرمایان نسبت به مسائل و مشکلات حقوقی زمان انعقاد وحین اجرای قراردادها ، لازم است با پژوهش و تحقیق در خصوص اختلافات حقوقی قراردادهای ساخت و ساز در دستگاه های دولتی ، نقاط ضعف احصاء ، بر طرف و راه کار متقن و مناسب ارائه گردد ، که در تحقیق حاضر به این موارد بطور خاص پرداخته شده است.

پیشینه تحقیق :
قراردادهای ساخت و ساز دستگاه های دولتی از جمله قراردادهای خاص به شمار می روند که اصول و قواعد ثابتی بر آنها حاکم است. این نوع قراردادها عموماً تابع حقوق عمومی هستند و قواعد حاکم بر این قراردادها جنبه تکلیفی و آمره دارند و نظام حقوقی پیمانهای دولتی بر آن طرح حاکم است و عدم رعایت این قواعد موجب بطلان قرارداد می شوند.
لهذا با توجه به اینکه قراردادهای دولتی درصد بالایی از کل پروژه های صنعتی و ساختمانی را شامل می شود و هدف از انعقاد اینگونه قراردادها حفظ حقوق دولت و منافع عمومی است ، به همین علت مصلحت عمومی ایجاب می نماید که این نوع قراردادها از امتیازات و ویژگیهای خاصی برخوردار باشند.
بنابراین با استناد به ماده 23 قانون برنامه و بودجه مصوب 51 ، دولت موظف است استانداردها و معیارها و همچنین اصول کلی و شرایط عمومی قراردادهای مربوط به طرحهای عمرانی را بصورت آیین نامه ، بخشنامه ، دستورالعمل در یک چارچوب مشخص تعیین و به دستگاه های اجرایی ، مشاوران و پیمانکاران جهت اجرا ابلاغ نماید . به همین علت با وجود نقایص و معایب موجود ، قراردادهای دولتی کاملترین قراردادها بشمار می روند .
فلذا چنانچه تحقیقاتی در این رابطه صورت می پذیرد لزوماً می بایست با مدنظر قراردادن چارچوب تعیین شده توسط مقنن ودستگاه های متولی امر انجام شود.
در خصوص اختلافات حقوقی قراردادهای ساخت و ساز دستگاه های دولتی با وجود تحقیق و تتبع نگارنده ، کتاب ، مقاله یا پایان نامه ای یافت نشد و تنها تعداد اندکی کتاب و پایان نامه مرتبط با بخش هایی از موضوع به رشته تحریر در آمده که می توان به عنوان نمونه به موارد ذیل اشاره نمود.
الف – شهیدی (1377) در کتاب “تشکیل قراردادها” (جلد1) ، در تقسیم عقد از جهت تعداد طرفهای عقد ، عقد را به دو طرفه و چند طرفه تقسیم نموده و پیمانکاری را در زمره عقود دو طرفه آورده است .که هر یک از طرفین در قبال دیگری حقوق و تعهداتی دارند و در پاره ای طرحهای تولیدی و عمرانی ممکن است پیمانکاران متعددی بکار دعوت شوند و کارفرما با هر یک از ایشان قرارداد جداگانه ای منعقد کند .ولی ممکن است در یک قرارداد ، همه پیمانکاران و کارفرما ، طرفهای قراردادی یکدیگر باشند و تخلف هر یک ، موجب مسئولیت او به جبران خسارت باشد.
ب – طباطبائی مؤتمنی (1379) در کتاب “حقوق اداری” به بررسی اعمال اداری اعم از اعمال اداری یک جانبه و دو جانبه ، قراردادهای اداری ، ماهیت قراردادهای اداری ، انعقاد قرارداد و آثار قرارداد پرداخته است و دربحث آثار قرارداد ،تعهدات ، وظایف وحقوق و مزایای پیمانکار را بیان نموده است.
پ – اباذری فومشی (1390) در کتاب “نحوه عملی تنظیم قراردادها”، براساس قوانین و مقررات جاری اعم از قانون مدنی ، شرایط عمومی پیمان به انواع قراردادها اشاره نموده وبه نحوه تنظیم هریک پرداخته است و در برخی موارد نیز مفاد موثر تشریح گردیده و نمونه ای از قراردادی پیمانکاری و نحوه تکمیل آن را بیان نموده است.
ت – اسماعیلی هریسی (1384) در کتاب ” مبانی حقوقی پیمان” ، به شرح ماده به ماده ی موافقتنامه ، شرایط عمومی و شرایط خصوصی پیمان پرداخته و پیمان را از منظر یک حقوقدان بررسی کرده است . که از نظر تطبیق با قوانین داخلی قابل توجه می باشد.
ث – ایزانلو (1379) در پایان نامه خود با عنوان “مسئولیت پیمانکار در قرارداد پیمانکاری” ، به تشریح مبانی مسئولیت قراردادی و قهری پیمانکار پرداخته و اینکه آیا می توان مسئولیت پیمانکار را تحدید و تعدیل کرد . ایشان بیش از هر چیز به مسئولیت مدنی پیمانکار توجه داشته است.
ج – کریمی سغینی(1376) در پایان نامه خود با عنوان ” حدود مسئولیت پیمانکار در قبال کارفرما” به مراحل مقدماتی (مطالعات جامع و طراحی) ، مرحله اجرای قراردادهای پیمانکاری و مرحله بهره برداری (تحویل پیمان) با تاکید بر مسئولیت پیمانکار و بیشتر از منظر حقوق کارفرما پرداخته است . ایشان در بخش سوم پایان نامه ، مسئولیت قراردادی پیمانکار را مورد بررسی قرارداده است.

اهداف تحقیق
اهداف تحقیق را می توان از جمله موارد ذیل دانست :

احصاء منشاء بروز اختلاف قراردادهای ساخت و ساز دستگاه های دولتی
بررسی ضرورت ها ، پیوستگی ها ، الزامات و ممنوعیت ها در قراردادهای ساخت و ساز دستگاه های دولتی
ارائه راهکار با هدف پیشگیری از بروز اختلاف و تفاسیر گوناگون از مفاد قرارداد ساخت و ساز
مشخص نمودن محدوده مسئولیت و تعهدات پیمانکار و کارفرما نسبت به یکدیگر
چگونگی حل و فصل اختلافات حادث شده و الزام متعاقدین به ارجاع موضوع به داوری
اهمیت تحقیق
سروکار داشتن با امور پیمانکاری و انعقاد قراردادهای مربوطه و پرداختن به آنها در دنیای امروز اعم از اینکه پیمان عنوان ساخت و ساز ، تولیدی ، تدارکاتی ، خدماتی و . . . را داشته باشد نیازمند تخصص و مهارت فراوان و تجربه است ، در رویارویی با مسائل پیچیده فنی و حقوقی ، خطرات مالی و قبول مسئولیت ها، احاطه خاصی لازم است تا در پرتو آن پیوندهای قراردادی ایجاد و رهبری شود. و از طرفی تلاش در جهت تفکر ، تجزیه و تحلیل موضوع ، توسط حقوقدانان و مرتبطین با این قرارداد است ، تا با ارائه نقطه نظرات در این خصوص ، هر چه بیشتر بر غنای حقوقی ، شرایط عمومی پیمان ، بیفزایند.

کاربرد نتایج تحقیق
نتایج این تحقیق علاوه بر کاربردهایی که در دستگاه های دولتی دارد ، در کلیه شرکت های پیمانکاری و بخش های خصوصی و سازمانهای مرتبط با نظام اداری کشور ، کارشناسان حقوقی ، مهندسین و کارکنان متولی امر در دستگاههای دولتی و خصوصی ، مهندسان مشاور و وکلای دادگستری مورد استفاده خواهد بود. زیرا با سیاست خصوصی سازی و واگذاری امور به بخش خصوصی ، بر تعداد قراردادهای ساخت و ساز افزوده خواهد شد و با توجه به فقدان برخی قوانین راهگشا برای حل اختلافات و مشکلات حقوقی طرفین در این قبیل قراردادها ، نیاز به بررسی قوانین قراردادهای دولتی و پیمانکاری و قواعد مرتبط با آنها بیش از پیش احساس می شود.

سوال های تحقیق
اختلافات حقوقی در قراردادهای ساخت و ساز دستگاه های دولتی چیست ؟ و راه های حل و فصل آنها چگونه است ؟

فرضیه ها
فرضیه های این تحقیق عبارتند از :
– اصول حاکم بر قراردادهای ساخت و ساز و وجه تمایز طرحهای عمرانی و غیر عمرانی به چه نحو می باشد.
– ریشه بروز اختلافات و اهم ادعاهای پیمانکاران و محدوده مسئولیت ایشان باید احصاء و راهکار متناسب با هر یک مد نظر قرار گیرد.

روش تحقیق
روش تحقیق در این رساله به شیوه کتابخانه ای و از طریق فیش برداری صورت خواهد گرفت و از روش توصیفی ، تحلیلی ، کاربردی ، تاریخی و در مواردی تطبیقی و در صورت لزوم مراجعات آماری و میدانی استفاده خواهد شد ، که نگارنده با هدایت اساتید محترم به کنکاش در منابع قانونی ، آیین نامه ها ، آراء وحدت رویه ، متون فقهی و نظریات علمای حقوق و سایر منابع نوشتاری و غیره پرداخته و در جهت تبیین نظریات مکتسبه ، به صورت مستقل و با مراجعه به منابع مختلف به شناخت آسیب ها و ارائه راهکاری مناسب پرداخته خواهد شد.

ساختار تحقیق
فرآیند این پژوهش ، در چهار فصل به ترتیب ذیل ارائه می گردد :
فصل نخست ، که شامل دو مبحث می باشد . در مبحث اول به کلیات موضوع ومفاهیم و تعاریف و جایگاه پیمان در عقود پرداخته می شود و در مبحث دوم نظام حاکم بر پیمانهای دولتی و خصوصی و وجه تمایز آنها بیان می گردد.

1- مدخل پژوهش ……………………………………………………………………………….10

اهمیت موضوع شهر و شهرنشینی در دورۀ سامانیان …………………………………..11

 پیشینۀ تحقیق ………………………………………………………………………………13

قلمرو زمانی و مکانی پژوهش ………………………………………………………………18

 بیان مسئله و فرضیۀ تحقیق ……………………………………………………………….19

روش تحقیق………………………………………………………………………………….22

سامان پژوهش……………………………………………………………………………….23

موانع و مشکلات تحقیق…………………………………………………………………….24

2- نقد و بررسی منابع تحقیق………………………………………………………………25

تاریخ نوشته‌های جغرافیایی ……………………………………………………………….26

آگاهی‌های جغرافیایی در متون کهن ایرانی………………………………………………..29

منابع جغرافیا نگاری در دوره اسلامی……………………………………………………..31

نگاهی کلی به برخی از منابع جغرافیا نگاری جغرافیایی…………………………….42

تاریخ‌های محلی ……………………………………………………………………………49

بخش یکم: شهر و شهرنشینی در ایران ………………………………………………….58

فصل یکم: پیشینۀ ساخت و تکوین شهر در ایران………………………………………..59

1. سپیده‌دم شهرنشینی در ایران………………………………………………………..59

2. تجربۀ پیش آریایی ساخت شهر در تمدن عیلام…………………………………….67

3. هگمتانه، خاستگاه مادها در گذر از ده نشینی به شهرنشینی…………………69

4. تلاقی تمدن‌ها در شهرسازی دورۀ هخامنشیان………………………………………72

5. پولیس‌ها (دولت شهرهای) یونانی در ایران…………………………………………..75

6. گِرد شهرهای پارتی……………………………………………………………………..80

7. شهر و شهرنشینی در دوره ساسانیان……………………………………………..87

8. تداوم و تحول شهر و شهرنشینی در سده‌های نخستین اسلامی………………….92

فصل دوم: عناصر کالبدی در شهرهای ایران با تأکید بر دوره سامانیان………………103

1. ارگ /کهندژ……………………………………………………………………………..104

پیشینه نام…………………………………………………………………………………104

 مکان‌یابی و ساختار ارگ در قلمرو جغرافیایی ایران………………………………….108

ارگ در ایران باستان ……………………………………………………………………….120

ارگ در دوره اسلامی……………………………………………………………………….126

کهندژ در شهرهای عصر سامانی…………………………………………………………130

2. شارستان و ربض (بیرونی)……………………………………………………………….136

مفهوم شارستان و ربض در ایران……………………………………………………….136

شارستان و ربض در دوره سامانیان……………………………………………………….140

دروازه………………………………………………………………………………………..141

کوی / محله………………………………………………………………………………..144

مسجد……………………………………………………………………………………..147

بازار………………………………………………………………………………………….153

میدان……………………………………………………………………………………….156

فصل سوم: مفهوم شهر در ایران با تأکید بر دورۀ سامانیان…………………………….160

1. درآمدی بر مفهوم شهر………………………………………………………………160

2. دستکرت………………………………………………………………………………..163

3. دیه/ ده……………………………………………………………………………………166

4. تسوک…………………………………………………………………………………….174

5. روستا/ روستاک/ رستاق……………………………………………………………….175

6. کوره……………………………………………………………………………………….182

7. قصبه / مصر………………………………………………………………………………186

8. استان……………………………………………………………………………………190

9. بازشناسی مفهوم شهر در ایران………………………………………………………..199

بخش دوم: شهر و شهر نشینی در دوره سامانیان…………………………………….210

فصل یکم: داد و ستد در شهرهای دوره سامانی………………………………………211

1. نقش شهرها در راه‌های تجاری- فرهنگی دوره سامانیان………………………….213

2. مبادلات پولی و سکه‌خانه‌های سامانیان……………………………………………232

فصل دوم: شهر و شهرنشینی در خاستگاه سامانیان…………………………………243

1. شهر واحه‌های سغد……………………………………………………………………243

2. بازشناسی معنای شهر در سغد……………………………………………………..245

3. نقش رود سغد در ساخت شهرواحه‌ها……………………………………………250

4. پیشینۀ ساخت شهرواحه‌های سغد………………………………………………….256

ساخت و خاستگاه اسطوره‌ای………………………………………………………….256

کاوش‌های باستان‌شناختی……………………………………………………………..260

5. نقش تجاری شهرواحه‌های سغد…………………………………………………263

6.کالبد شهرواحه‌ها…………………………………………………………………………266

فصل سوم: بخارا نمونه‌ای از شهرسازی و شکوفایی شهرنشینی…………………271

1. خاستگاه شهر بخارا بر اساس پیشینۀ نام………………………………………….271

بخارا: پیشینۀ شهرنشینی از آغاز تا دورۀ سامانیان…………………………………..277

2. پیشینۀ ساخت شهر…………………………………………………………………..284

3. شکل شناسی شهر در سه سدۀ نخست اسلامی………………………………..287

4. باروها و دروازه‌های بخارا………………………………………………………………..291

بارو و دروازه‌های شارستان……………………………………………………………….292

باروها و دروازه‌های ربض…………………………………………………………………..297

5. سازه‌های آبی و سازمان آبیاری در شهر بخارا…………………………………..305

6. کوی‌های شارستان…………………………………………………………………….309

7. بازار در کالبد شهرواحه‌های بخارا…………………………………………………….312

بازارهای شهر بخارا…………………………………………………………………….313

بازار طواویس…………………………………………………………………………..316

نتیجه‌گیری…………………………………………………………………………………..322

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………326

چکیده:

دوره سامانیان از مهم‌ترین دوره‌های اثرگذار در گستره فرهنگ و تمدن ایران و شهرهای قلمرو حکومتی این دودمان، بستر شکوفایی عناصر گوناگون فرهنگی و تمدنی بوده‌اند. از دیگر سو، شرایط جغرافیایی و عوامل گوناگون اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی در ساخت و توسعۀ شهرها و شکوفایی شهرنشینی تأثیر داشته‌اند. از آنجا که شهرپژوهی بر پایه پیشینه تاریخی شهرها از مهم‌ترین مسائلی است که جامعه کنونی به آن نیازمند است و شهر و شهرنشینی در دورۀ سامانیان دوره‌ای تأثیرگذار را طی کرد، در این پایان‌نامه این موضوع  مورد بازشناسی و تحلیل قرار گرفته است.  در اینجا از نظر زمانی محدوده سده چهارم قمری (دهم میلادی) و از نظر مکانی قلمرو فرهنگی و تمدنی ایران با تأکید بر بخش‌های شرقی ایران (خراسان و ماوراءالنهر / خراسان بزرگ) را در بر می‌گیرد. از این رو مسئله اصلی که این پژوهش به آن می‌پردازد چنین است: پیشینه ساخت شهر و شهرنشینی در ایران و عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی(دهقانان، روستاها، ساختار اقتصاد شهری و… ) و اقدامات سامانیان تا چه اندازه در شکوفایی شهرها و شهرنشینی در دورۀ سامانیان تأثیر داشتند؟

این پژوهش بر اساس روش تحقیق تاریخی و مبتنی بر منابع جغرافیا‌نگاری و تاریخی انجام گرفته است. دستاوردهای این پژوهش عبارتند از: پژوهش دربارۀ شهرهای سامانی؛ بررسی عوامل گوناگون اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی مؤثر در بالندگی شهرها در آن دوره؛ پژوهش دربارۀ شهرواحه‌های سغد و بازشناسی ساخت کالبدی شهر بخارا در دورۀ سامانیان. در این راستا شهر در آن دوره بر پایه پیشینه ساخت شهر و تأثیرگذاری دورۀ سامانیان در آن مورد بررسی قرار گرفته است.

پیشگفتار:

علاقه‌مندی به پیشینه تاریخی و بالندگی‌ فرهنگ و تمدن ایران‌زمین در دوره‌های گوناگون، مسئله‌ای مهم و همیشگی است که نه تنها در این مرز و بوم بلکه در فراسوی مرزهای آن، هر پژوهنده‌ای را مشتاق مطالعه و تفحص در پیرامون آن می‌کند. در این میان، دوره سامانیان که از نام‌دارترین دوره‌های تأثیرگذار در فرهنگ و تمدن ایران است با اقبال بیش‌تری از سوی پژوهشگران روبرو بوده و هر کس از دیدگاهی به آن پرداخته است.

 نگارنده در طی درس‌های تاریخ دوره میانه در محضر استاد محترم جناب آقای دکتر اللهیار خلعتبری، مدتی را به راهنمایی و پیشنهاد ایشان سرگرم تهیه طرحی بود برای پژوهش پیرامون موضوعی در راستای «تاریخ در ادبیات دوره سامانیان» که دستاورد اولیه آن ارائۀ چند جلسه بحث در پیرامون خردورزی در آن دوره بود. در همان زمان این پرسش همواره برای نگارنده مطرح بود که چرا سدۀ چهارم قمری که دوره تکوین زبان پارسی دری (نوین) است، بیش‌ترین سهم را در میان تمام سده‌های تاریخ ایران در تدوین آثاری در موضوع «المسالک و الممالک» و به تعبیری «البلدان» نویسی داشته است؟ این مسئله در مشورت با استاد محترم راهنما و البته در پی منتفی شدن موضوع پیشین، نگارنده را سرانجام مصمم به تدوین طرحی کرد در راستای پژوهش پیرامون شهر و شهرنشینی در دوره سامانیان که آنچه در پی می‌آید دستاورد این طرح است.

بدین سان، بایستی مراتب سپاس‌گزاری خود را از استاد محترم راهنما، جناب آقای دکتر اللهیار خلعتبری، که در طی دوره کارشناسی ارشد و دکتری بزرگترین مشوق اینجانب در راستای پژوهش پیرامون سامانیان بوده‌اند، اعلام دارم. ایشان علاوه بر راهنمایی‌های ارزنده علمی، اختصاص دادنِ بیش‌ترین وقتِ ممکن و بر عهده گرفتن این مسئولیت، همواره با علوّ طبع و مرام والای خویش، نگارنده را مورد الطاف خویش قرار دادند.

همچنین جناب آقای دکتر علی اصغر مصدق، استاد محترم مشاور، با متانت و گشاده‌رویی همیشگی، مشاورۀ این پایان‌نامه را به سان دوره کارشناسی ارشد پذیرفتند و  پرسش‌های نگارنده را در روش تحقیق و ساماندهی این موضوع پاسخ گفتند. جناب آقای دکتر قباد منصور بخت، دیگر استاد محترم مشاور در این پایان‌نامه، نیز از زمان تدوین طرح تحقیق تا سرانجام یافتن آن، با مشورت‌های عالمانه خویش در راستای طرح مسئله، بررسی و بازشناسی مفاهیم کلیدی این موضوع  و ساماندهی نهایی پایان‌نامه، همواره نگارنده را صمیمانه و صادقانه یاری کردند. بدین سان از این بزرگواران، مراتب سپاس‌گزاری و امتنان خویش را اعلام می‌دارم.

همچنین بایسته است تا سپاس‌گزاری خویش را از دیگر استادان محترم گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی که همواره با راهنمایی‌های عالمانه و محبت‌های بی‌شائبه، نگارنده را از مراهم خویش بهره‌مند ساخته‌اند، اعلام دارم. از آن میان از جناب آقای دکتر عطاءالله حسنی مدیر محترم گروه و جناب آقای دکتر کریم سلیمانی که داوری این پایان‌نامه را پذیرفتند و در طی دوره تحصیلی همواره یاریگر نگارنده بوده‌اند.

همچنین سپاس‌گزارم از جناب آقای دکتر حسین سلطان‌زاده، مدیر محترم گروه پژوهش هنر دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی، که از پیشگامان شهرپژوهی در ایران و آثار ایشان از مراجع مهم پژوهشی در زمینه تاریخ شهر و شهرنشینی به شمار می‌روند. ایشان ضمن پذیرفتن داوری این پایان‌نامه همواره در طی چند سال گذشته در این زمینه نگارنده را از راهنمایی‌های خویش بهره‌مند کرده‌‌اند. همچنین از جناب آقای دکتر شهرام یوسفی‌فر، عضو محترم هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،  که علاوه بر راهنمایی‌ نگارنده در این موضوع، از پایان‌نامه دکتری ایشان بهره فراوان بردم، مراتب سپاس‌گزاری خود را اعلام می‌کنم.

بایسته است از استادان محترم جناب آقای دکتر ناصر تکمیل همایون و جناب آقای دکتر محمد علی اکبری که همواره راهنما و مشوق نگارنده بوده‌اند، مراتب سپاس‌گزاری خود را اعلام کنم.

همچنین سپاس‌گزاری خود را از خانم دل‌آرا مردوخی، عضو محترم دفتر پژوهشهای فرهنگی، اعلام می‌دارم. حروف‌نگاری، نمونه‌خوانی و بازنگری این پایان‌نامه بر عهده ایشان بوده که با وسواس و دقت فراوان آن را به سامان رسانده‌اند.

بدیهی است که این رساله لغزش‌ها و نقص‌هایی دارد و کوشش می‌شود با راهنمایی‌های استادان ارجمند، رفع شوند. در پایان توفیق روزافزون و همیشگی این عزیزان را در راستای بالندگی فرهنگ و دانش در این مرز و بوم از درگاه ایزد منان خواستارم.

بخش مقدماتی: درآمدی بر روش تحقیق و منبع شناسی

1- مدخل پژوهش

سامانیان در دوره‌ای بر بخش‌های وسیعی از شرق ایران حکمرانی داشتند که از نظر بالندگی فرهنگ و تمدن ایرانی _  اسلامی، دوره‌ای نام‌دار است. نقش این دودمان در عرصه سده چهارم قمری (دهم میلادی) از نظر تأثیرگذاری در روند تاریخ  فرهنگ و تمدن ایران، چندان مهم است که دوره امارت آنان را با لقب‌هایی فراتر از دیگر دوره‌های تاریخی ایران و بر پایۀ اعتلای فرهنگ و تمدن، معرفی کرده‌اند: عصر «طلایی فرهنگ و تمدن ایرانی- اسلامی»، «عصر زرین فرهنگ ایران» و «دورۀ رنسانس ایرانی- اسلامی».[1]  در این دوره دستاورد‌های عصر انتقال زمینۀ بالندگی جنبه‌های گوناگون فرهنگی و تمدنی را فراهم آورد و بخش‌های شرقی ایران به عنوان خاستگاه و قلمرو سامانیان، بستر این جریانِ اثرگذار بود.

دربارۀ اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دورۀ سامانیان، همچنین جغرافیای تاریخی و تاریخ محلی و جغرافیای تاریخی شهرهای ایران در آن دوره، تا کنون تأملات، مطالعات و پژوهش‌های بسیاری انجام گرفته و از این نظر‌می‌توان پنداشت، به دلیل ویژگی‌های این دوره، از خوش‌اقبال‌ترین دوره‌های تاریخی ایران بوده که توجه مورخان و جغرافی‌نگاران قدیم (به ویژه در همان دوره) و پژوهشگران دورۀ معاصر را به خود معطوف کرده است. دربارۀ بیش‌تر شهرهای این دوره، دست‌‌‌کم تک‌نگاشته‌های علمی یا دربارۀ برخی از آن شهرها مانند بلخ، سمرقند، بخارا، نیشابور، مرو، هرات و … کتاب‌ها و مقاله‌های بسیاری به پژوهش و نگارش درآمده است. از این رو، همین امر دست‌کم دو موضوع را مورد تأکید قرار‌می‌دهد: 

نخست آن که دوره‌ای است مهم و تأثیرگذار که به رغم انجام مطالعات و پژوهش‌های بسیار همچنان جای آن دارد تا دربارۀ موضوع‌های گوناگون آن تحقیق علمی صورت گیرد. دیگر آن که، شاخصه‌ها و عناصر گوناگون فرهنگ و تمدن ایران در این عصر به گونه‌ای از «سامانِ» اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی نائل آمدند، که از این رو جای آن دارد این مشخصه‌ها بر اساس تأثیرپذیری از پیشینۀ تاریخی ایران و اسلام تا آن زمان و اثرگذاری در روند تاریخ ایران و اسلام پس از آن، مورد تأمل قرار  گیرند. در این میان بر اساس علاقه‌ای که نگارنده نسبت به دورۀ سامانیان، همچنین به موضوع «شهرپژوهی» داشت، شهر و شهرنشینی در این دوره را مورد مطالعه قرار داد. در بررسی شهر و شهرنشینی در دورۀ سامانیان و با تأکید بر پیشینۀ این مسئله در ایران، بخش قابل تأملی از مطالعه به جریان تاریخی و مفاهیم کلیدی آن در ایران برای فهم واقعی از شهر در دورۀ سامانیان، اختصاص یافته است.

اهمیت موضوع شهر و شهرنشینی در دورۀ سامانیان:

پیدایش و بالندگی شهر و شکوفایی شهرنشینی در گسترۀ جغرافیای طبیعی و تاریخی ایران‌زمین (ایرانشهر)، متأثر از عوامل طبیعی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی گوناگونی بوده است که با در نظر گرفتن این عوامل در حوزه‌های گوناگون علمی مانند جغرافیایی (طبیعی و انسانی – شهری و روستایی)، تاریخی، جامعه شناسی،  علوم اقتصادی ، سیاسی و… ‌می‌توان جریان شکل‌گیری شهر و برقرار شدن زندگی شهری یا شهرنشینی را از سپیده دم تا تکوین و شکوفایی آن، بررسی کرد. گستردگی جغرافیایی، تنوع ساخت فضایی- کالبدی، اهداف، انگیزه‌ها و شیوه‌های بیش و کم متفاوت استقرار در مکان‌های گوناگون، نقش جامعه، اقتصاد، فرهنگ و … در پویایی شهرها و اثرگذاری شهرها بر جنبه‌‌های گوناگون زندگی انسان و دَه‌ها دلیل دیگر باعث شده‌اند تا شهرنشینی همچنان نیازمند مطالعات و کاوش‌های گسترده و دامنه دار از دیدگاه تاریخی باشد.

امروزه توجه به رشته‌هایی مانند جامعه‌شناسی شهری، اقتصاد شهری، جغرافیای شهری، و گروه‌های گوناگون شهرپژوهی در عرصه‌های تاریخی، باستان‌شناسی، فرهنگ و مدنیت و… برآمده از نیازهای اساسی جوامع به شناخت بستر و محیط زندگی و پویایی آن است. در این راه نظریه‌های گوناگون از سوی پژوهشگران رشته‌ها و عرصه‌های مختلف علمی ارائه شده که نشان‌دهنده اهمیت این موضوع در سطح منطقه‌ای و جهانی است. در چنین شرایطی، نقش پیشگامان مدنیت و سرزمین‌هایی که خاستگاه و بستر نخستین شهرها یا نخستین جوامع شهرنشین بوده و دوره‌های گوناگونی از بالندگی شهرنشینی را تجربه کرده‌اند، بیش از پیش نمایان ‌می‌شود.

شهر به عنوان بستر پویایی و تکوین هر جامعۀ برخوردار از ویژگی‌ها و مؤلفه‌های تمدن، ریشه در تلاش‌های جامعه‌ای دارد که با قدم و اندیشه در طی چندین هزاره زمینه‌های پیدایش و شکوفایی آن را فراهم آورده‌اند. از این رو‌ شهر می‌تواند نماد جوامعی باشد که بر شالوده و بنیاد و بر سیما و پیشینه مدنیت خود ‌می‌بالند.

  در سرزمینی که به تعبیر تاریخی «ایرانشهر» یا «ایران‌زمین» خوانده می‌شود، شهر همواره پایگاه و پهنۀ انتقال دهنده دستاوردهای جامعه ایرانی در دوره‌های گوناگون بوده است. از این رو شهر و شهرنشینی در ایران ریشه و پیشینه کهن دارد. چندان که در سیر تکوین جامعه ایران توأمان با دیگر شیوه‌های زندگی، همچون روستانشینی و شبانکارگی، همواره سهم قابل تأملی داشته است. ساخت شهر و زندگی شهری یا شهرنشینی در ایران پیش از اسلام در دوره‌ای دست‌کم سه هزارساله به تجربه‌هایی نائل آمد که در دوره‌های گوناگون، بالندگی خود را نوید بخشید. شهر در ایران پیش از اسلام و پس از آن، از تلاقی و تعامل اندیشه‌ها و سنت‌های مختلف بهره برد و پویایی زندگی و تمدن بر اساس شهر و واحدهایی که زمینه بالندگی آن را فراهم آوردند(ده، روستا و…)، در ساختاری هماهنگ از فرهنگ، جامعه، اقتصاد و سیاست بر گستره جغرافیایی این سرزمین پایداری خود را بردوام نگه داشتند. از این رو، دست کم‌می‌توان باور داشت که به رغم رویدادهای گوناگونی که در طی هزاران سال بر سر شهرهای ایران گذشته و با آنها خو کرده و راه خود را پیموده‌اند، هنوز هم‌می‌توان به رغم گسترش پیوندهای میان شهرها در پهنه جهان صنعتی امروز نشانه‌های بالندگی‌های گذشته را به وضوح مشاهده کرد!

 پس از اسلام با آنکه شهرهای ایرانی طی دو سده دچار آشوب‌های سیاسی و رکود اقتصادی شدند، اما در سده سوم قمری رو به توسعه گذاشتند و در عصر فرمانروایی دو دودمان سامانیان آل‌بویه، با تلاش‌های فکری اندیشمندان، شهرسازان و معماران بنیان شهرها در تلفیقی از هویت ایرانی _ اسلامی قرار گرفت.

پیشینه تحقیق:

دربارۀ شهر و شهرنشینی در ایران، تاکنون پژوهش‌های گوناگونی انجام گرفته است که هرکدام از دیدگاهی قابل تأمل و دربردارنده آگاهی‌هایی هستند. باستان‌شناسان در بررسی پیشینۀ شهرنشینی و چگونگی پیدایش و بالندگی نخستین شهر‌ها و تشخیص «شهر» از «غیرشهر» براساس کاوش‌های علمی، پژوهش‌های گوناگونی انجام داده‌اند. مطالعه این پژوهش‌ها برای بررسی خاستگاه و چگونگی پیدایش و بالندگی نخستین شهرها یا بستر کُهن‌شهر‌های ایران اهمیت فراوان دارد. کوشش‌هایی که در این زمینه انجام شده است در آغاز به تأثیر کاوش‌های باستان‌شناسی به صورت تک‌نگاشته‌هایی توسط محققان غربی در راستای گزارش‌های علمی کاوش‌ها به سامان رسید که در فصل یکم از بخش یکم این پایان‌نامه مورد توجه قرار گرفته‌اند. از دیگر سو کاوش‌های گوناگونی که به ویژه از سوی باستان‌شناسان روسی در دهه‌های 1950 تا 1960 انجام گرفت، برای بررسی وضعیت شهرهایی که در سده چهارم قمری خاستگاه سامانیان و در قلمرو آنها  بودند، اهمیت بسیار دارد.[1] اما در ایران پژوهش‌های درخور توجهی انجام شده که از آن میان است، آغاز شهرنشینی در ایران نوشته یوسف مجیدزاده به عنوان «نخستین اثر پژوهشی در ادبیات باستان‌شناسی فارسی» با موضوع شهرنشینی در ایران.[2] از آن پس تلاش‌های دیگری توسط صادق ملک شهمیرزادی در قالب مقاله‌ها و کتاب‌های گوناگون[3] و پژوهش اخیر سید منصور سیدسجادی تحت عنوان نخستین شهر‌های فلات ایران،[4] شایان توجه و بررسی هستند. در پژوهش‌های تاریخی نیز کتاب نامدار شهر‌های ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان نوشتۀ ن. پیگولوسکایا[5] تا به امروز جزو مهم‌ترین آثار پژوهشی در بررسی وضعیت شهر‌ها و شهرنشینی در دو دوره پارتیان (250 ق.م ـ 226 م) و ساسانیان (226ـ651 م / 31 ق) به شمار می‌رود. پژوهش‌های جغرافیایی پژوهشگرانی مانند و. و. بارتولد[6] و گی لسترنج (گای لیسترانج)[7] نیز نخستین تلاش‌های شهرپژوهی جغرافیایی در این زمینه به شمار می‌روند که در بررسی منابع و مآخذ مورد تأمل قرار گرفته‌اند. 

مقاله مفصل «ویژگی‌های تاریخی شهرنشینی در ایران دوره اسلامی» نوشته احمد اشرف،[8] در واقع نگرش جدیدی به بررسی تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران ایجاد کرد که هنوز پس از سه دهه از تاریخ تألیف آن، بررسی پژوهش‌های انجام‌گرفته نشان می‌دهد آن مقاله الگوی پژوهشی تاریخ شهرنشینی در ایران به شمار می‌رود! بررسی مفهوم شهر، بنیان‌گذاری، گسترش و زوال شهر‌ها، سیمای شهر‌ها، بنیان‌های زندگی شهری (دستگاه حکومت شهر، دستگاه مذهبی شهر، انجمن‌های صنفی) و رابطه شهر و ده و مفهوم مناطق شهری، مباحثی هستند که اشرف در این مقاله به آنها پرداخته است.

دو کتاب روند شکل‌گیری شهر و مراکز مذهبی در ایران و مقدمه‌ای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران، نوشته حسین سلطان‌زاده،[9] و برخی دیگر از کتاب‌ها و مقاله‌های وی پس از مقاله اشرف مهم‌ترین پژوهش‌هایی بودند که در چند دهۀ اخیر در این زمینه انتشار یافتند. هر دو کتاب سیر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران را دربر دارند، اما کتاب نخست مبتنی بر شکل‌گیری، بالندگی و اثرگذاری مراکز مذهبی شهر‌های ایران است و دومی که سیمای کلی موضوع شهر و شهرنشینی را دربرمی‌گیرد نگاهی است همه‌جانبه، اما به اختصار به این‌گونه مباحث پرداخته است: شهر و شهرنشینی در ایران، عوامل مؤثر در پیدایش شهر‌ها، عناصر و ساخت شهر، ویژگی‌های شهر و شهرنشینی در ایران ماند ساخت اجتماعی، شیوه اداره شهر، قواعد و مقررات شهر، رابطه شهر و روستا، همچنین بررسی عناصر و اجزای اصلی شهر مانند محله، بازار، مسجد، مدرسه، میدان، ارگ، و بارو، ویژگی‌های اقتصادی روستا در ایران و… .

کتاب از شار تا شهر نوشته سید محسن حبیبی[10] که تحلیلی تاریخی است از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن، بر پایۀ سیر تاریخ پیدایش و تکوین شهر در ایران و بر مبنای پایان‌نامه کارشناسی ارشد وی در سال 1355 تألیف شده است. تطبیق دو کتابِ مقدمه‌ای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران و از شار تا شهر نشان می‌دهد که کتاب نخست بیشتر بر پایه داده‌های تاریخی و پژوهش‌های مفصل در این زمینه سامان یافته است، اما در کتاب از شار تا شهر، گاه مواردی بیان شده است که نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد و در پایان‌نامه حاضر برخی از این موارد برشمرده شده‌اند. با این همه، هر دو اثر و در پیوند با آنها مقاله احمد اشرف جزو مهم‌ترین پژوهش‌هایی بوده‌اند که مورد توجه نگارنده قرار گرفته‌اند.

در میان پایان‌نامه‌هایی که در زمینه شهرپژوهی نوشته شده است، پایان‌نامه دکتری شهرام یوسفی‌‌فر با عنوان ساختار اقتصاد شهری در ایران دوره سلجوقیان،[11] بیشتر مورد توجه و استفاده نگارنده بوده است. این پایان‌نامه پژوهشی است مفصل در تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران که البته ساختار تحقیقی آن در این زمینه مبتنی بر پژوهش‌های پیش‌گفته، بوده است. بخش قابل‌توجهی از این رساله‌ منبع‌شناسی مفصل پیرامون پژوهش دربارۀ شهر‌های ایران، سیر تاریخ پیدایش و تکوین شهر در ایران، عناصر کالبدی شهر و ویژگی‌های زندگی شهری اعم از اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و به ویژه ساختار اقتصادی را دربرمی‌گیرد. اگرچه موضوع رساله، اقتصاد شهری در دورۀ سلجوقیان است اما کلیاتی که دربارۀ تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران تا پایان دورۀ سلجوقیان و در برخی موارد پس از آن ارائه می‌دهد، در جای خود پژوهشی مفصل و مستقل از موضوع به شمار می‌رود. بازشناسی مفهوم شهر از دیدگاه اقتصاد شهری، جامعه‌شناسی شهری، مفهوم تاریخی شهر در ایران و مباحثی از این دست در واقع بحث‌های مهمی هستند که از دیدگاهی برای نخستین‌بار از نظر تاریخی مورد تأمل قرار گرفته‌اند، تا آن جا که وی را به ارائه تعریفی مفصل از شهر براساس مطالعات تاریخی رهنمون کرده است. برخی از موضوع‌های پیشنهادی در این رساله برای انجام پژوهش مفصل‌تر مورد توجه نگارنده بوده که به آنها پرداخته شده است؛ مانند عناصر کالبدی در شهر‌های ایران (فصل دوم از بخش یکم)، مفهوم شهر در ایران (فصل سوم از بخش یکم) و بررسی مفهوم شهر در زبان و ادبیات رایج در ایران در دوره‌های گوناگون، بازشناسی سلسله مراتب ارضی ـ اداری در تقسیمات کشوری مانند دستکرت، دیه، تسوک، روستا، کوره، قصبه و مصر، استان و مفاهیم دیگری از این دست.

مجموعه مقالات شهر‌های ایران به کوشش محمدیوسف کیانی در چهار جلد از مهم‌ترین آثار پژوهشی است که به ویژه در بررسی ساخت شهر در ایران و کالبد شهر‌ها تألیف شده‌اند. مقالات این کتاب را پژوهشگرانی تألیف کرده‌اند که هر یک دربارۀ موضوعی که به آن پرداخته‌اند، صاحب‌‌نظر بوده و یا پژوهش‌های باستان‌شناختی و شهر‌سازی پیرامون شهر‌های گوناگون ایران انجام داده‌اند. دیگر کتاب شایان توجه همراه با این اثر، پایتخت‌های ایران[12] است که آن هم به کوشش محمدیوسف کیانی مجموعه‌ای از مقالات پژوهشگران حوزه‌های علمی باستان‌شناسی، تاریخ‌ و شهر‌سازی را دربرمی‌گیرد.[13] شهرنشینی در اسلام که مجموعه‌ای است از مقالات علمی کنگرۀ بین‌المللی شهرنشینی در اسلام[14] پیرامون ساخت شهر، زندگی شهری، اقتصاد شهری، مفاهیم در پیوند با شهر و… از دیگر آثاری است که پژوهشگران مباحث شهرپژوهی و تاریخ در مرکز «مطالعات فرهنگی خاورمیانه‌ای توکیو» به سامان رسانده و در سال 1383 به فارسی برگردانده شده است.[15]

مجموعه مقاله‌های سه دوره کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران در ارگ بم از مهم‌ترین اقداماتی است که تاکنون در راستای شهرپژوهی در ایران براساس معماری و شهرسازی انجام شده است. این کنگره‌ها توسط سازمان میراث فرهنگی کشور و به کوشش باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی در سال‌های 1374، 1378، 1385 برگزار شدند که مقاله‌های ارائه‌شده در سه مجموعه انتشار یافته‌اند. این مقاله‌ها پیشینه تاریخی شهر‌ها، پیدایش و تکوین شهر‌ها، عناصر کالبدی و معماری شهر‌ها، شهرنشینی و مفاهیم در پیوند با شهر و شهرنشینی و دیگر موضوع‌های شهرپژوهی را دربرمی‌گیرند.

چنان که در آغاز این نوشتار اشاره شد، دربارۀ تاریخ سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دورۀ سامانیان نیز پژوهش‌‌های قابل توجهی انجام گرفته است که از آن میان است پایان‌نامه‌های دورۀ دکتری جواد هروی دربارۀ اوضاع سیاسی و اجتماعی آن دوره و محمدرضا ناجی دربارۀ فرهنگ و تمدن اسلامی در دوره سامانیان. پیش از این آثار نیز پژوهش‌های برجسته‌ای توسط پژوهشگران این عرصه انجام شده است که از آن میان است تألیفات ریچارد نلسون فرای به ویژه دربارۀ بخارا و همچنین اثر پژوهشی آدام متز دربارۀ تمدن اسلامی در سدۀ چهارم که در این آثار به شهر و شهرنشینی این دوره نیز پرداخته‌اند.

از این گذشته برخی پژوهش‌های دیگر در راستای ماهیت شهرهای قلمرو اسلام (مدینه اسلامی) به ویژه در سده‌های میانه مورد توجه هستند که در بحث پیرامون منابع تحقیق در بخش تاریخ‌های محلی و در بحث دربارۀ عناصر کالبدی و مفهوم شهر معرفی شده‌اند.

[1]  نتیجه کاوش‌های باستان‌شناسان روسی در برخی کتاب‌ها منتشر شده است. از آن میان است:

گرگوار، فرامکین،  باستانشناسی در آسیای مرکزی، ترجمۀ صادق ملک‌شهمیرزادی (تهران: موسسۀ چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه،1372).

UNESCO, History of Civilization of Central Asia, 5 volumes,  UNESCO: 1992.

ترجمه اثر فوق با این مشخصات انتشار یافته است: تاریخ تمدن‌های آسیای مرکزی. ترجمۀ صادق ملک شهمیرزادی (تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، 1375-1376).

[2]  یوسف مجیدزاده، آغاز شهرنشینی در ایران (تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1368).

 [3] مانند: صادق ملک شهمیرزادی، مبانی باستان‌شناسی ایران، بین النهرین، مصر (مجموعه دروس باستان‌شناسی و هنر پیش از تاریخ)، تدوین حسین محسنی و محمدجعفر سروقدی (تهران: جهاد دانشگاهی و محیا، 1373). همو، «بررسی مفهوم شهر از دیدگاه باستان‌شناسی»، مجموعه مقالات دومین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران – ارگ بم  (تهران: سازمان میراث فرهنگی، 1378)، ج1، ص 31- 40.

[4] سید منصور سیدسجادی، نخستین شهرهای فلات ایران، 2 جلد (تهران: سمت، 1384).

[5] Nina Viktorovna Pigulevskaja (1894 – 1970)

[6] Wasili Vladimirovich Barthold (1869-1930)

[7] Guy Le Strange (1854 – 1933)

[8]. احمد اشرف، «ویژگی‌های تاریخی شهرنشنی در ایران دوره اسلامی». نامه علوم اجتماعی، دانشکدۀ علوم اجتماعی و تعاون دانشگاه تهران، دوره 1، شماره 4، تیرماه 1353، ص 7ـ49.

[9] حسین سلطان‌زاده، روند شکل‌گیری شهر و مراکز مذهبی در ایران (تهران: آگاه، 1362)؛ همو، مقدمه‌ای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران (تهران: نشر آبی، 1365). همچنین است دیگر کتاب‌ها و مقاله‌های وی در باره تاریخ ساخت شهر، عناصر کالبدی، شهرنشینی و… مانند: معماری و شهرسازی ایران به روایت شاهنامه فردوسی (تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1377)؛ فضاهای شهری در بافت‌های تاریخی ایران (تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ سوم، 1385)؛ بازارهای ایرانی (تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی،1380)؛ تاریخ مدارس ایران از عهد باستان تا تأسیس

1-1-4. ظهور بعضی از خواص در این جریان. 18

1-2. ریشه های سلفی گری و نقد آن 31

1-3. معرفی رجال علمی سلفیه عربستان و آثار 39

1-4. سلفیه در لغت و اصطلاح 40

1-5. موقعیت ژئوفیزیکی کشور عربستان 49

فصل دوم 54

2-1. بررسی مبانی هستی شناختی 56

2-1-1. مراتب هستی از منظر سلفیه . 60

2-1-2. جایگاه محسوسات و غیب در تفکر هستی شناختی سلفیه . 67

2-2. بررسی مبانی معرفت شناسی و روش شناسی 67

2-2-1. تاکید بر ظواهر قرآن و سنت. 70

2-2-2. حجیت قول صحابی و فهم سلف صالح . 83

الف : نقد از طریق آیات قرآن ‏ 84

ب : نقد از طریق روایات‏ 84

ج : نقد از طریق سیره صحابه‏ 85

د : نقد از طریق  اعتراف صحابه به قصور علم خود 86

ه : نقد از طریق عدم آشنایى آنها با احكام‏ 87

و : نقد از طریق تفرّق صحابه‏ 88

ز : نقد از طریق اختلاف صحابه در فهم از سنت‏ 89

ح : نمونه‏هایى از اجتهاد در مقابل نص‏ 90

2-2-3. حجیت اجماع . 91

2-2-4. حجیت خبر واحد در اعتقادات . 96

2-2-5. اثبات و قبول فطرت در اثبات ذات و توحید . 100

2-2-6. توقیفی بودن اسماء و صفات . 104

2-2-7. نفی یا نهی از تعقل و تدبر در اصول دین و انکار حسن و قبح عقلی   109

الف :  موارد ملازمات‏ 111

ب : موارد تنقیح مناط 111

ج : موارد حسن و قبح‏ 112

د : حسن و قبح عقلى از دیدگاه قرآن كریم‏ 113

ه : ثمرات حسن و قبح عقلى‏ 115

و : عقل نظرى و عقل عملى‏ 116

ز : تبیین قاعده حسن و قبح عقلى‏ 116

ح : ادله قائلین به حسن و قبح عقلى‏ 117

ت : میزان استفاده از عقل نزد سلفى‏ها 118

ی : عدم استقلال عقل در فهم حقایق‏ 118

ک : تقدیم روایت صحیح بر عقل‏ 119

ل : وهابیان و تقدیم نقل صحابه بر عقل‏ 119

م : ادله وهابیان در تقدیم نقل بر عقل‏ و پاسخ به آن ها 122

2-2-8. سلفیه و انحصار استدلال به ادله قرآنى و روایى‏ . 130

2-2-9. دیدگاه سلفیه در تلقی وحی . 134

الف : نقد اول : تأمین هدف بعثت با عصمت از سهو وخطا 135

ب : نقد دوم : اصلح‏بودن عصمت از سهو و خطا 135

ج : نقد سوم : لزوم یكى از دو محذور 136

د : نقد چهارم : لزوم دور و تسلسل‏ 136

2-2-10. نفی ارتباط تکوینی اموات یا نفی حیات برزخی . 138

الف : نقد اول : تركیب انسان از روح و جسم‏ 140

ب : نقد دوم : استمرار حیات بعد از انتقال از دنیا 141

ج : نقد سوم : وجود ارتباط بین حیات برزخى وحیات مادى‏ 143

ه : نقد چهارم : جواز صدا زدن اموات‏ 145

2-3. بررسی مبانی معنا شناختی 149

2-3-1. نفی تاویل لغوی (مجاز و استعاره) در قرآن . 149

2-3-2. نفی تشبیه گرائی ، نفی تعطیل و تشابه مفاهیم صفات . 155

فصل سوم 156

3-1. بررسی اجمالی ثمرات مبانی سلفیه در توحید 157

3-1-1. تكفیر غیر سلفیه‏ . 164

چکیده…………………………………………………………………………………………………………………….. 1

فصل اول…………………………………………………………………………………………….. 2

1-1-مقدمه………………………………………………………………………………………………………………. 3

1-2-تعریف مسئله………………………………………………………………………………………………………. 4

1-3-اهمیت و ضرورت تحقیق…………………………………………………………………………………………. 5

1-4-شیوه پژوهش………………………………………………………………………………………………………. 8

1-5-چارچوب پایان‏نامه……………………………………………………………………………………………….. 8

مراجع…………………………………………………………………………………………………………………….. 10

فصل دوم:………………………………………………………………………………………….. 11

2-1-مقدمه……………………………………………………………………………………………………………… 12

2-2-مروی بر کارهای انجام شده……………………………………………………………………………………. 12

مراجع……………………………………………………………………………………………………………………. 21

فصل سوم:………………………………………………………………………………………… 24

3-1-مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….. 25

3-2-مراحل وب کاوی………………………………………………………………………………………………… 26

3-2-1-انواع وب‌کاوی……………………………………………………………………………………………. 27

3-3-شخصی‌سازی وب………………………………………………………………………………………………. 28

3-3-1-دلایل نیاز به شخصی‌سازی وب……………………………………………………………………….. 28

3-3-2-مراحل شخصی سازی وب……………………………………………………………………………… 29

3-3-2-1-جمع‌آوری داده…………………………………………………………………………………… 30

3-3-2-2-پردازش داده……………………………………………………………………………………… 31

3-3-2-3-کشف الگو………………………………………………………………………………………… 31

3-3-2-4-تحلیل دانش……………………………………………………………………………………… 31

3-3-3-تکنیک های مدل­سازی کاربر در شخصی‌سازی وب………………………………………………… 31

3-3-3-1-تکنیک tf-idf……………………………………………………………………………………. 32

3-3-3-2-تکنیک متا مدل و ابزار OLAP……………………………………………………………….. 32

3-3-3-3-تکنیک براساس محتوای وب…………………………………………………………………. 33

3-3-3-4-تکنیک براساس فراهم کردن داده‌های موثر (ODP)……………………………………….. 34

3-3-3-5-شخصی­سازی وب با استفاده از روش­های ترکیبی………………………………………….. 34

3-3-3-6-شخصی­سازی وب براساس الگوریتم استقرایی و تکنولوژی tf-idf……………………….. 35

3-3-3-7-شخصی­سازی وب با استفاده از کندوکاو الگوی ترتیبی و درخت الگو……………………. 35

3-4-خوشه‌بندی برای شخصی‌سازی وب………………………………………………………………………….. 35

3-4-1-خوشه­بندی فازی………………………………………………………………………………………… 36

3-4-1-1-الگوریتم پایه‌ای خوشه‌بندی فازی……………………………………………………………… 36

3-4-1-2-الگوریتم فازی کا-مینز…………………………………………………………………………. 36

3-4-1-3-خوشه­بندی صفحات وب با استفاده از خوشه­بندی فازی k-means………………………. 37

3-4-2-الگوریتم ژنتیک…………………………………………………………………………………………. 39

3-4-2-1-بهینه‌سازی خوشه‌بندی فازی با استفاده از الگوریتم ژنتیک……………………………….. 40

3-4-3-روش پیشنهادی در این تحقیق……………………………………………………………………….. 42

3-4-4-شمای کلی سیستم پیشنهادی………………………………………………………………………… 42

3-4-5-مثالی از سیستم پیشنهادی…………………………………………………………………………… 43

3-4-6-شبه کد روش پیشنهادی……………………………………………………………………………….. 50

3-5-جمع­بندی……………………………………………………………………………………………………….. 51

مراجع…………………………………………………………………………………………………………………… 53

فصل چهارم:………………………………………………………………………………………. 55

4-1-مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….. 56

4-2-مجموعه داده­ها…………………………………………………………………………………………………. 56

4-2-1-دیتاست YANDEX……………………………………………………………………………………. 57

4-2-1-1-پیش پردازش انجام شده با مجموعه داده­های خام قبل از انتشار………………………….. 57

4-3-پارامترهای ارزیابی……………………………………………………………………………………………… 60

4-4-آزمایشات انجام شده…………………………………………………………………………………………… 61

4-4-1-سخت افزار مورد استفاده……………………………………………………………………………….. 62

4-4-2-نتایج آزمایشات…………………………………………………………………………………………. 62

4-5-جمع­بندی……………………………………………………………………………………………………….. 64

مراجع:…………………………………………………………………………………………………………………… 65

فصل پنجم:………………………………………………………………………………………… 66

5-1-مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….. 67

5-2-نتایج و دستاوردهای پروژه……………………………………………………………………………………. 68

5-3-پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………… 68

مراجع……………………………………………………………………………………………………………………. 70

 

 فهرست اشکال

 شکل 3- 1: فرآیند شخصی‌سازی وب.. 29

شکل 3-2: مجموعه داده پروانه‌ای. 38

شکل 3-3:خوشه بندی فازی داده. 39

شکل 3-4:  مراحل اصلی الگوریتم ژنتیک. 40

شکل 3-5: شمای کلی سیستم پیشنهادی.. 42

شکل 3-6: خوشه­بندی داده­های آموزشی.. 47

شکل 3-7: خوشه­بندی داده­های تست.. 49

شکل 4-8: مقایسه روش‌های پیشنهادی با روش ارائه شده در (Varghese, & John, 2012). 64

 

 

فهرست جداول

جدول4-1: نتایج آزمایشات انجام شده بر روی 100 جلسه‌ی تصادفی.. 62

جدول4-2: مقایسه نتایج سیستم پیشنهادی با سایر روش‌ها 62

جدول 4-3: مقایسه نتایج سیستم پیشنهادی با روش ارائه شده در (Varghese, & John, 2012). 63

 

 

چکیده

گرانبار شدن اطلاعات یک مشکل عمده در وب کنونی به شمار می­رود. برای مقابله با این مشکل، سیستم‌های شخصی­سازی وب ارائه شده­اند که محتوا و سرویس­های یک وب­سایت را با افراد براساس علایق و رفتار گردشی آن­ها سازگار می­کنند. یک مؤلفه­ی اساسی در هر سیستم شخصی­سازی وب، مدل کاربر آن است. هدف از شخصی سازی وب، مهیا ساختن محتوا و سرویس­های مورد نیاز کاربران به وسیله دانش به دست آمده از تعاملات قبلی کاربران در صفحات وب است. در حال حاضر، برای شخصی­سازی وب چندین متد خوشه­بندی در دسترس است. روش­هایی که تاکنون ارائه شده­اند، در مواردی دارای اشکالاتی بودند. البته تکنیک­های جدیدی در رفع این مشکلات و بهبود آنها ارائه شده است. اما در بیشتر این تکنیک­ها، مسائل افزونگی داده و مقیاس­بندی بالا وجود دارد. با توجه به اینکه افزایش کاربران وب منجر به افزایش اندازه‌ی خوشه می‌گرد، نیاز به بهینه‌سازی خوشه‌ها اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. در تحقیق، یک متدولوژی بهینه­سازی خوشه بر اساس سیستم فازی ارائه شده است. به منظور افزایش دقت نهایی خوشه­بندی، برای تنظیم پارامترهای توابع عضویت از الگوریتم ژنتیک استفاده شده است. نتایج حاصل از شبیه‌سازی نشان می‌دهد که روش پیشنهادی دقت خوشه­بندی صفحات وب را تا حد قابل توجهی افزایش می­دهد.

کلید واژه­ها: شخصی­سازی صفحات وب- خوشه­بندی- کاربرد وب­کاوی- الگوریتم فازی سی مینز- پایگاه داده یاندکس.

 

 

 

1-1- مقدمه

با توسعه سیستم‌های اطلاعاتی، داده به یکی از منابع پراهمیت سازمان‌ها مبدل گشته است. بنابراین روش‌ها و تکنیک‌هایی برای دستیابی کارا به داده، اشتراک داده، استخراج اطلاعات از داده و استفاده از این اطلاعات، مورد نیاز می‌باشد. با ایجاد و گسترش وب و افزایش چشمگیر حجم اطلاعات، نیاز به این روش‌ها و تکنیک‌ها بیش از پیش احساس می‌شود. وب، محیطی وسیع، متنوع و پویا است که کاربران متعدد اسناد خود را در آن منتشر می‌کنند. در حال حاضر بیش از دو بیلیون صفحه در وب موجود است و این تعداد با نرخ 7.3 میلیون صفحه در روز افزایش می‌یابد. با توجه به