شجاعت، صداقت سید محمد طباطبایی در جریان انقلاب و نیز آگاهی او برای رسیدن به هدف و نیز انتخاب راه و روش صحیح برای دستیابی به هدف مذکور از بارزترین ویژگی های این رجل سیاسی بوده است.حاصل سخن اینکه سیدمحمدطباطبایی یکی از شخصیت های موثر تاریخ ایران است  که در جهت تعالی و پیشرفت این سرزمین نقش اساسی داشته اند.  نقشی تاثیر گزار که درخور بررسی و معرفی به علاقه مندان تاریخ ایران است.

فهرست مطالب:

بخش مقدماتی………………………………………………………………………………….. 1

مقدمه: …………………………………………………………………………………………. 2

نقد و بررسی منابع: ………………………………………………………………………….. 6

روزنامه و مجلات: ………………………………………………………………………………… 7

متون تاریخی…………………………………………………………………………………… 7

کلیات تحقیق: …………………………………………………………………………………. 10

فرضیات………………………………………………………………………………………… 11

پیشینه تحقیق: ……………………………………………………………………………… 13

روش  کار تحقیق: …………………………………………………………………………. 13

موانع  و کاستی های تحقیق: ………………………………………………………… 13

بخش اول

زندگی نامه سید محمد طباطبایی………………………………………………….. 14

فصل اول: ورود طباطبایی به ایران و احترام وی به میرزای آشتیانی ………………….. 15

و اکنش ناصرالدین شاه به هنگام ورود طباطبایی  به تهران: …………………………. 17

دوران میان سالی و حمایت وی از مدارس جدید…………………………………………. 19

فرزندان سید محمد طباطبایی: …………………………………………………………… 21

املاک و دارائی:…………………………………………………………………………….. 22

وفات طباطبایی: …………………………………………………………………………….. 22

فصل دوم : ریشه‌های  فکری سید محمد طباطبایی

نامه سید جمال الدین اسدآبادی به سید محمد طباطبایی……………………………….. 25

آگاهی فکری طباطبایی………………………………………………………………….. 26

اندیشه های طباطبایی در مورد مشروطیت : ………………………………………………. 28

عدالت و مساوات  طباطبایی: ……………………………………………………………….. 33

آزادی اندیشی  طباطبایی…………………………………………………………………… 38

دیدگاه سید محمد طباطبایی نسبت به نظام حکومتی: …………………………………. 40

بخش دوم: فعالیت های سیاسی طباطبایی

ورود طباطبایی به ایران و احترام وی به میرزای آشتیانی………………………………… 45

فعالیت های فرهنگی: …………………………………………………………………….. 47

آثار سید محمد طباطبایی: ………………………………………………………………… 51

فصل دوم : طباطبایی و مشروطیت

مقدمه انقلاب مشروطیت: ……………………………………………………………….. 57

حادثه بانک: ………………………………………………………………………………… 57

ماجرای عسگر گاریچی: …………………………………………………………………. 62

ماجرای کرمان ……………………………………………………………………………… 63

ماجرای مسیونوز بلژیکی و واکنش سیدین: …………………………………………… 65

تأسیس انجمن مخفی اول: ………………………………………………………………. 70

انجمن مخفی: …………………………………………………………………………… 70

انجمن مخفی و اتحاد سیدین: ………………………………………………………… 70

نقش طباطبایی در انجمن مخفی: ………………………………………………….. 75

پی گیری مطالبات توسط طباطبایی: …………………………………………………. 76

فصل سوم: مهاجرت صغری

مهاجرت صغری و نقش طباطبایی……………………………………………………. 81

واقعه مسجد شاه «چهارشنبه 15شوال 1323» …………………………………… 83

گران شدن قند و چوب خوردن تجار: ……………………………………………….. 85

ملاقات طباطبایی با عین الدوله: …………………………………………………….. 86

نشست باغشاه: ………………………………………………………………………. 87

نامه سید محمد طباطبایی به عین الدوله: ……………………………………….. 88

برپایی مراسم روضه خوانی توسط عین الدوله………………………………………. 90

آشوب در فارس و مشهد: ……………………………………………………………… 90

نامه سیدمحمدطباطبایی به مظفرالدین شاه: ……………………………………. 92

موعظه‌ی طباطبایی در چهارم جمادی الاول 1324 هجری قمری……………………. 95

نامه ناصر الملک به طباطبایی: ………………………………………………………. 97

تحصن در مسجد جامع: ………………………………………………………………. 100

فصل چهارم: مهاجرت کبری

فرمان مشروطه: …………………………………………………………………………. 112

طباطبایی و انجمن مخفی دوم: ……………………………………………………. 114

انجمن ملی: ……………………………………………………………………………. 116

فصل پنجم: طباطبایی و مجلس اول شورای ملی:

اعتقاد و اخلاص طباطبایی نسبت به حکومت ملی………………………………. 121

ترکیب نمایندگان مجلس اول : ……………………………………………………….. 122

تدوین متمم قانون اساسی : ……………………………………………………… 128

طباطبایی تا به توپ بستن مجلس………………………………………………….. 132

مرگ مظفرالدین شاه و تاج گذاری محمد علی شاه: ……………………………. 133

شخصیت محمد علی شاه از دیدگاه نویسندگان: ………………………………. 135

طباطبایی در مذاکرات مجلس شورای ملی……………………………………….. 140

مخالفت طباطبایی با واگذاری شیلات شمال به لیانازوف ………………………… 142

پیشنهاد طباطبایی جهت تشکیل انجمن بلدیه و عدلیه……………………………. 143

اعتراض طباطبایی به مجلس………………………………………………………… 145

به توپ بستن مجلس : ……………………………………………………………. 148

دستگیری وتبعید : ……………………………………………………………………… 150

بازگشت سید محمد طباطبایی از مشهد به تهران: …………………………… 152

طباطبایی و مجلس دوم: …………………………………………………………….. 154

دولت موقت و مهاجرت طباطبایی به استانبول ……………………………………… 155

 فصل ششم: رابطه یا عضو یت سید محمد طباطبایی در سازمان فراماسونری

منشا پیدایش فراماسونری…………………………………………………………….. 159

عضویت طباطبایی در جامع آدمیت: …………………………………………………. 160

طباطبایی و فراماسونری……………………………………………………………….. 162

نتیجه گیری: ……………………………………………………………………………. 166

کتابنامه: ……………………………………………………………………………………. 169

تصاویر: …………………………………………………………………………………… 174

پیوست:……………………………………………………………………………….. 179

بخش مقدماتی

مقدمه:

تاریخ کشورمان به بلندای نام ایران مهد بزرگانی بوده است که همواره نامشان بر تارک اعصار می درخشد بزرگانی که بررسی زندگی و اندیشه آنان جذاب و قابل تامل است. سیدمحمد طباطبایی یکی از روحانیون و چهره های سیاسی دوره قاجار است که سهم بسزائی در انقلاب مشروطه دارد و در کنار سیدعبدالله بهبهانی به سیدین سندین شهرت یافتند.

اتحاد این دو به روایت تمام مورخین معاصر باعث پیشرفت کار مشروطه خواهان تا  صدور دستخط مشروطیت توسط مظفرالدین شاه شد.

سیدمحمد طباطبایی بدلیل مسافرتهای مختلف ‌به‌کشورهای همسایه وارتباط با شخصیت‌هایی چون سیدجمال الدین اسد آبادی و مطالعه روزنامه ها و مجلات  آن کشورها به اوضاع آن روزگار کاملا آگاه بود  البته شاگردی شیخ هادی نجم آبادی هم از قبل وی را متاثر ساخته بود.

تلاش طباطبایی در طول تحصن در عبدالعظیم  و مهاجرت به قم تا صدور دستخط مشروطیت از سوی مظفرالدین شاه همگی گواه این مسئله است که طباطبایی صادقانه، و آگاهانه در پی دستیابی به مشروطه بود مظفرالدین شاه به هنگام نطق در اولین مجلس شورای ملی از طباطبایی قدردانی کرد شاه با همه سادگی که داشت حوادث زمان خود را سنجیده بود و متوجه شخصیت صادق و بی غرض سیدمحمد شده بود.

طباطبایی پس از پیروزی انقلاب مشروطه به دلیل جایگاه قابل اعتمادی که داشت همراه با بهبهانی همواره در مجلس حضور داشتند و ناظر بر کار مجلس و وکلا بودند و تا زمان به توپ بستن مجلس و تبعید به خراسان از تلاش باز نایستاد.

پس از بازگشت از خراسان بدلیل شهادت شیخ فضل الله و سپس ترور سیدعبدالله و نیز نتیجه انقلاب مشروطه و حال بیمار و زار خود مایوس و ناامید از زحماتی که کشیدند  همواره می گفت: « سرکه ریختیم شراب شد.»

پایان نامه حاضر شامل دو بخش اصلی است:

بخش اول که شامل زندگی نامه طباطبایی است دو فصل دارد

فصل اول شامل خاستگاه خانوادگی، تولد، کودکی و تحصیلات طباطبایی و واکنش ناصرالدین شاه به هنگام ورود طباطبایی به تهران، دوران میانسالی، دارائی و املاک وی، فرزندان و تا زمان مرگ طباطبایی را مورد بررسی قرار داده است.

فصل دوم:

شامل ریشه های فکری سیدمحمد طباطبایی است.

که شامل بررسی اندیشه های طباطبایی در مورد عدالت، مساوات، آزادی و بررسی نظریات وی در خصوص نظام حکومتی را در بردارد.

بخش دوم پایان نامه که در واقع بخش مهم و اصلی به  حساب می آید شامل شش فصل است

فصل اول ابتدا فعالیتهای سیاسی، فرهنگی سیدمحمد، ورود طباطبایی به ایران بررسی شده

فصل دوم: در مورد طباطبایی و مشروطیت است.

در این فصل تاسیس انجمن مخفی- ماجرای مسیونوز بلژیکی بررسی شده- طباطبایی در فرایند انقلاب و پیگیری مطالبات توسط طباطبایی را در بر دارد.

در فصل سوم مهاجرت صغری و نقش طباطبایی بررسی شده است. شامل موعظه طباطبایی و نامه های طباطبایی به مظفرالدین و عین الدوله می باشد.

فصل چهارم: مهاجرت کبری تا صدور فرمان مشروطه بررسی شده و جایگاه طباطبایی در انجمن مخفی دوم و رابطه‌اش با انجمن ملی سخن به میان آمده است.

فصل پنجم: طباطبایی و مجلس شورای ملی اول تا طباطبایی و استبداد صغیر و نهایتا به توپ بستن مجلس توسط محمد علی شاه و تبعید طباطبایی به مشهد و بازگشتش به تهران بررسی شده است.

فصل ششم: با نگاهی به فراموشخانه و جایگاه طباطبایی در لژ بیداری و جامع آدمیت بحث را خاتمه داده است.

در پایان نتیجه گیری  از پژوهش و تحقیق بعمل آمده است.

نقد و بررسی منابع:

خوشبختانه در زمینه انقلاب مشروطیت منابع زیادی موجود است و با توجه به شخصیت معنوی و جایگاه سیاسی و اجتماعی سیدمحمد طباطبایی  در اکثر آنها از ایشان یاد شده است بنابراین دسته بندی آنها به ترتیب زیر می باشد.

اسناد

به عنوان معتبرترین منبع و مأخذ برای گردآوری اطلاعات تاریخی برای کار پژوهشی لازم است و گوشه های مبهم وتاریک از زندگی شخصیت را روشن می نماید در این کار از تاریخ مشروطیت به روایت اسناد کتابخانه مجلس جلد «1» به نام- روحانیت و مجلس جلد «1» تدوین عبدالحسین حائری استفاده شده است.

در حال حاضر مراکز تاریخی متعددی از جمله سازمان اسناد ملی ایران، مجلس شورای  اسلامی موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، وزارت خارجه، و اسناد ریاست جمهوری و مراکز دیگری  فعالیت دارند که هر یک بخش مهمی از اسناد را در اختیار دارند. 

یکی دیگر از منابع مهم برای پژوهشهای تاریخی روزنامه و مجلات هستند مطبوعات قبل از انقلاب مشروطه نقش زیادی در بیدار کردن مردم  از خودشان نشان دادند و گام بلندی در انقلاب برداشتند که پس از صدور فرمان مشروطیت بر تعداد روزنامه افزوده شد.

وضعیت روزنامه ها هم همیشه تابع اوضاع سیاسی است دوران خفقان بر آن سخت می‌گرفتند پس از مشروطه آمارشان بیشتر است پس از به توپ بستن مجلس و استبداد صغیر توقیف و تعطیلی بسیاری  از روزنامه ها ر ا به دنبال داشت.

1- روزنامه مجلس شماره 1-222 تهران انتشارات کتاب خانه، موزه و مرکز  اسناد مجلس شواری اسلامی و مرکز مطالعات  و تحقیقات رسانه ها 1375

2- روزنامه صور اسرافیل-  میرزا علی اکبر خان دهخدا  و میرزا جهانگیرخان صور اسرافیل گردانندگان این روزنامه اند  اهمیت روزنامه صور اسرافیل را آگاهی سیاسی، قلم و افکار این دو به حدی رساند که تیراژ این روزنامه به 24 هزار شماره می رسید و در هفته  چون بیرقی در قلب مردم ستمدیده به اهتزار درآمده است. عضویت دهخدا و میرزا جهانگیرخان در کمیته انقلاب ملی که وابسته به حزب مترقی اجتماعیون  به رهبری حیدرخان عمواغلی بود راستای اهداف این دو تن و سمت و سوی  اندیشه آنها را نشان می دهد.

3- روزنامه شرف و شرافت هم استفاده شده است.

متون تاریخی:

1- یادداشتهای سیدمحمد طباطبایی

اولین منبعی است که توسط حسن طباطبایی دست نوشته‌های طباطبایی گردآوری شده و بصورت کتابی در دسترس پژوهشگران قرار دارد این کتاب از مهمترین  منابع و شاید بهترین منبع در مورد زندگی طباطبایی است که در این تحقیق از آن استفاده شده است.

2- تاریخ بیداری ایرانیان تالیف ناظم الاسلام کرمانی

این کتاب به دلیل اینکه نویسنده اش از یاران و نزدیکان طباطبایی است و ناظم مدرسه اسلام از سوی طباطبایی انتخاب شده است و همواره در کنار وی بوده از اهمیت بالایی برخوردار است بخصوص که جریان ا نقلاب را مرحله به مرحله آورده است .

3- حیات یحیی اثر یحیی دولت آبادی

از منابع مهم ، تاریخ معاصرایران است چون شخصیتی فرهنگی بوده و اهل قلم بوده

هر چند نقش خود را برجسته تر از واقعیت نشان داده و  از مخالفین شیخ فضل الله نوری است چون در جریان انقلاب قرار دارد از منابع مهم دوره مشروطیت است.

4- انقلاب مشروطیت، نوشته مهدی ملک زاده

این کتاب در هفت جلد به دلیل آنکه نویسنده  فرزند یکی از خطبای  انقلاب مشروطه است و از انقلاب کاملا اطلاع داشته از اهمیت  بالایی برخوردار است و جایگاه طباطبایی را ستوده است.

5- ا نقلاب مشروطیت ایران، محمدعلی تهرانی ( کاتوزیان)

از منابع بسیار با اهمیت تاریخ مشروطیت است چون بنا را بر نوشتن بصورت مشاهدات وی تجزیه و تحلیل از دیده های خود در طول مشروطیت گذاشته است.

6- سفرنامه گوهر مقصود، خاطرات سیاسی و اجتماعی دوره استبداد، تالیف آقا سیدمحمد مصطفی تهرانی ( میرخانی) و به دلیل اینکه مولف از نزدیک طباطبایی را در دوران تبعید ملاقات نموده و از احوال وی مطلع است منبع مهمی محسوب می شود.

7-  خاطرات و خطرات

نوشته مهدیقلی خان هدایت که از رجال دوران قاجار از مهمترین منابع دوره قاجار و مشروطه به حساب  می اید چرا که خود از مردان سیاسی ایران  بوده است.

8- فراماسونری در ایران- از آغاز تالژ بیداری، محمود کتیرایی

بهترین منبع در مورد لژ بیداری به حساب می آید.

9- خاطرات سیدعلی محمد دولت آبادی

به مجلس دوم پرداخته چون نویسنده از رهبران اعتدالیون است و جریان مهاجرت طباطبایی به کرمانشاه و از انجا به استانبول و گرفتاری سیدمحمد و بقیه مهاجران پرداخته است.

10- بمباران مجلس شورای ملی خاطرات ن پ مامونتف هر چند نویسنده مغرض و ضد ایران است ولی در طول بمباران مجلس حضور داشته و به نوعی از منابع مفید آن دوره می تواند باشد 

11- مشروطیت ایران، محمود ستایش- چون شامل خاطرات تقس زاده و محمد صادق طباطبایی فرزند سیدمحمد طباطبایی است برای این پژوهش منبع خوبی محسوب می شود.

12- انقلاب مشروطیت ایران، سیدحسن تقی زاده به کوشش عزیز الله علیزاده:  بدلیل حضور فعال

 تقی زاده در انقلاب مشروطه حاوی اطلاعات مفیدی است.

13- تاریخ انحطاط مجلس، مجدالاسلام کرمانی از افراد مهم دوران قاجار و انقلاب مشروطیت است. بنابراین این کتاب از منابع بسیار مهم در رابطه با انحطاط مجلس است

مطالعات و تحقیقات جدید