2-5: دینیاران در دوره ساسانیان. 28
2-6: منابع درآمد دینیاران زرتشتی.. 30
2-7: ساسانیان و سقوط آنان. 37
2-8: سر آغاز اسلام 41
فصل سوم: زرتشتیان و جامعه مسلمان

3-1: وضع اجتماعی زرتشتیان از آغاز اسلام تا اواخر عباسیان. 46
3-1-1:  خلفای راشدین.. 47

3-1-2:  دوران بنی امیه. 49

3-1-3:  دوران عباسیان. 52

3-2: عکس العمل و فعالیت دینیاران در مقابل خلفا و عاملانشان. 56
3-2-1: نقش دینیاران در صلح و دوستی.. 57

3-2-2:  مکتوب نمودن کتب دینی.. 60

3-2-3:  موبد و نقش وی در تغییر زمان اخذ مالیات.. 62

3-3: مناظرات.. 63
3-3-1:  مناظره امام رضا (ع) با دینیار زرتشتی.. 64

3-3-2:  مناظره مامون با دینیار. 65

3-3-3:  مناظره ابالیش و آذرفرنبغ. 66

3-4: مباحث اختلافی.. 67
3-4-1:  خویدوده 68

3-4-2:  ثنویت… 72

3-4-2-1:  بحثی درباره القدریه مجوس هذه الامه. 75

3-4-3:  آتش…. 76

3-5: تنی چند از دینیاران. 84
3-5-1: یزدانبخت… 85

3-5-2:  فرزانه دوبان. 85

3-5-3: آذرفرنبغ فرخزادان – احیاگر دانشنامه مزدایسنی.. 86

3-5-4:  منوچهر. 88

3-5-5:  زادِ سپرم 89

3-5-6:  مردان فرخ پسر اورمزد 91

3-5-7:  امید اشوهیشتان. 91

3-5-8: مهدی فروح بن شخسان. 93

فصل چهارم: روحانیّت زردشتی و رویارویی با بدعتگذاران

4-1: فرقه مزدک.. 95
4-1-1:  سر آغاز مزدکی.. 95

4-1-2: اساس تعالیم مزدک.. 97

4-1-3:  زرتشت-بوندوس- مزدک.. 100

4-1-4:  آیا مزدک موبد بود؟ 101

4-1-5:  مزدکیان پس از اسلام 103

4-2: غلات.. 104
4-3: سنباد 106
4-4: خرمدینان. 107
4-4-1:  بابک خرمدین.. 108

4-5: بهآفرید. 110
4-5-1: باورها و سرانجام وی.. 111

4-6:  ابومسلم. 114

4-6-1:  زمینه های جنبش و باورهای وی.. 115

4-6-1: قتل ابومسلم. 118

4-6-2:  پس از ابومسلم. 119

فصل پنجم: روحانیّت زردشتی و رویارویی با مسأله‌ی تغییرِ دین زردشتیان

5-1: مجازات و تحت فشار قرار دادن مرتدّان. 123
5-1-1:  مرگارزانی مرتد. 123

5-1-2:  فشارهای اقتصادی.. 127

5-1-3: فشارهای خانوادگی.. 129

5-3: پیشگویی و ادبیات نجات بخشی.. 134
نتیجه گیری.. 138

چکیده­­­

عموما مومنان راستینِ ادیان، باورهای خود را نمود تام و بارز حق و حقیقت می­دانند و تلاش می­کنند تا از کیان باورهای دینی خود با جان و دل حمایت کنند. در این میان روحانیان هر دین به عنوان متولیان و کارگزاران دین نقش مهمتری را بر عهده دارند.

دین­یاران زرتشتی، که مشخصا مورد مطالعه ما قرار گرفته­اند، در دوره­های مختلف تاریخی در حفظ دین زرتشتی کوشیده­اند. تلاش ایشان در حفظ دین زرتشتی در دوران اسلامی بخصوص قرون اولیه اسلامی بسیار منطقی و به دور از هرگونه جنگ و نزاع بوده است. آنان پیش از حمله اعراب، در زمان ساسانیان، از پشتیبانی ویژه حکومت بهره­مند بودند و لذا نفوذ ویژه­ای در بین مردم داشته­اند و با فشارهایی که از سر سخت­گیری دینی بر مردم وارد کردند باعث شد که نوعی بی­تفاوتی به مذهب و نارضایتی از دین­یاران در مردم ایجاد شود. پس از حمله اعراب در آغاز نه پایگاه حمایتی از طرف خلافت اسلام داشتند و نه یاورانی خاص از بین مردم. اما رفته­رفته دین­یاران توانستند با دربار خلفا ارتباط برقرار کنند و مانع از ویرانی آتشکده­ها شوند. نیز زرتشتیانی که هنوز به دین زرتشت متعهد بودند، با آنکه دل­ِخوشی از سخت­گیری­های مذهبی دین­یاران نداشتند، چاره­ای جز آن­که در امور مذهبی به آن­ها رجوع کنند، برایشان باقی نماند.

دین­یاران کم­کم با مکتوب کردن متون خود و افزودن بخش­هایی بدان­ها چارچوب دین زرتشتی را قوام بخشیدند و با اجرای سیاست­هایی مانع از ارتداد هم­کیشان خود شدند. همچنین با مناظره و گفت­و­گو تلاش داشتند تا حقانیت خود را به اثبات برسانند.